چرخه نشر به کدام‌سو خواهد رفت؟
خیز قیمت کاغذ در بازار
به هر روی نکته مهم آن است که افزایش قیمت کاغذ، رابطه وارونه‌ای با نشر کتاب دارد. گران‌شدن کاغذ و به‌دنبال آن کتاب، هم تقاضا را کاهش می‌دهد و هم تمایل ناشر به چاپ کتاب را. نگرانی آنجاست که در همین چند سال اخیر هم شمارگان کتاب‌ها کاهشی بوده است. بعضی کتاب‌ها در این مدت با شمارگان ۳۰۰ جلد منتشر شده‌اند.
خیز بی‌صدای نرخ کاغذ
خبرگزاری میزان روز گذشته در گزارشی در این‌باره نوشته است که معضل کاغذ این روز‌ها حال و هوایی متفاوت به خود گرفته است. قیمت کاغذ بی سر و صدا بالا می‌رود و تنها ناشران و برخی از استفاده‌کنندگان کاغذ هستند که ابراز نگرانی می‌کنند، علت افزایش قیمت کاغذ هم به گفته دست‌اندرکاران حوزه واردات برهم خوردن تعادل قیمت کاغذ در بازار بوده، البته شایعه کمبود کاغذ برای سال آینده نیز زمینه را برای افزایش قیمت فراهم کرده است. عوامل متعددی هستند که به افزایش قیمت کاغذ دامن زده‌اند، نباید از نظر دور داشت که قطع‌شدن کاغذ دولتی که برای تسهیل امور ناشران توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه می‌شود نیز عاملی موثر بر قیمت کاغذ در بازار شده است، برخی واردکنندگان نیز نبود همراهی از سوی بانک مرکزی را عاملی اثرگذار بر روند افزایشی قیمت کاغذ در سال‌جاری و در بازار می‌دانند. هم‌اکنون قیمت کاغذ تحریر در بازار افزایش ۴۰ هزار تومانی نسبت به یک ماه گذشته را تجربه کرده و قیمت هر بند ۵۹۰ هزار تومان افزایش یافته است، از طرفی افزایش قیمت ۸۰ هزار تومانی کاغذ ظرف ماه گذشته را شاهد بودیم.
انگشت اتهام به سوی گمرک
گروهی مشکلات کاغذ را به دلیل عدم‌همراهی گمرک با واردکنندگان می‌دانند، اما مهدی میراشرفی مدیر گمرک درباره آخرین وضعیت ترخیص کاغذ اعتقاد دیگری دارد و می‌گوید: در برهه‌ای از زمان به‌دلیل ناهماهنگی‌های ایجاد‌شده بین بعضی از سازمان‌ها به‌ویژه سازمان ملی استاندارد وضعیت ترخیص کاغذ، با مشکل مواجه شده بود، به‌گونه‌ای‌که شاهد دپو‌شدن محموله‌های کاغذ به میزان حدود ۲۳ هزار تن در گمرک بودیم و اکنون پس از حل مباحث پیش‌آمده طی ماه پیش، دیگر مشکلی در ترخیص کاغذ نیست و فرآیند ترخیص این کالا به روال عادی بازگشته است. این درحالی است که از طریق گمرک طی ۱۰ ماه سال‌جاری ۸۸۷ هزار و ۵۲۱ تن کاغذ به ارزش یک‌میلیارد و ۵۷ میلیون و ۳۰۴ هزار دلار به کشور وارد شده است.
نوسانات با بازار نشر چه کرد؟
قیمت کاغذ طی ماههای اخیر با نوسانات مختلفی روبه‌رو بوده و نشان داده پیوندی ویژه با قیمت ارز و دلار دارد، طی سه ماه گذشته قیمت کاغذ از بندی ۳۷۰ تا ۳۸۰ هزار تومان به بندی حدود ۶۰۰ هزار تومان رسید، این تفاوت قیمت قبلی و بعدی کاغذ زمینه را برای ناآرامی بازار فراهم می‌کند. برخی از ناشران معتقدند که قیمت کاغذ به عنوان کالای استراتژیک و رکود اقتصادی ناشی از کرونا در جامعه سبب‌شده در ماههای اخیر کتاب زیادی منتشر نشود و بسیاری از کتاب‌ها در نوبت چاپ باقی بمانند، به این ترتیب مشکلات عمده‌ای پیش‌روی حوزه نشر و تولید کتاب وجود دارد، ناشران با ضرر‌های فراوانی روبه‌رو شده‌اند و سرمایه آنها هنوز برنگشته تا بتوانند برای تولید کتاب‌های آینده سرمایه‌گذاری کنند، به‌عبارت دیگر چرخه تولید و نشر در شرایط بدی قرار دارد.
ردپای کتاب‌های الکترونیک
گاهی تهدید‌ها را می‌توان به فرصت تبدیل کرد، ویروس کرونا و برقراری فاصله‌گذاری اجتماعی بهترین زمان را برای توسعه نشر مجازی فراهم کرده، در عین حال کتاب‌های الکترونیک معضل نرخ کاغذ را ندارند و می‌توانند با مشکلات کمتری تولید و توزیع شوند. بسیاری از فعالان عرصه فرهنگ تاکید دارند فضای مجازی و کتاب‌های الکترونیک هستند که آینده حوزه نشر را رقم می‌زنند، اما چندی پیش حسن احمدی رئیس مجمع ناشران الکترونیک تاکید کرد که توسعه و رواج نشر کتاب الکترونیک در کشور به زیرساخت‌های مناسب و اصلاحات قانونی نیاز دارد. ناشران چاپی به‌دلیل نبود قانون کپی‌رایت در ایران رغبتی به حضور در فضای مجازی و نشر الکترونیک ندارند. اگرچه نشر مجازی بهترین مکمل نشر چاپی محسوب می‌شود، اما سازو کار مناسب برای توسعه این مهم هنوز در ایران شکل نگرفته است.
دنیا درحال تحول و رواج رایانه‌های همراه و گوشی‌های هوشمند است که به توسعه محتوای الکترونیک کمک می‌کند، با توجه به این مهم نمی‌توان انتظار داشت که همچنان کتاب‌های کاغذی جایگاه خود را در جامعه خصوصا در بین جوانان حفظ کنند.
