رشد قاچاق کالای فرهنگی در ایران

دنیای اقتصاد: سرقت آثار ادبی و هنری پدیده جدیدی نیست. از استفاده بی‌اجازه بخشی از متون و اشعار در دیوان‌های مختلف در دوران کهن گرفته، تا فروش آثار ادبی و هنری به ظاهر بی‌صاحب و وارث در خیابان‌های امروزی؛ اما آنچه بیش از هر چیز نگران‌کننده است علاوه‌بر استفاده از فناوری‌های جدید برای انجام حجم انبوه چنین سرقت‌هایی، وقاحت سارقان برای عرضه گسترده آثار غیرقانونی در فضای مجازی و حقیقی است. اگر پیش از این آثار کپی شده چاپ‌های قدیمی دیوان ایرج‌میرزا، ‌ عبیدزاکانی و دایی‌جان ناپلئون در بساط دستفروشی‌ها یافت می‌شد، امروزه کتاب‌های کپی‌شده غیرمجاز از آثار پرفروش، بدون اجازه ناشران قانونی، در کتابفروشی‌ها به فروش می‌رسد و ضرر و زیان جبران ناپذیری به موسسات انتشاراتی وارد می‌شود. نمونه چنین وضعیتی را امسال در نمایشگاه کتاب شاهد بودیم؛ یکی از غرفه‌ها رمان پرمخاطب ناشری را تنها با تغییر جلد و نام جعلی مترجمی جدید به فروش می‌رساند. در بررسی‌های بعدی مشخص شد که این ناشر با ۲۰ عنوان کتاب پرفروش در بازار همین کار را انجام داده و آنها را در نمایشگاه عرضه کرده است. پیگیری این ناشر و دیگر ناشران مالباخته اگرچه منجر به تعطیلی غرفه این ناشر در نمایشگاه شد اما تاکنون شکایت‌هایی از این دست در محاکم حقوقی به نتیجه نرسیده است و سرانجام سارقان با توجه به خلأهای قانونی و نبود اراده قوی برای مقابله، با نوعی دهن‌کجی و گاه تهدید ناشران شاکی به‌کار خود ادامه داده‌اند.

وقتی نمک می‌گندد

اگرچه کتاب‌های چاپی و نسخه‌های صوتی آثار هنرمندان عرصه موسیقی در جریانی خزنده و مداوم در بازار آن‌قدر به صورت غیرقانونی به فروش رسیده‌اند که کم‌کم از حساسیت مسوولان و حتی خود مولفان کاسته شده، ‌ اما درباره آثار تصویری با توجه به سرمایه هنگفتی که تهیه‌کنندگان برای فیلم‌ها صرف می‌کنند، هنوز دغدغه‌هایی وجود دارد که اگر به آنها رسیدگی نشود سرنوشت اقتصاد سینما هم به سرنوشتی چون اقتصاد نشر مبدل می‌شود و کم‌کم سرمایه‌گذاران این عرصه نیز به سمت بازارهای مطمئن‌تری از جمله کالاهای وارداتی و تولیدات غیر فرهنگی متمایل خواهند شد.

آنچه بیش از خود قاچاق آثار ادبی و هنری باعث تاسف است، مکانیزم شکل‌گیری این پدیده نامیمون و شیوه‌های راهیابی آثار به شکل سازمان یافته به بازار است؛ راه‌هایی که گاه موجب شگفتی می‌شود همان‌طور که در روزهای اخیر یک خبر، بسیاری از اهالی سینما و هنر را شگفت‌زده کرد. اکنون صدا و سیما در مظان اتهام است؛ نهادی که به عنوان بزرگ‌ترین رسانه جمعی کشور که مدعی تاثیرگذاری حداکثری بر فرهنگ عمومی است و بیش از هر نهاد دیگری انتظار می‌رود به اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی برای تبیین اهمیت استفاده از آثار اصل و احترام به حق مولف و مصنف همت بگمارد در جایگاه متهمی نشسته که عامل اصلی این نابهنجاری است.

«گشت ۲» ساخته سعید سهیلی که عنوان پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران را به دست آورده، این روزها در بازار قاچاق عرضه شده و این ادعا مطرح است که فیلم از طریق نسخه بازبینی واحد بازرگانی رسانه ملی قاچاق شده است. به گزارش خبرگزاری مهر، ساعد سهیلی بازیگر فیلم مدعی شده نسخه‌ای که در بازار قاچاق موجود است همان نسخه‌ای است که برای بازبینی به صدا و سیما عرضه شده و روی آن نوشته شده «جهت بازبینی صداوسیما! درواقع فیلم برای «تیزر» به صداوسیما فرستاده شد.» حمید فرخ نژاد بازیگر و تهیه‌کننده «گشت۲» نیز به عرضه قاچاق این اثر سینمایی اظهار تاسف کرده و از تنظیم شکایت برای دادگاه رسانه سخن گفته است. با این حال به گفته آنها هنوز از توزیع این فیلم در شبکه قاچاق جلوگیری نشده است.

واکنش سینماگران نیز در این زمینه قابل اعتنا است و تعدادی از تهیه‌کنندگان از مردم خواسته‌اند از خرید نسخه قاچاق فیلم «گشت۲» خودداری کنند. همچنین هیات‌مدیره جامعه صنفی تهیه‌کنندگان در واکنش به این اتفاق طی بیانیه‌ای جدیدترین تصمیم‌گیری برای چگونگی پخش تیزر در تلویزیون را اعلام کرد و بر این اساس تهیه‌کنندگان می‌توانند برای پخش تیزر فیلم سینمایی خود در روز جلسه شورای بازبینی نسخه‌ فیلم را جهت نمایش همراه خود بیاورند و دیگر لازم نیست نسخه‌ای از فیلم در واحد بازرگانی بماند. اگرچه این اقدام می‌تواند در مشکلات بعدی راهگشا باشد، اما هنوز نسبت به فیلم «گشت ۲» و اتفاقات به‌وجود آمده برای آن کسی پاسخگو نیست.

علی قائم‌مقامی سخنگوی خانه سینما نیز اعلام کرده این نهاد صنفی پیگیر دلیل و روش غیرقانونی تکثیر «گشت۲» به کارگردانی سعید سهیلی است. وی با اشاره به تکثیر غیرقانونی فیلم سینمایی «گشت۲» به کارگردانی سعید سهیلی گفته است: تکثیر غیرقانونی فیلم سینمایی «گشت ۲» به کارگردانی سعید سهیلی بار دیگر سینمای ایران را دچار التهاب کرده است و خانه سینما با آگاهی از ناراحتی همکارمان سعید سهیلی، به همه سینماگران کشور اعلام می‌کند که پیگیر این مساله از طریق مراجع قانونی و انتظامی هستیم. وی تاکید کرد: خانه سینما تمام تلاش خود را برای پیگیری این اتفاق به‌کار می‌گیرد تا دیگر شاهد چنین اتفاق‌هایی در سینمای ایران نباشیم. قائم‌مقامی در پایان گفت: به‌زودی نتیجه پیگیری‌های خانه سینما در این زمینه رسما اعلام خواهد شد.

هیات‌مدیره جامعه صنفی تهیه‌کنندگان طی بیانیه‌ای جدیدترین تصمیم‌گیری برای چگونگی پخش تیزر در تلویزیون را اعلام کرد. در متن این بیانیه آمده است: به اطلاع یکایک همکاران و تهیه‌کنندگان محترم می‌رساند: در پی مذاکرات و هماهنگی به عمل آمده با مدیرکل بازرگانی صدا وسیما جناب آقای عباس مهدوی مهر مقرر شد کلیه تهیه‌کنندگانی که تقاضای پخش تیزر فیلم سینمایی خود را در رسانه ملی دارند و تمایل ندارند نسخه‌ای از فیلم‌شان به صورت امانت در واحد بازرگانی بماند می‌توانند در روز جلسه شورای بازبینی نسخه‌ فیلم را جهت نمایش همراه خود بیاورند. این تصمیم اقدامی برای حفظ و حراست از آثار سینمایی خواهد بود. باسپاس از همراهی مدیرکل محترم بازرگانی-رئیس هیات‌مدیره جامعه صنفی-سیدضیاء هاشمی»