طرح حمایتی برای مطالعه در شهرهای بزرگ پایان یافت
رکورد ۲۸میلیاردی فروش در پاییزه کتاب
هرچند چنین آماری نشان‌دهنده استقبال مردم از کتاب و کتابخوانی و اهمیت تخفیف‌‌های درنظرگرفته شده است، اما با مقایسه میزان فروش و تعداد نسخه‌‌های فروخته شده در هر سال، می‌توان به موضوع مهم دیگری نیز پی برد؛ اینکه بیش از اینکه این رکوردشکنی مدیون استقبال مردم باشد به دلیل گران شدن بهای کتاب در سال‌‌های اخیر است. به عنوان مثال امسال فروش ۴۲۵هزار نسخه، درآمد ۲۸میلیاردی را در پی داشته در حالی که سال گذشته از فروش ۴۵۸هزار نسخه کتاب، درآمد ۲۰میلیارد تومانی حاصل شده بود؛ یعنی اگر چه امسال از نظر میزان فروش افزایش داشته‌‌ایم از نظر تعداد کتابهای فروخته شده دچار افت بوده‌‌ایم و این یعنی هر سال با افزایش قیمت‌ها لاجرم با کاهش تعداد خرید مواجهیم؛ نکته‌‌ای که از نظر گسترش فرهنگ مطالعه مثبت تلقی نمی‌شود. همان‌طور که جدول مربوط در سال‌‌های اخیر در طرح مشابه نشان میدهد با تقسیم فروش کل به تعداد نسخه‌‌های فروخته شده قیمت متوسط کتاب در هر سال افزایش یافته است. طبق این فرمول امسال قیمت متوسط کتاب تقریبا ۶۶هزار تومان، سال گذشته ۴۴هزار تومان، سال ۹۸ به میزان ۳۱هزار تومان و سال ۹۷ به میزان ۲۶هزار تومان بود.
رقابت تنگاتنگ شهرستانی‌‌ها
در طرح پاییزه کتاب ۱۴۰۰ خریداران می‌توانستند کتابهای تالیفی را با یارانه ۲۰درصدی و کتابهای ترجمه شده را با یارانه ۱۵درصدی از کتابفروشی‌‌های عضو طرح خریداری کنند. سقف مجاز خرید سیصد‌هزار تومان و سقف یارانه خرید برای هر خریدار شصت‌هزار تومان تعیین شده بود. این طرح که قرار بود چهارشنبه پایان یابد با توجه به نظر وزیر ارشاد برای افزایش عدالت فرهنگی برای شهرهای کوچکتر به مدت 5 روز تمدید شد. در این میان ۱۴درصد از کل فروش طرح پاییزه به تهران اختصاص داشته و بیش از ۶۳هزار جلد کتاب به مبلغ بیش از ۴میلیارد تومان به فروش رسیده است. رتبه دوم در میان استان‌‌ها، متعلق به استان خراسان رضوی است که بیش از ۵۰هزار جلد کتاب، به ارزش بیش از ۳میلیارد و ۲۰۰میلیون تومان، آمار فروش آنها بوده است، اصفهان نیز با ۳۶ هزار و ۷۸۴ جلد کتاب به مبلغ ۲میلیارد و ۸۰۰میلیون تومان، در جایگاه سوم است، استان‌‌های قم و فارس در رتبه‌‌های بعدی قرار دارند.
بررسی نمودار پر‌‌‌‌فروش‌‌ترین استان‌‌ها براساس تعداد کتاب نشان میدهد بعد از تهران، خراسان رضوی با فاصله 11هزار و 674 نسخه قرار گرفته است. این استان با 119 کتابفروشی در پاییزه کتاب 1400 مشارکت دارد. این جایگاه برای خراسان رضوی، به‌‌دلیل تعداد کتابفروشی‌‌های مشارکت کننده دور از انتظار نبود؛ چراکه از منظر تعداد کتابفروشیها بعد از تهران قرار دارد. رتبه سوم این شاخص به اصفهان تعلق دارد که فاصله قابل‌توجه 1000 نسخه‌‌ای با خراسان رضوی دارد. قم، فارس و گیلان نیز در سرازیری این نمودار و در رتبه‌‌های چهار، پنج و 6 قرار دارند.
استان‌‌های پر‌‌‌‌فروش براساس مبلغ نیز به تهران، خراسان رضوی و اصفهان رسیده است. استان تهران در پایان چهارمین روز به فروش 3میلیارد و 185میلیون و 169هزار و 403 تومان رسیده است. مجموع فروش کتابفروشی‌‌های استان خراسان رضوی نیز طی چهار روز به 2میلیارد و 605میلیون و 622هزار و 74 تومان رسیده است. رتبه‌‌های بعدی این شاخص به اصفهان، قم، کردستان، فارس و آذر‌‌بایجان شرقی تعلق دارد. کتابفروشی ماه‌‌پیشونی تهران (شعبه باغ کتاب) به همراه دنیای کتاب قم، بیشترین فروش را داشتند، این دو کتابفروشی در طول طرح همراه یکدیگر در جایگاه اول و دوم بودند، بیشتر از ۱۰هزار جلد کتاب در دنیای کتاب قم و ۹۹۱۱ جلد کتاب در ماه‌‌پیشونی تهران به فروش رسید. در کتابفروشی‌‌های پاتوق کتاب شهرکرد، ۷۴۷۹ جلد و کلبه کتاب جهرم، ۶۱۹۱ جلد و کتاب فرازمند رشت، ۶۰۹۰ جلد کتاب به فروش رسیده است.
پیشینه طرحهای حمایتی
طرحهای حمایتی دولت در سال‌‌های دور به ارائه کاغذ یارانه‌‌ای به ناشران تعلق می‌‌گرفت اما از آنجا که این سوبسید با رانت‌‌خواری گروهی و ظهور ناشرنماها برای دریافت این یارانه‌‌ها همراه شده بود در سال‌‌های بعد بنا شد که حمایت از ناشر به مخاطب به صورت مستقیم تبدیل شود به این صورت که با ارائه بن‌‌های خرید کتاب مخاطب از تخفیف‌‌ها استفاده کند اما سرنوشت این بن‌‌ها هم با خرید و فروش در بازار سیاه به سرنوشت کاغذ یارانه‌‌ای مبدل شد تا اینکه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سال ۱۳۹۴ برای هدفمندکردن یارانه نشر طرحهای فصلی فروش کتاب را آغاز کرد؛ در این طرح‌ها کتابفروشیها می‌توانند روی فروش کتاب به خریداران تخفیف بدهند و مبلغ تخفیف داده شده را از وزارت‌‌خانه دریافت کنند. در این طرح‌ها که با نام طرحهای فروش فصلی مشهور شده‌اند، کتابفروشی‌هایی که شرایط لازم را داشته باشند، پس از ثبت‌نام، می‌توانند کتابهای خود را که با شرایط تعیین شده مطابقت داشته باشند به خریداران بفروشند.
این طرح از آنجا که راه سوءاستفاده از آن قطع شده و در ضمن مخاطب، کتابفروش و به صورت غیرمستقیم با فروش بیشتر کتاب ناشر از آن منتفع می‌شود تاکنون نسبت به طرحهای گذشته از موفقیت بیشتری برخوردار بوده هر چند منتقدانی نیز دارد از جمله اینکه بسیاری بر این باورند عادت مردم به مطالعه به شرط حمایت، آنها را به این‌گونه کتاب خریدن شرطی می‌‌کند و جامعه و بازار را از روند طبیعی خود دور می‌‌سازد و گروهی دیگر نیز میزان یارانه در نظر گرفته شده را متناسب با قیمت کتاب نمی‌‌دانند و خواستار این هستند که این میزان افزایش یابد حال باید دید در دوره‌‌های بعد برای برطرف کردن این مشکلات مسوولان چه راهکاری خواهند اندیشید؛ آیا با فراهم کردن بستر مناسب اقتصادی دست ناشران را برای تولید کتابهای ارزان‌‌تر باز خواهند گذاشت یا اینکه کاری خواهند کرد که همچنان چشم مردم به دستان آنها باشد تا شاید میزان کمک‌‌ها افزایش یابد؟
