چالش‌های محدودیت‌ سنی در نمایش فیلم‌ها

گروه فرهنگ و هنر: رده‌بندی سنی برای نمایش برخی آثار تصویری در تلویزیون و سینماها در یکی، دو دهه اخیر بسیار مورد توجه کارشناسان حوزه‌های مختلف از جمله روانشناسان، فیلمسازان، تهیه‌کنندگان و سینماداران و... بوده است. در چند سال اخیر نیز دراماتورژها و بازاریاب‏های حوزه فرهنگ‌وهنر توجه ویژه‏ای به موضوع رده‌بندی سنی برای نمایش فیلم‌ها نشان داده‌اند. در سطح بین‌المللی دو کشور بریتانیا و ایالات متحده بیشترین حساسیت را در مورد پخش و انتشار تصاویر و محتواهای نامناسب برای همه سنین داشته‌اند. در این دو کشور مسوولیت رده‏بندی سنی روی آثار فرهنگی و هنری برعهده سازمان‌های مردم‌نهاد است. با این همه و درحالی‌که حساسیت‌های عمومی در این باره و به‌ویژه با شکل‌گیری رسانه‌های جدید و... افزایش یافته است، ‏ در ایران رده‏بندی سنی جدی گرفته نشده و مثل یک موضوع تبلیغاتی و حاشیه‏ای به آن نگاه می‏شود.رده‌بندی سنی برای آثار تصویری عمدتا بر مبنای سنجش سطح خشونت و میزان استفاده از صحنه‏های حاوی مسائل جنسی انجام می‌شود. بر همین اساس در کشورهای توسعه‌یافته، ‏از آنجا که بخش قابل‌توجهی از آثار تصویری حاوی خشونت یا مسائل جنسی است، معمولا برای همه فیلم‌ها رده‌های سنی مشخص می‌شود. از همین‌رو برخی از کارشناسان معتقدند که در سینمای ایران به این دلیل که فیلم‌های سینمایی همچون دیگر کشورها خشونت‌برانگیز و جنسی نیست، ضرورت چندانی هم برای رده‌بندی فیلم‌های سینمایی وجود ندارد. اما در مقابل برخی از کارشناسان نیز اعتقاد دارند که در ایران با توجه به ساختار هنجاری و فرهنگی کشور ممکن است مرزهای رده‌بندی سنی برای آثار سینمایی و تلویزیونی متفاوت با دیگر کشور‌ها باشد و از این حیث لازم است که فیلم‌ها حتما رده‌بندی سنی داشته باشند.

بیشتر ترفند تبلیغاتی تا درجه‌بندی واقعی

به گزارش خبرآنلاین، در ایران داستان هنوز آنچنان‌که باید جدی گرفته نشده و مثل یک موضوع تبلیغاتی، حاشیه‏ای و فرمالیته به آن نگاه می‏شود.طی سال‏های گذشته تعداد فیلم‏هایی که رده سنی مخاطب برای آنها تعیین شده زیاد نبوده و هر بار حاشیه‏هایی برای این فیلم‏ها به وجود آمده و البته بعضا این حاشیه به بیشتر دیده شدن‏شان کمک کرده است. در دهه ۷۰ تماشای «مصائب شیرین» علیرضا داوودنژاد مختص رده سنی بالای ۱۸ سال اعلام شد اما هیچ‏کس این محدودیت را جدی نگرفت و متعاقب این جدی نگرفتن نظارتی روی این ماجرا صورت نگرفت. سال پیش عوامل «استراحت مطلق» عبدالرضا کاهانی هم اعلام کردند تماشای این فیلم برای افراد زیر ۱۶ سال توصیه نمی‏شود اما این بار هم کسی موضوع را جدی نگرفت و فیلم نیز فروش نسبتا خوبی داشت. امسال اما با ورود «لانتوری» رضا درمیشیان به چرخه اکران بحث تعیین رده سنی برای فیلم‏ها باز شد تا نگاه‏ها نسبت به این فیلم تغییر کرده و آنهایی که نسبت به موضوع این فیلم کنجکاو بودند دنبال دلایل تعیین این محدودیت می‏گشتند.

ظاهرا سکانسی طولانی از اسیدپاشی باعث این شده که روی پوستر «لانتوری» بنویسند تماشای این فیلم برای افراد زیر ۱۶ سال توصیه نمی‏شود و بعد از مدت‏ها حواس شهروندان در این باره کمی جمع شود که باید این موضوع را جدی‏تر گرفت. اما بلافاصله فیلمی وارد چرخه اکران خواهد شد که آن‏هم از این رویه استفاده کرده است.حالا عبارت «تماشای این فیلم برای افراد زیر ۱۵ سال توصیه نمی‏شود» روی پوستر فیلم «من» ساخته سهیل بیرقی هم دیده می‏شود که البته فیلم ترسناکی به‏حساب نمی‏آید و صحنه اسیدپاشی هم ندارد. اینجا اما عوامل فیلم متهم شده‏اند که از این عبارت برای کشاندن تماشاگر به سالن‏های سینما استفاده کرده‏اند چراکه محتوای فیلم موضوعاتی را در برنمی‏گیرد که لازم باشد حتما برای این فیلم محدودیت سنی اعلام کرد. به همین خاطر عده‏ای معتقدند حرکت عوامل این فیلم بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد چراکه بیشتر باعث تحریک نوجوانان می‏شود تا حتما به سینما بروند. البته عوامل فیلم «من» هم اعلام کرده‏اند این تعیین محدودیت ربطی به آنها ندارد و شورای پروانه نمایش حکم کرده است که این عبارت در پوستر فیلم وجود داشته باشد.

وقتی پای مدیر شبکه سه به دادگاه باز می‏شود

رده‌بندی سنی اما در تلویزیون داستان عجیب و غریبی دارد. درحالی‌که گستره مخاطبان تلویزیون قابل مقایسه با هیچ‌یک از رسانه‌های دیگر در ایران نیست، این رسانه عریض و طویل کمترین حساسیت را در محدود کردن پخش صحنه‌های خشن دارد. گاهی در انتشار تصاویر خبری یا حتی برخی سریال‏ها و آثار مستند، صحنه‌هایی پخش می‌شود که حتما و بدون تردید باید درجه سنی برای پخش آنها تعیین کرد. چهارشنبه گذشته بود که خبر احضار مدیر شبکه سه سیما علی اصغر پورمحمدی به دادگاه روی خروجی خبرگزاری‏ها قرار گرفت. بر این اساس دادسرای امور جنایی تهران دستور احضار پورمحمدی مدیر شبکه سه سیما، به‌عنوان صادر‏کننده مجوز پخش سریال «۵ کیلومتر تا بهشت» و علیرضا افخمی به‌عنوان کارگردان این سریال به اتهام تسبیب در مرگ مرحوم «مهدی کوهی» را صادر کرد. این خبر می‏تواند آغاز یک روند مثبت در اختصاص دادن رده‌بندی سنی در تلویزیون باشد.ظاهرا این بار نتیجه دادگاه مشخص می‏کند چقدر این مسیر می‏تواند برای مخاطب تلویزیون و همین‌طور مدیرانی که در سیبل این ماجرا قرار دارند، موثر باشد.

قانونی که وجود دارد، اما اعمال نمی‏شود

در ایران فضای نظارت بر پخش آثار تصویری چندان جدی و سختگیرانه نیست. یا به عبارت بهتر اصولا نظارت چندانی وجود ندارد. اما افزون بر این موضوع، پرسش‌های قابل‌توجهی هم وجود دارد که طرح آنها می‌تواند لایه‌های درونی‌تر وضعیت نظارت بر آثار تصویری را شفاف کند. مثل‏اینکه چرا تماشای یک فیلم برای رده زیر ۱۶سال توصیه نشده و دیگری برای افراد زیر ۱۵ سال؟ چه مواردی موجب این تعیین محدودیت‏ها شده؟ چقدر مساله سلیقه‏ای است و چقدر از قانون پیروی می‏کند؟ مساله ممنوعیت است یا فقط در حد توصیه باقی می‏ماند؟ شورای پروانه نمایش به این‏ها و پرسش‏هایی از این‏دست باید جواب بدهد. حبیب ایل‏بیگی، سخنگوی شورایی که کمتر از یک ماه از تشکیل آن گذشته، در این خصوص می‏گوید: «در آیین‏نامه شورای پروانه نمایش بندی وجود دارد که تعیین می‏کند یک فیلم به درد بچه زیر ۱۴ سال یا ۱۶ سال نمی‏خورد و این چیز جدیدی نیست، هرچند شاید برخی از این مساله به‏عنوان تبلیغات استفاده کنند. با این‏حال حتما باید فرهنگ‏سازی کرد. بالاخره سینما جایی است که مردم انتخاب می‏کنند و مثل تلویزیون نیست که باز باشد و فیلم نمایش داده شود. اینجا به والدین توصیه می‏شود اگر فلان فیلم برای فرزندانشان مناسب نیست آنها را به سینما نبرند.»

اما نظارتی هم به این ماجرا وجود دارد؟ یعنی شده مقابل سالن سینما از ورود گروه سنی پایین‌تر جلوگیری به عمل بیاید؟ ایل‏بیگی می‏گوید: «این دیگر به عهده سینماهاست. اتفاقا سخنگوی شورای صنفی نمایش هم اعلام کرده می‏خواهند این اعلام محدودیت را در معرض دید مخاطبان سینما در گیشه‏ها بگذارند تا وقتی فردی قصد خرید بلیت دارد متوجه این موضوع باشد.البته من بعید می‏دانم فردی مقابل ورودی سالن‏های سینما باشد که اجازه ورود به آنها که از تماشای فیلم منع شده‏اند را ندهد و اطلاع‏رسانی این مساله و سازوکار اجرایی‏اش بر عهده سینماهاست. با این‏حال باید بگویم در پروانه‏ای که برای اکران فیلم‏ها می‏دهند قیدشده دیدن این فیلم برای افراد زیر ۱۶ سال مفید نیست ولی اجرا بر عهده سینماهاست و آنها باید محدودیت‏ها را اعمال کنند.» خبرآنلاین در ادامه همین موضوع نوشته است: وقتی از ایل‏بیگی پرسیدیم این محدودیت گذاری بر اساس چه مواردی است، پاسخ می‏دهد: «در آیین‏نامه بحث خشونت و مسائل دیگری آمده است.» اینجا سخنگوی شورای پروانه نمایش درصدد پیدا کردن آیین‏نامه و قرائت بند مربوطه درباره تعیین رده‏بندی سنی فیلم‏ها برمی‏آید اما تلاش او بی‏نتیجه است چراکه اصلا بندی در این خصوص وجود ندارد!ایل‏بیگی می‏گوید: «این بند در آیین‏نامه نبود اما تعیین رده‏بندی سنی برای فیلم‏ها رویه شورای پروانه نمایش است. این مساله در سیاست‌گذاری‏های شورا در زمان‏های مختلف بوده و در خصوص فیلم‏هایی که فکر می‏کنند محتوایشان مسائلی دارد این رویه اعمال می‏شود.»

یک آیین‌نامه تازه برای نمایش آثار سینمایی

سخنگوی شورای پروانه نمایش می‏گوید: «در آیین‏نامه جدیدی که پیش‏بینی و تهیه کردیم - و مراحل اداری‏اش را طی می‏کند - کلیات مربوط به این مساله آمده است. از طرفی شورای پروانه نمایش مجموعه رویه‏ها یا قوانینی که در کشورهای دیگر در این خصوص لحاظ می‏شود را گردآوری کرده و در اختیار اعضای شورا گذاشته تا بعد از مطالعه و بحث دراین‏باره مدل ایرانی براساس معیارهای کشور خودمان در خصوص تعیین رده سنی فیلم‏ها مشخص شود.» وی ادامه می‏دهد: «تنها مدل ایرانی که فعلا وجود دارد مربوط به بحث بازی‏های رایانه‏ای است که بنیاد ملی بازی‏های رایانه‏ای اعمالش می‏کند اما در حوزه سینما هنوز این اتفاق نیفتاده است. به همین دلیل ما قصد داریم با بررسی دقیق آنچه در کشورهای دیگر رخ می‏دهد و گرفتن نظر اعضای شورا دستورالعملی در این خصوص تدوین کنیم.»