استاد شجریان کنار حکیم فردوسی آرام گرفت
جمع مستان در طوس
طرفداران استاد البته به‌دلیل محدودیت‌ها نتوانستند داخل مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی شوند و از بیرون در سفر پایانی استاد را همراهی می‌کردند. مراسم قبل از ساعت ۸ صبح آغاز شد و پیکر مرحوم شجریان ساعت ۹ صبح به محل خاکسپاری رسید و پس از وداع تلخ خانواده کنار موزه آرامگاه فردوسی مشهد به خاک سپرده شد. درحالی‌که پیش‌تر مزار استاد در کنار قبر اخوان ثالث آماده‌سازی و تصویر آن منتشر شده بود، اما محل خاکسپاری به‌دلیل جانمایی نامناسب به درخواست خانواده تغییر کرد و شجریان در سمت چپ مقبره فردوسی و در کنار موزه آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شد. دیروز اما چهره‌های هنری بسیاری در مراسم غایب بودند. خبری از کسانی که سال‌ها کنار استاد کار کرده بودند هم نبود. حسین علیزاده، کیهان کلهر، جمشید عندلیبی، فرهاد فخرالدینی، فریدون شهبازیان، کامکارها، شهرام ناظری، کامبیز روشن‌روان و... هم احتمالا به‌دلیل شیوع ویروس کرونا در این مراسم حضور نداشتند و جای خالی آنها به شدت به چشم می‌آمد.
همایون شجریان که تلفیقی از اندوه و کلافگی از چهره‌اش می‌بارید در این مراسم گفت: حرفی که در اینجا قصد دارم عنوان کنم، این است که هزاردستان موسیقی ایران را به خاک سپردیم و به این مصرع شعر اشاره می‌کنم «به نام خداوند جان و خرد»، همان‌طور که خرد، خرد خدایی است، جان هم، خدایی است. ما آرامش و اعتبار خود را از شما مردم می‌گیریم، باعث همه صبر و شکیبایی ما شما هستید و از همه تشکر می‌کنم که با همه سختی‌های موجود در مراسم تشییع و تدفین استاد شجریان شرکت کردید.
اگر این امکان وجود داشت، میلیون‌ها نفر از شما عزیزان می‌توانستند در این مراسم شرکت کنند، من به دستان شما بوسه می‌زنم.
حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی که سال‌ها شاگرد استاد بود نیز در این مراسم گفت: شجریان فراتر از آواز و هنر ایران بود و بر تارک تاریخ خواهد ایستاد. فکر نمی‌کردم به این زودی‌ها بزرگمرد تاریخ هنر و موسیقی ایران در این مکان آرام گیرد.
وی افزود: درخصوص شجریان چه می‌توان گفت؛ چراکه همه او را به خوبی می‌شناسند. ایشان فراتر از آواز و هنر ایران بود و بر تارک تاریخ ایران خواهد ایستاد. کمتر هنرمند و شخصیتی را در تاریخ می‌توان در کنار استاد شجریان نهاد که این‌گونه یک ملت را با خود همراه کند. مدیرعامل خانه موسیقی گفت: وظیفه داریم فقدان استاد شجریان را به یکدیگر تسلیت بگوییم. استاد برکات فراوانی داشت. با رفتن شجریان یک ملت همدل شدند. شجریان از ایران هم فراتر بود و به تمام فارسی‌زبانان تعلق داشت. وی همچنین پیشنهاد کرد روز اول مهر که روز تولد استاد شجریان است، به نام ایشان نام‌گذاری شود.
اعتراض پیرنیاکان به اعلام نشدن عزای عمومی
داریوش پیرنیاکان، نوازنده تار، سه‌تار و ردیف‌دان که در آلبوم‌های مشهوری با استاد همکاری داشت هم در این برنامه گفت: در آرامگاه مرد بزرگی حضور داریم که هزار سال پیش گفت
بناهای آباد گردد خراب ز باران و از تابش آفتاب/ پیافکندم از نظم کاخی بلند که از باد و باران نیابد گزند
نمیرم از این پس که من زنده‌ام/ که تخم سخن را پراکنده‌ام. دیروز در فضای مجازی دیدم که یکی از علاقه‌مندان به شجریان بزرگ گفته بود: «استاد تخم هنر را پراکنده بود»؛ من از اینجا از سخن خود فردوسی که تاکید زیادی بر خرد و خردورزی دارد وام می‌گیرم و می‌گویم ابعاد موسیقایی شجریان مانند آفتاب است.
وی افزود: این آفتاب می‌تابد و همه جا را روشن می‌کند، موسیقی استاد شجریان نیز همین‌گونه است و جای گفت‌وگو ندارد. من سال‌های زیادی با این بزرگ بوده‌ام و در چندین سال، ماه‌های زیادی را با او زندگی کرده‌ام و تمام ابعاد وجودی این مرد بزرگ را از نزدیک می‌شناسم و شاهد آنها بوده‌ام. این نوازنده تارعنوان کرد: دیروز همایون شجریان عزیز در تهران گفت: هرکس که می‌آید یک پیامی دارد و باید مردم زمانه آن پیام را دریافت کنند، خرد در نزد ایرانیان با خردی که ناسیونالیست‌ها در دنیا مطرح کردند، متفاوت است. وی گفت: ناسیونالیست‌ها خرد را با عقل یکی گرفته‌اند اما در فرهنگ باستانی ما خرد ترازوی نیک و بد است، خرد گوهری است در روان آدمی که در همه عالمیان این موجود است که با تربیت ایرانی این مورد بسیار بارورتر می‌شود.
پیرنیاکان گفت: زمانی که به زندگی شجریان از ابتدا تا انتها نگاهی می‌اندازیم، می‌بینیم که تمامی کارهایش براساس خرد و خردورزی بوده است و این پیام استاد شجریان بود که همیشه می‌گفت موسیقی‌ای که من ارائه می‌کنم دارای اندیشه است.
پیرنیاکان اضافه کرد: خرد یکی از موضوعات بارزی است که در کار شجریان از ابتدا شروع به کارش تا به امروز که سر بر بالین خاک نهاده وجود داشته است. استاد همیشه ترازوی خرد را با خود همراه داشته و هیچ‌گاه در موضع‌گیری‌ها و ارائه موسیقی‌اش دچار انحراف نشد. وی بیان کرد: شجریان همه چیزش با خرد بود، با خردش حرکت کرد و پیامی که به موسیقی‌دان‌هایی که پس از او حضور دارند، رساند این بود که خردتان را توانا کنید و براساس خرد خود حرکت کنید، آنجاست که نخواهید لرزید. این موسیقیدان با ارائه دو پیشنهاد و یک گلایه اظهارنظر کرد: جامعه هنری و مردم باید مصرانه به‌دنبال این باشند که روز اول مهر به نام «روز شجریان» نام‌گذاری شود. برای دومین پیشنهاد ما باید در شورای عالی خانه موسیقی این موضوع را به تصویب برسانیم که پس از این حتما در بزرگداشت‌هایی که برای هنرمندان گرفته می‌شود، آلبوم‌ها و کتاب‌هایی که منتخب می‌شوند باید تندیس شجریان را به‌عنوان هدیه ارائه کنیم. وی ادامه داد: باید تندیس بسیار زیبایی ساخته و جایگزین دیگر موارد شود، مانند جشنواره‌های سینمایی که تندیس بلورین دارند ما نیز باید تندیس شجریان داشته باشیم؛ چراکه این نام را تمام ایرانیان و تمام موسیقی‌دانان قبول دارند و هیچ‌کس ایرادی بر این کار نخواهد گرفت.
پیرنیاکان درخصوص گلایه‌اش گفت: گلایه‌ام این است که در کشورهای بزرگ زمانی که خواننده‌ای به این عظمت از دنیا می‌رود عزای عمومی اعلام می‌کنند، چرا برای فوت شجریان عزای عمومی اعلام نکردند؟ باید برای شجریان عزای عمومی اعلام می‌شد؛ چراکه شجریان متعلق به تمام مردم ایران و دنیاست؛ پس امیدوارم در سالگرد شجریان این اتفاق رخ دهد و آن روز عزای عمومی اعلام شود.
شجریان به روایت سالارعقیلی
همچنین سالار عقیلی، خواننده سنتی که برای خاکسپاری به مشهد رفته بود در حاشیه این مراسم گفت: استاد محمدرضا شجریان تکرار نشدنی است و همه می‌توانند در ادامه راه استاد شجریان از آواز ایرانی حمایت کنند و نگذارند این مسیر و آوازهای ماندگار از بین رود؛ البته موسیقی سنتی و موسیقی اصیل ایرانی ریشه در فرهنگ و سنت‌های ما دارد و مانند تخت‌جمشید و سی‌و سه‌پل است که هیچ‌گاه فراموش نخواهند شد و همیشه مردم با آنها در ارتباط هستند و به آنها عشق می‌ورزند.
در این مراسم همچنین پیام تسلیت فرهاد فخرالدینی، آهنگساز و رهبر ارکستر قرائت شد. پس از خاکسپاری هزاردستان موسیقی ایران، جمعی از اهالی فرهنگ و هنرمندان کشور از جمله پورناظری‌ها، سالار عقیلی، مهدی پاکدل، وحید تاج و... با حضور بر مزار استاد شجریان به مقام این هنرمند ادای احترام کردند. همچنین جمعی از این هنرمندان با همخوانی قطعاتی از آوازهای استاد موسیقی ایران یاد و خاطره استاد شجریان را گرامی داشتند.
