آژیر مهاجرت به کلان ‌شهرها

دنیای اقتصاد: متولیان حوزه نیرو و کشاورزی در گردهمایی مشترک با بررسی طرح احیا و تعادل‌بخشی به استفاده از منابع آب زیرزمینی، پیامد ثانویه ۱۵ سال خشکسالی مستمر در کشور را افزایش مهاجرت و حاشیه‌نشینی اطراف کلان‌شهرها اعلام کردند. آمارها از منابع آبی حکایت از آن دارد که سال‌به‌سال وضعیت بحرانی‌تر می‌شود؛ به‌طوری‌که اگر چاره‌جویی در این زمینه نشود، علاوه‌بر صدمه دیدن بخش کشاورزی و بیکاری کشاورزان، امنیت غذایی نیز به مخاطره می‌افتد. به گفته مسوولان، باید با همیاری تمامی دستگاه‌ها تلاش کرد هرچه سریع‌تر کشور از این بحران خارج شود.


گروه صنعت و معدن: هشدارها نسبت به مساله کم‌آبی و اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی، متولیان حوزه نیرو و کشاورزی را سر میز مذاکره برای چاره‌جویی نسبت به حل این چالش کشاند. وزرا و مدیران ستادی و استانی وزارتخانه‌های نیرو و جهادکشاورزی روز گذشته در اولین گردهمایی مشترک خود به بررسی طرح احیا و تعادل بخشی به استفاده از منابع آب زیرزمینی پرداختند. آمارها از وضعیت آب حکایت از آن دارد که سال به سال وضعیت بحرانی‌تر می‌شود و اگر چاره جویی در این زمینه صورت نگیرد، علاوه بر صدمه دیدن بخش کشاورزی و بیکاری کشاورزان، پدیده مهاجرت و حاشیه‌نشینی اطراف کلان شهرها نیز بیشتر خواهد شد. انسداد چاه‌های غیرمجاز به خصوص در بخش کشاورزی و تعیین میزان مجاز مصرف آب در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت، شرب و فضای سبز از جمله راهکارهای وزارت نیرو برای مدیریت مصرف است. در مقابل مسوولان وزارت جهاد کشاورزی نیز معتقدند وزارت نیرو برای جلوگیری از تبخیر آب پشت سدها باید تدبیر اساسی کند،‌ چرا که میزان تبخیر آب بیش از اتهاماتی است که به مصرف آب بخش کشاورزی وارد می‌شود.



نشانه‌های بحران آبی کشور

در این گردهمایی وزیر نیرو با هشدار نسبت به بحران آبی کشور، گفت: همگی باید دست به‌دست هم بدهیم و قبل از آنکه سلامت مردم مورد تهدید قرار گیرد، به‌طور جدی به‌دنبال حل بحران آب باشیم. به گفته حمید چیت‌چیان، برخی مساله آب و اهمیت آن و بحران آب را کمتر از واقعیت ارزیابی می‌کنند؛ در حالی که این مشکل پیچیده دارای ابعاد فنی، اقتصادی و امنیتی است. وزیر نیرو در خصوص وضعیت منابع آب زیرزمینی کشور نیز گفت: در سال‌های اخیر قریب به ۶ میلیارد مترمکعب در سال از میزان آب قابل تجدید، بیشتر استفاده کرده‌ایم، به طوری که جمع کل برداشت مازاد از ذخایر آب استاتیک به ۱۱۴میلیارد متر مکعب رسیده و سطح ایستایی آب مرتب در حال کاهش است.


هم‌اکنون نیز سالانه 1200 کیلومتر کف‌شکن چاه‌ها در کشور انجام می‌شود. وی افزود: بسیاری از باغ‌های کشور و هفت هزار هکتار از باغ‌های پسته خشک شده است، همچنین تالاب‌ها و دریاچه‌های ارومیه، بختگان، گاوخونی و‌هامون نیز رو به سوی خشکی رفته‌اند؛ این خشک شدن و کاهش روان آب‌ها و رودخانه‌های کشور و وجود ریزگردها از دیگر نشانه‌های بحران آب در کشور است. چیت‌چیان با بیان اینکه دشت خوزستان از نظر وضعیت آب در شرایط وخیمی به‌سر می‌برد، گفت: در استانی مانند کرمان غالب منابع آبی دچار مشکل است و رودخانه کارون نیز با افت شدید کیفیت مواجه شده است؛ به‌طوری‌که اهواز، آبادان و خرمشهر که در مجاورت این رودخانه هستند، نمی‌توانند از آب آن استفاده کنند و وزارت نیرو از کرخه خط لوله بزرگی احداث کرده تا بتواند آب شرب مردم این مناطق را تامین کند.


وی علت بروز این بحران را خشکسالی مستمر ۱۵ساله و کاهش متوسط بارش کشور دانست و گفت: مشکل دیگری که باعث شده به این بحران بیشتر دامن زده شود، ورود فاضلاب‌ها (شهری، صنعتی و زه‌آب‌های کشاورزی که حامل کود شیمیایی و سموم مورد استفاده هستند) به منابع آب کشور است که باعث شده کیفیت آب را تحت تاثیر قرار دهد. چیت چیان با بیان اینکه وقوع بحران آب محرز است، علل بحران روشن است و ضرورت چاره‌جویی بسیار سریع است، گفت: آمارها حکایت از آن دارد که سال به سال وضعیت بحرانی‌تر می‌شود و اگر چاره‌جویی نشود بخش کشاورزی صدمه دیده و کشاورزان شغل خود را از دست خواهند داد و پدیده مهاجرت و حاشیه‌نشینی بیشتر شده و از همه مهم‌تر امنیت غذایی به مخاطره می‌افتد.


وی ادامه داد: پیدا کردن مقصر و مسبب این بحران به حل مشکل کمک نمی‌کند، زیرا حتی اگر مقصر اصلی را هم پیدا و به اشد مجازات برسانیم مشکل بحران آب حل نخواهد شد، بنابراین با فکر و تدبیر و چاره‌اندیشی و همیاری تمامی دستگاه‌ها باید تلاش کنیم هرچه سریع‌تر از این بحران خارج شویم. وزیر نیرو با بیان اینکه در سه دولت گذشته هفت بار شورای عالی آب تشکیل شده است، ولی در دولت تدبیر و امید تاکنون 12 بار شورای عالی آب تشکیل شده تصریح کرد: این مساله حاکی از آن است که دولت به‌طور خاص و جدی به دنبال راهی برای برون رفت از چالش آب است و به همین خاطر پیشنهاد داده‌ایم تا شورای حفاظت از آب در استان‌ها و شهرها و حتی دشت‌ها تشکیل شود و با تشکیل تشکل‌های آب بران و حوضه‌های آبریز و مشارکت مردم، دستگاه‌های دولتی و نمایندگان کشاورزان بتوانیم برنامه‌های تخصصی برای خروج از بحران آب داشته باشیم.


وزیر نیرو در حاشیه این مراسم همچنین با اشاره به انسداد چاه‌های غیرمجاز،‌ گفت: تاکنون ۴۷۰۰ چاه آب غیرمجاز در سطح کشور مسدود شده است، اما تعداد چاه‌هایی که باید بسته شود بسیار بیشتر از این رقم است. چیت‌چیان افزود: ۸۰ درصد سرزمین ما در مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و کاری که می‌توانیم در حال حاضر انجام دهیم متعادل‌کردن برداشت آب از منابع آب سطحی و زیرزمینی است، به‌طوری که بتوانیم در کشور به یک توسعه پایدار دست یابیم. چیت‌چیان تصریح کرد: با تمهیدات وزارت جهاد کشاورزی، مسدود کردن چاه‌های کشاورزی به نحوی انجام شده است که موجب کاهش محصولات کشاورزی نشود.


وزیر نیرو ادامه داد: هم‌اکنون در سطح شورای عالی آب کشور برنامه‌های مشخصی را در زمینه‌ حل بحران آب زیرزمینی انجام و قوانینی نیز برای ساماندهی چاه‌های غیرمجاز تعیین شده است.


چیت‌چیان با بیان اینکه این مساله در تمام دستگاه‌های مختلف اعم از وزارت نیرو، جهاد کشاورزی و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط در حال بررسی است، گفت: در سال جاری اعتباراتی که برای اجرای کار تعادل‌بخشی در نظر گرفته شده در قانون بودجه ۱۴ برابر سال گذشته است. وی تصریح کرد: امیدواریم با مشارکت و تعامل تمامی دستگاه‌های اجرایی استانی بتوانیم این طرح را در استان‌ها و دشت‌هایی که در وضعیت بحرانی منابع آب زیرزمینی قرار دارند، با موفقیت اجرایی کنیم.


راهکار کاهش مصرف آب

در ادامه وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه هم‌اکنون تمامی برنامه‌های وزارتخانه بر اساس مصرف بهینه آب و افزایش بهره‌وری آب انجام می‌گیرد که روش‌های نوین آبیاری یکی از این موارد است، گفت: مشکلی که هم‌اکنون در بخش آب کشور با آن روبه‌رو هستیم ناشی از افزایش استفاده از تکنولوژی‌های برداشت آب، عدم مدیریت در این وضعیت و در کنار آنها سودجویی برخی افراد در برداشت مازاد از آب است. محمود حجتی ادامه داد: تا 50 سال گذشته ما در کشور مشکلی به نام بحران آب نداشتیم و مردم و کشاورزان خودشان به بهترین وجه ممکن مدیریت آب و آبخوان‌داری را انجام می‌دادند، اما هم‌اکنون این مدیریت توسط مردم تضعیف شده و ما باید برای این وضعیت راه چاره‌ای پیدا کنیم. وی افزود: هم‌اکنون استفاده از بذرهای زودرس در نقاط مختلف کشور در دست بررسی است و استفاده این بذرها به دلیل برداشت زودتر محصول و کم شدن تعداد آبیاری برای یک محصول باعث کاهش 18 درصدی مصرف می‌شود. وزیر جهاد کشاورزی استفاده از بذرهای مقاوم به شوری و تنش آب را از دیگر طرح‌های مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی عنوان کرد و افزود: طرح‌های دیگری همچون تغییر زمان کشت محصولات آب‌بر همچون چغندرقند از بهاره به پاییزه در دست بررسی و انجام است که با انجام این روش‌ها مصرف آب برای یک محصول 20 تا 30 درصد کاهش خواهد یافت. حجتی با تاکید بر لزوم ساماندهی چاه‌های غیرمجاز گفت: در زمان حاضر بیش از 300 هزار چاه کشاورزی در کشور وجود دارد که اگر بتوانیم چاه‌های غیرمجاز موجود را ساماندهی کنیم خواهیم توانست بخش عمده برداشت‌های مازاد را در سطح کلان تعدیل کنیم، اما این کار باید با تعامل مردم و کشاورزان انجام شود. به گفته وی،‌ از حدود 600 دشت کشور بیش از 300 دشت وضعیت بحرانی دارد و با اضافه برداشت مواجه است. حجتی تصریح کرد: کنترل و مدیریت اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی باید در هر دشت با توجه به وضعیت و ویژگی‌های خاص آن انجام شود و در این صورت است که خواهیم توانست ابتدا تراز آب را ثابت کنیم و در ادامه آب از دست رفته دشت‌ها را برگردانیم.


حفظ معیشت کشاورزان

معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در این گردهمایی با بیان اینکه باوجود بحران آبی در کشور، وزارت نیرو مصمم است در معیشت کشاورزان خللی وارد نشود، گفت: ما در برنامه‌های پنج ساله به اجرای برنامه‌های تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی مکلف بودیم و در برنامه چهارم نیز به‌صورت صریح و روشن درج شده بود که دولت و وزارت نیرو با کمک سایر بخش‌های مرتبط این مساله را به سامان برسانند، ولی با وجود کارهای انجام شده تاکنون موفق به حل بحران آب کشور نشده‌ایم. رحیم میدانی اظهار کرد: برای تعادل‌بخشی در منابع آب زیرزمینی راهی جز کاهش در مصرف نداریم.


وی با بیان اینکه بر اساس مبانی که در ابلاغ منابع آب سطحی و زیرزمینی وجود دارد ما باید نسخه هر یک از بخش‌ها را انتخاب کنیم، افزود: در مورد برخورد با چاه‌های قبل و بعد از سال 85، تعدیل پروانه‌های بهره‌برداری و اصلاح پروانه‌های بهره‌برداری با توجه به نیاز آبی منطقه تصمیم‌گیری شود. وی با اشاره به همکاری وزارت جهاد کشاورزی گفت: وزارت نیرو حاضر است در زمینه برون‌رفت از معضل بحران آب بخشی از منابع مالی موردنیاز وزارت جهاد کشاورزی را در این زمینه تامین کند.


آخرین فرصت برای حفظ منابع

مشاور وزیر نیرو و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران نیز از سهم ۵۵درصدی آب‌های زیرزمینی در آب‌های کشور و همچنین سهم ۶۳ درصدی آن در تامین آب شرب کشور خبر داد و گفت: بی‌توجهی به این کالای مهم و اساسی منجر به بلا استفاده شدن ۳۰۰ هزار کیلومتر شبکه‌های آبرسانی و به خطر افتادن امنیت سیاسی و غذایی کشور شده است.


محمد حاج رسولی‌ها اظهار کرد: اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی کشور یکی از آخرین فرصت‌های کشور برای حفظ منابع آب زیرزمینی است.وی ابراز امیدواری کرد که با استفاده بهینه از منابع آب زیرزمینی، امنیت غذایی کشور را حفظ کنیم.


وی با اشاره به بروز خشکسالی در کشور، کاهش متوسط میزان بارندگی‌های سالانه از ۲۵۰ میلی‌متر به ۲۰۰ میلی‌متر، کاهش حجم منابع آب تجدیدپذیر کشور از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به ۱۰۰ میلیارد مترمکعب و افزایش حدود ۵/ ۱ درجه‌ای دمای هوا، تصریح کرد: بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، عدم توجه به اقتصاد آب، راندمان و بهره‌وری پایین در بخش آب، عدم تناسب منابع و مصارف آب به خصوص در کلان‌شهرها و عدم توجه به آمایش سرزمینی، عمده چالش‌های بخش آب و کشاورزی کشور است. معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی نیز در این گردهمایی پیشنهاد داد: وزارت نیرو با توجه به محدودیت منابع آبی در کشور پروژه‌های سدسازی را متوقف کند و اعتبارات مربوط به این پروژه‌ها را به بخش مصرف آب برای بهینه‌سازی و مدیریت آن اختصاص دهد.


علی مراد اکبری افزود: در حال حاضر کشور ظرفیت سدسازی بیش از سدهای موجود را ندارد، بنابراین انتظار می‌رود وزارت نیرو منابع مالی این بخش را به بخش مصرف اختصاص دهد که در همین راستا هماهنگی‌های خوبی بین دو وزارتخانه نیرو و جهاد کشاورزی انجام شده است. اکبری تصریح کرد: البته مشکل بحران آب به همکاری دستگاه‌هایی همچون قوه مقننه، قضائیه و مجریه در تشریک مساعی با هم و تصمیم جدی در خصوص اقدامات لازم برای رفع مشکل بحران آب نیاز دارد. معاون وزیر جهاد کشاورزی توسعه روش‌های نوین آبیاری و کشت گلخانه‌ای سبزی وصیفی را از اولویت برنامه‌های این وزارتخانه در دشت‌های بحرانی و ممنوعه برشمرد.


بیانیه مشترک نیرو و جهادکشاورزی

در پایان این گردهمایی بیانیه مشترک مدیران وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی درباره جمع‌بندی اهداف و نتایج این نشست در جهت نجات منابع آب زیرزمینی کشور در ۱۹ بند صادر شد که شامل موارد زیر است. ۱- تدقیق اطلاعات و آمار منابع و مصارف آب و ایجاد بانک اطلاعات مشترک آب و خاک در سطح ملی و استانی مورد تاکید قرار گرفت. ۲- تاکید بر مشارکت و حضور فعال در شوراهای حفاظت استانی، شهرستانی و شوراهای دشت صورت پذیرفت. ۳- تشکیل تشکل‌های آب بران و توانمندسازی تشکل‌های موجود و استقرار الگوی مدیریت مشارکتی در دشت‌ها مورد تاکید قرارگرفت. ۴- بر اجرای پروژه‌های طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشور مرتبط با هر وزارتخانه و همکاری در اجرای کل طرح به عنوان یک راهکار جدی احیای آبخوان‌های کشور با اولویت دشت‌های پایلوت تاکید شد. ۵ -با توجه به لزوم حفظ رویکرد امنیت غذایی متناسب با پتانسیل‌های منابع آب موجود به ویژه آب قابل برنامه‌ریزی در محدوده‌های مطالعاتی کشور، تعیین الگوی کشت مناسب با ظرفیت منابع آب تعیین شده و اقلیم مناطق مختلف ضرورتی اجتناب ناپذیر است. ۶-در جهت بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی و کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی شرکت‌کنندگان بر تسریع در به‌روزرسانی و عملیاتی کردن سند ملی آب تاکید کردند. ۷-عدم تحویل نهاده‌ها اعم از کود، سم، سوخت، برق و ... به چاه‌های غیرمجاز و دارای اضافه برداشت مورد تاکید شرکت‌کنندگان قرار گرفت.


8- همکاری مشترک وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی بر اجرای قانون تعیین تکلیف چاه‌های فاقد پروانه و انسداد چاه‌های غیرمجاز و جلوگیری از اضافه‌برداشت چاه‌ها، همچنین تعدیل پروانه‌ها تا رسیدن به تعادل سفره‌ها در دشت‌ها و حجم آب قابل برنامه‌ریزی مربوطه براساس نتایج آماربرداری و بیلان آبی محدوده‌ها در سال 90 مورد تاکید قرار گرفت.

9- تغییر رویکرد کشاورزی سنتی به مدرن از طریق توسعه کشت‌های گلخانه‌ای با استفاده از منابع آب موجود به نحوی که بهینه‌سازی مصرف و کم کردن استحصال آب را به دنبال داشته باشد مورد تشویق و حمایت قرار گیرد.

10- با توجه به محدودیت منابع آب و لزوم کاهش برداشت از ذخایر آبخوان‌ها براجرای مصوبات شورای عالی آب تاکید شد.

11- اجرای کامل مفاد آیین‌نامه اجرای ماده 11 قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی با همکاری وزارت کشور و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و فعال شدن کارگروه‌های مربوطه با جدیت صورت پذیرد.

12- تشویق و ترغیب کشاورزان و صاحبان چاه‌ها جهت نصب کنتور روی چاه‌ها به منظور مدیریت حجم آب استحصالی از طریق چاه‌ها و متعاقبا مدیریت کشت در اراضی تحت شرب متناسب با حجم آب تحویلی به صورت جدی صورت پذیرد.

13- با هدف بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی و تشکیل کارگروه‌های مشترک استانی مرتبط با موضوع در دو وزارتخانه مورد تاکید قرارگرفت.

14- بر موضوع جلوگیری از استفاده از فاضلاب خام و زه‌آب‌های آلوده در آبیاری کشاورزی تاکید شد.

15- استمرار برگزاری گردهمایی‌های مشترک در سال‌های آتی مورد تاکید شرکت‌کنندگان قرارگرفت.

16- به منظور پایش و پیگیری نتایج گردهمایی‌های مشترک بر تشکیل دبیرخانه مشترک دو وزارتخانه تاکید شد.

17- استفاده از فناوری و تکنولوژی جدید در راستای بهینه‌سازی مصرف آب مورد تاکید واقع شد.

18-نظارت کامل دستگاه‌های اجرایی بر مطالعات منابع آب و انتخاب بهترین روش آبیاری در راستای بهینه کردن مصرف آب توسط مهندسان مشاور و تاکید بر استفاده از روش‌های جدید تعیین نیاز آبی گیاه و مطالعات مورد تاکید قرار گرفت.

19-برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری توسط وزارت جهاد کشاورزی و نیرو در راستای تعیین و لحاظ میزان آب مجازی در اهداف کلان برنامه‌ریزی آب کشور مورد اقدام قرار گیرد.