وداع بزرگ با آقای گل سرخ

گروه فرهنگ و هنر: نخستین مرگ بزرگ سال ۲۰۱۶ میلادی در حوزه ادبیات، سرانجام به نام نشانه‏شناس، فیلسوف و رمان‏نویس مشهور و مطرح ایتالیایی اومبرتو اکو گره خورد. روز گذشته این نویسنده معروف که در ایران محبوبیت فراوانی هم دارد، پس از تحمل چند سال بیماری دشوار سرطان، سرانجام تسلیم بیماری‌اش شد و چشم‌هایش را برای همیشه در این جهان بست.نام «اومبرتو اکو» با رمان معروف «نام گل سرخ» گره خورده است و بسیاری او را تنها با رمان‌هایش می‌شناسند.

این در حالی است که اکو تنها پنج بار رمان نوشت و به قول خودش تنها آخر هفته‌ها وقتش را به نوشتن رمان اختصاص می‌داد. اکو در برابر بیش از ۴۰ کتاب علمی و صدها مقاله، تنها ۵ رمان نوشته است، اما همان‌طور که گفته شد، ‏ اکو را بیشتر به‌عنوان رمان‌نویس می‌شناسند. اومبرتوی جوان پس از گرفتن مدرک دکترا در دانشگاه تورینو، در دانشگاه‏های میلان، فلورانس، بولونیا و کولژ دو فرانس تدریس کرده است.وی بی‌تردید یکی از مهم‌ترین و پرکارترین اندیشمندان و روشنفکران دنیای معاصر به‌شمار می‏رفت و ازجمله مهم‌ترین زبان‏شناسان و نشانه‏شناسان ساختارگرا بود. اکو از طرفداران گفت‌وگوی میان شرق و غرب و از هواداران افزایش ارتباطات و فهم متقابل در محیط بین‏المللی بود و علاقه زیادی به زبان بین‏المللی اسپرانتو داشت. اکو را با عنوان استاد مسلم نشانه‏شناسی در دنیا، می‌شناسند که دارای ۴۰ دکترای افتخاری از دانشگاه‏های گوناگون جهان است.اکو مدتی رئیس دانشکده انسان‏شناسی دانشگاه بولونیا بود. او همچنین متن‏های آکادمیک فراوانی درزمینه فلسفه، نشانه‏شناسی و نقد ادبی و کتاب‏هایی برای کودکان نوشت. سیارک ۱۳۰۶۹ در کهکشان به نام اوست.

رویدادنگاری زندگی آقای اکو

در ادامه این گزارش نگاهی خواهیم داشت به رویدادهای مهم زندگی و آثار و سبک ادبی این چهره سرشناس ایتالیایی.نام خانوادگی اکو برگرفته از مخفف عبارتی ایتالیایی به معنی «هدیه‏ای از آسمان‏ها» است که یکی از مقامات زادگاه این خاندان، به پدربزرگ اومبرتو اعطا کرد. اومبرتو در شهر آلساندریا در استان پیدمونت در خانواده‏ای کاتولیک به دنیا آمد. پدرش جولیو که در خانواده‏ای با ۱۳ فرزند بزرگ شده بود، قبل از آنکه به جبهه جنگ جهانی دوم برود، حسابدار بود. در طول جنگ، اُمبرتو و مادرش جیووانا در دهکده کوچکی در کوه‏های پیدمونت زندگی می‏کردند. پدرش دوست داشت حقوق بخواند؛ اما او در عوض به تحصیل رشته ادبیات و فلسفه قرون وسطی در دانشگاه مشغول شد. در سال ۱۹۵۴ مدرک لیسانس خود را با پایان‏نامه‏ای که درمورد توماس آکویناس با عنوان مسائل زیبایی‏شناسی در اندیشه توماس قدیس نوشته بود، دریافت کرد. او در سال ۱۹۵۶ با بسط دادن تز دکترای خود اولین کتابش را با نام «مسائل اخلاقی سنت توماس» منتشر کرد. اکو پس از تحصیل در دانشگاه، به‌عنوان دبیر فرهنگی در تلویزیون دولتی ایتالیا (RAI) مشغول به فعالیت شد و در دانشگاه تورین به تدریس پرداخت. او بنیان‏گذار دپارتمان علوم رسانه‏ای در دانشگاه جمهوری سن مارینو بود.در سال ۱۹۵۹ کتاب تکامل زیبایی‏شناسی سده‏های میانه را منتشر کرد. کتابی که در حکم تکامل رساله پیشین اوست. کتاب سوم او در این مورد، حدود سی سال بعد در سال ۱۹۸۷ با عنوان «هنر و زیبایی در زیبایی‏شناسی سده‏های میانه» است.در سال ۱۹۶۱ وی در دانشگاه‏های تورینو، میلان و فلورانس و بولونیا فلسفه و نشانه‏شناسی تدریس کرد. شهرت وی اثر گشوده کتابی که با موضوع هنر مدرن در سال ۱۹۶۲ منتشر شد، آغاز شد.اکو در سپتامبر ۱۹۶۲ با رِناته رامگه، یک معلم هنر آلمانی، ازدواج کرد و از او یک پسر و یک دختر دارد. او در آپارتمانی در میلان و یک خانه ویلایی در ریمینی سکونت داشت. در اولی کتابخانه‏ای با ۳۰ هزار جلد کتاب و در دومی کتابخانه‏ای ۲۰ هزار جلدی وجود دارد.اواخر دهه ۱۹۵۰ بود که به حوزه نشانه‏شناسی قدم گذاشت و در دهه ۱۹۷۰ به عنوان استاد این رشته در دانشگاه بولونیا مشغول به‌کار شد. اکو سال‏ها به عنوان استاد میهمان در دانشگاه‏های کلمبیا و هاروارد تدریس می‏کرد.

فروش 10 میلیون نسخه‏ای یک رمان

او که تا دهه بعدی زندگی‏اش مقالات و آثار زیادی را در این حوزه به چاپ رساند، با انتشار رمان «نام گل سرخ» شهرتی جهان برای خود کسب کرد. «نام گل سرخ» داستانی جنایی و رازآلود را در صومعه‏های قرون وسطای ایتالیا روایت می‏کند. نشانه‏شناسی‏، تحلیل‏های انجیلی‏، مباحث مربوط به قرون وسطی و تئوری‏های ساختارگرا در این اثر اکو مشهود هستند و طی دهه‏های اخیر مورد نقد و بررسی قرار گرفته‏اند.از میان پیشروان نشانه‏شناسی جدید و ساختارگرایی ادبی، اکو و ژولیا کریستوا رمان‏نویس نیز هستند. معروف‏ترین اثر اکو رمان نام گل سرخ است که در سال ۱۹۸۰ آن را به چاپ رساند و در سراسر دنیا بیش از ۱۰میلیون نسخه فروش داشته‏است. او در مورد موفقیت حیرت‏انگیز این کتاب می‏گوید:‏ «ناشر آمریکایی‏ام به من گفت با اینکه عاشق کتابم شده، اما انتظار ندارد که بیش از سه‏هزار نسخه فروش کند، آن هم در کشوری مثل آمریکا که هیچ‏کس صومعه ندیده یا زبان لاتین نخوانده‏است. برای همین به من پیش‏پرداختی برای سه‏هزار نسخه داد. کتابم درنهایت در آمریکا دو تا سه میلیون نسخه فروش کرد. کتاب‏های زیادی پیش از این درباره قرون وسطانوشته شده‏اند. من فکر می‏کنم موفقیت این کتاب، یک راز است. هیچ‏کس نمی‏توانست موفقیتش را پیش‏بینی کند.»۶ سال بعد، رمان بعدی وی« آونگ فوکو» منتشر شد که موفقیتی نظیر رمان نخست وی داشت. این دو اثر، وی را به نویسنده‏ای همه‏پسند تبدیل کرد. وی برخلاف آدورنو، هنر مردمی و هنر مدرن را واقعیت‏های روزگار به حساب می‏آورد.

کتاب معروف اکو در سال ۱۹۸۶ توسط «ژان ژاک آنو» به فیلمی سینمایی تبدیل شد که شان کانری و کریستین اسلیتر در آن نقش‏های اصلی را ایفا کردند. اقتباس سینمایی این اثر هم به فروش میلیونی آن کمک بسیاری کرد.اکو در سپتامبر ۱۹۶۲ با رنیت رمج معلم آلمانی هنر ازدواج کرد و صاحب یک پسر و یک دختر شد. او زندگی‏اش را در شهر میلان و خانه‏ای در نزدیکی شهر اوربینو سپری می‏کرد. خانه او در میلان، کتابخانه‏ای با ۳۰هزار جلد کتاب دارد و ۲۰ هزار جلد کتاب دیگر هم در خانه اوربینو نگهداری می‏شود.رمان‏های این نویسنده مملو از اشارات چندزبانه و سطح بالا به ادبیات و تاریخ ملل مختلف هستند. او از جیمز جویس و خورخه لوییس بورخس به عنوان بزرگ‌ترین نویسندگان مدرنی نام می‏برد که بر کارهایش تاثیر گذاشتند.شخصیت‏های اکو اغلب با جریان‏های رازآلود و انجمن‏های سری در ارتباط هستند، تا جایی که وقتی دن براون رمان معروف «رمز داوینچی» خود را در سال ۲۰۰۳ منتشر کرد‏، بسیاری نمونه مشابه آثار پرفروش اولیه او را در کارهای براون دیدند.آخرین کتاب اکو «شماره صفر» نام دارد که به مقوله روزنامه‏نگاری پرداخته است. او سال‏های زیادی را در این حوزه مشغول به‌کار بود و مرتبا مقالاتی را برای نشریات ایتالیایی به نگارش درمی‏آورد.آثار اکو به بسیاری از زبان‏های دنیا ترجمه شده و طرفداران بین‏المللی دارد. «آونگ فوکو»، «جزیره روز گذشته»، «پائودولینو» و «گورستان پراگ» از دیگر آثار حائز اهمیت این نویسنده ایتالیایی هستند. او در حوزه ادبیات کودک هم قلم می‏زد. از جمله کارهای او در این زمینه می‏توان به «سه فضانورد» اشاره کرد که در سال ۱۹۸۹ به چاپ رسید. «اثر گشوده»، «نظریه نشانه‏شناسی»، «نشانه‏شناسی و فلسفه زبان»، «نقش خواننده» و «حدود تاویل» از کارهای اومبرتو اکو در زمینه فلسفی هستند.