وضعیت بازار کتاب در یک‌سال گذشته چگونه بوده است؟
مختصات آماری نشر در دوران کرونا
چند ماه پیش موسسه تحقیقاتی گلوبال ادیت (GEE) گزارشی از میزان مطالعه و خرید کتاب در کشورهای مختلف جهان منتشر کرده است که نشان از تغییر سبک زندگی مردم و بیشتر‌شدن رابطه آنها با کتاب دارد. براساس این گزارش مردم در سال 2020 نسبت به سال‌های گذشته بیشتر کتاب خریده‌اند که البته سهم کتاب‌های الکترونیک بسیار بیشتر از انواع چاپی آن بوده است. براساس این گزارش سه کشور چین، اسپانیا و ایتالیا به ترتیب با نرخ‌های 44، 42 و 36 درصد رشد کتاب‌خوانی در سال 2020 بیشترین آمارهای کتاب‌خوانی را ثبت کردند.
14درصد از مردم جهان اعلام کرده‌اند که در دوران کرونا و قرنطینه نسبت به سال گذشته کتاب‌های بیشتری مطالعه کرده‌اند.
کاهش تولید
مشخص‌ترین نتیجه‌ای که رکود در یک بازار می‌تواند ایجاد کند، کاهش تولید است. وقتی بازار در عرضه و فروش محصولات ناتوان بماند، مشخصا تولیدکنندگان برای جلوگیری از هدررفت یا حتی خواب سرمایه، ترجیح می‌دهند میزان عرضه را به نسبت تقاضا، کاهش دهند.
به گزارش «ایبنا» کاهش تولید در بازار کتاب ایران طی سال 99 نسبت به سال 98، در دو شاخصه قابل رهگیری و اثبات است. مطابق با اطلاعات ثبت‌شده در بانک‌های اطلاعاتی، تعداد کل عناوین کتاب‌های چاپ‌شده در سال 99 (اعم از چاپ اولی و تجدید چاپی) 94هزار و 599 نوبت را شامل شده است درحالی‌که این رقم در سال 98 معادل بوده با 105هزار و 400 نوبت چاپی. به‌عبارت دیگر تعداد عناوین کل در سال شیوع کرونا با 2/ 10درصد نزول همراه بوده است.
مطابق با جدول ارائه‌شده، کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان با 20درصد کاهش، بیشترین سهم را در کاهش عناوین سال 1399 داشته است. ثبت این رکورد، بر این نظریه صحه می‌گذارد که بازار کتاب کودک و نوجوان به‌دلیل جنس آثار و ضرورت حضور کودکان و نوجوانان در فضای کتاب‌فروشی‌ها و ایجاد ارتباط مستقیم با کتاب، به‌دلیل محدودیت حضور در کتاب‌فروشی‌ها به‌خاطر ملاحظات بهداشتی، بیشتر از سایر حوزه‌ها دچار افت و رکود شده است. از طرفی رشد 9/ 8درصدی کتاب‌های حوزه فلسفه در سال گذشته، قابل‌توجه است که به‌نظر می‌رسد این رشد تولید عناوین، با نوع مخاطب این آثار و فرصت خانه‌نشینی در ایام قرنطینه ارتباط مستقیم دارد.
کاهش عناوین
شاخص بعدی که می‌توان در این مطالعه آماری به آن توجه کرد، آمار کتاب‌های چاپ اولی یا تجدید چاپی است. برخی از کارشناسان معتقدند شیوع کرونا و رکود در بازار کتاب، ریسک انتشار عناوین جدید را از سوی ناشران افزایش داد و به‌همین خاطر، ناشران ترجیح دادند بیشتر به تجدید‌چاپ عناوین قدیمی‌تر خود بپردازند. این نظریه اما با آمارهای تخصصی نشر کتاب اثبات نمی‌شود. مطابق با جدول‌های ارائه‌شده، کتاب‌های چاپ اولی در سال 99 با وجود کاهش 2/ 10درصدی کل عناوین در این سال، نسبت به سال 98 با رشدی جزئی مواجه بوده است؛ بنابراین کاهش عناوین کل در سال شیوع کرونا را باید اتفاقا در کاهش تجدید چاپ‌ها ردیابی کرد. افزایش 6/ 29درصدی عناوین جدید در حوزه فلسفه و همچنین کاهش 55درصدی تجدید چاپی‌ها در کتاب‌های حوزه زبان نیز قابل‌توجه است.
شاخص مهم بعدی در این مطالعه، شمارگان کتاب در حوزه‌های مختلف و شمارگان کل است. در واقع کاهش 5/ 19 درصدی شمارگان کل کتاب‌هایی که در سال 99 منتشر شده نسبت به سال 98، گواه روشنی است بر تاثیرات منفی شیوع ویروس‌کرونا بر بازار کتاب و صنعت نشر. بیشتر کاهش شمارگان را در حوزه کتاب‌های کمک‌آموزشی با رشد منفی 6/ 29درصدی می‌بینیم که قطعا باید آن‌را با تعطیلی مدارس و دنبال شدن کلاس‌های مجازی مدارس در ارتباط مستقیم دانست. اما بازهم رشد نزدیک به 17 درصدی شمارگان کتاب در حوزه فلسفه، در میان این آمار خودنمایی می‌کند.
مطالعه بر آمارهای نشر در مواجهه با همه‌گیری کرونا، می‌تواند پیام‌های حائز‌اهمیتی را برای مدیران و فعالان صنعت نشر به‌همراه داشته باشد. این اطلاعات چنانچه دستمایه پژوهش‌های عمیق‌تری قرار گیرد، به برنامه‌ریزی‌ها و تعیین استراتژی‌های مناسب با هدف عبور از بحران و حتی تبدیل‌کردن تهدیدات به فرصت‌های تازه، کمک شایانی خواهد کرد.
