گروه صنعت و معدن: برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی زنگ خطر را برای دشت‌های کشور به صدا در آورد. یک دهه خشکسالی و کاهش جریان‌های سطحی و مخازن سدها موجب شده تا کشاورزان و مردم برای تامین آب مورد نیاز به آب‌های زیرزمینی روی آورند؛ روندی که در یک دهه اخیر به معضل جدید برای کشور بدل شده و فرونشست زمین را به همراه داشت. به طوری که براساس آخرین آمار اعلام شده در حال حاضر بیش از ۳۰۰ دشت کشور با معضل فرونشست زمین مواجهند و آنچه مسلم است عبور از این معضل نیازمند در نظر گرفتن راهکارهای عملیاتی است. جلوگیری از برداشت آب از بیش از ۳۰۰ دشت کشور یکی از راهکارهایی است که برای عبور از این چالش پیش‌بینی شده است، اما ظاهرا این راهکار هنوز نتوانسته کارساز شود و زمین همچنان بیش از پیش فرو می‌رود. براساس آخرین آمار اعلام شده از سوی وزارت نیرو، فرونشست دشت‌های تهران به ۱۷ سانتی‌متر رسیده و این روند در خصوص دشت‌های ساوجبلاغ ۲۲ سانتی‌متر، قزوین ۲۴ سانتی‌متر، مشهد ۲۵ سانتی‌متر و دشت کاشان نیز ۳۰ سانتی‌متر بوده است. آمار اعلام شده در خصوص فرونشست ۱۷ سانتی‌متری دشت‌های تهران در حالی است که سال گذشته سازمان زمین شناسی از فرونشست بیش از ۱۷ سانتی‌متری دشت‌های تهران خبر داده و هشدار داده بود که ادامه برداشت غیرقابل کنترل از منابع زیرزمینی، این کلان‌شهر را با مشکل جدی مواجه خواهد کرد. استفاده غیرمتعارف از سفره‌های آب زیرزمینی و حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق و استفاده غیرمجاز از آنها، از جمله دلایلی است که کارشناسان آن را به کاهش سطح آب سفره‌های زیرزمینی نسبت می‌دهند.

البته بحران فرونشست زمین که در کشور اتفاق افتاده، عینا در بسیاری از کشورهای جهان همانند ژاپن و ایالات متحده نیز به وقوع پیوسته است. میزان برداشت آب از منابع زیرزمینی در کشور ژاپن به‌گونه‌ای بوده که زمین در دشت توکیو حدود دو متر نشست داشته است. در ایالات متحده نیز در دشت‌های کلرادو که توسعه کشاورزی زیادی وجود داشته، فرونشست زمین اتفاق افتاده است. بعد از مدتی که این حوادث روی داده، تعادل ایجاد شده و بعد شرایط بهبود یافته است. براساس آمار اعلام شده از سوی وزیر نیرو، حدود ۶۰ درصد آب مصرفی کشور از منابع آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود و در سال‌های گذشته علاوه بر استفاده از ذخایر دینامیک، ۱۱۰ میلیارد مترمکعب از ذخایر استاتیک ( آب‌هایی هستند که در دل زمین طی سالیان دراز جمع می‌شوند و پشتوانه آبی محسوب می‌شوند) آب‌های زیرزمینی در کشور مصرف شده است. به گفته حمید چیت چیان، در سال‌های اخیر دچار خشکسالی‌های مستمر بوده‌ایم؛ به‌طوری که متوسط بارندگی از ۲۵۰ میلیمتر به ۲۴۲ میلیمتر کاهش یافته، اما جمعیت ما و نیاز به مصرف آب به صورت مستمر در کشور افزایش یافته و میزان آب تجدیدپذیر از ۱۳۰ میلیارد به ۱۲۰ میلیارد تقلیل پیدا کرده است؛ در نتیجه سرانه آب تجدیدپذیر به کمتر از ۱۵۰۰ مترمکعب خواهد رسید. وی معتقد است طبق استانداردها، کشور در حال حاضر در شرایط بحران آبی قرار گرفته است.

ممنوعیت برداشت آب از دشت‌ها

جهانگیر حبیبی، معاون حفاظت و بهره برداری مدیریت منابع آب ایران با اعلام خبر افزایش فرونشست دشت‌های تهران، ساوجبلاغ، قزوین، مشهد و کاشان، اعلام کرد: برداشت آب از بیش از ۳۰۰ دشت به لحاظ ذخایر آبی، ممنوعه است.

حبیبی با بیان این مطلب که با افزایش جمعیت، سرانه آب تجدیدپذیر کشور رو به کاهش است، گفت: در ۴۰ سال گذشته سهم سرانه آب هر نفر در کشور ۷ هزار مترمکعب بوده که در زمان حاضر به ۲ هزار مترمکعب کاهش یافته و این رقم در سال ۱۴۰۴ به ۱۵۰۰ مترمکعب برای هر نفر تنزل خواهد کرد. این مقام مسوول در وزارت نیرو اظهار کرد: بر اثر وضعیت نامناسب بهره‌‌برداری از آب در دشت‌‌ها، تا پایان سال جاری تعداد ۳۱۷ دشت در کشور ممنوعه اعلام شده‌ است. وی با اشاره به وضعیت منابع آب کشور و ضرورت حساسیت همگانی و نقش مدیران امور آب شهرستان‌‌ها در مدیریت این موضوع، گفت: حدود ۸۵ درصد از کشور ما خشک، نیمه‌خشک و فراخشک است که سهم منطقه فراخشک ۵/ ۳۵ درصد، سهم منطقه نیمه خشک ۲۰ درصد و سهم منطقه خشک بیابانی ۲۹ درصد است و میزان منابع آب تجدیدپذیر در کشور ۲۵ درصد متوسط جهانی است. حبیبی با اشاره به اینکه به رغم افزایش تعداد چاه‌‌ها از سال ۸۷ میزان آبدهی چاه‌‌ها کاهش داشته اظهار کرد: با بررسی وضعیت بهره‌ برداری دشت‌‌های کشور متوجه خواهیم شد که تا پایان سال جاری تعداد ۳۱۷ دشت ممنوعه اعلام شده‌اند.

معاون حفاظت و بهره برداری مدیریت منابع آب ایران اضافه کرد: بر اساس آخرین تحقیقات، دشت تهران ۱۷ سانتی‌متر، دشت ساوجبلاغ ۲۲ سانتی‌متر، دشت قزوین ۲۴ سانتی‌متر، دشت مشهد ۲۵ سانتی‌متر و دشت کاشان نیز ۳۰ سانتی‌متر فرونشست داشته‌اند.وی در خصوص بارندگی کشور و حجم آب موجود در مخازن سدها، بیان کرد: امسال نسبت به سال آبی گذشته ۲۴ درصد و نسبت به متوسط درازمدت ۱۶ درصد کاهش بارندگی داشتیم و این در حالی بود که مازندران ۱۴۶ درصد افزایش بارش و هرمزگان ۹۲ درصد کاهش را در کارنامه خود ثبت کردند.

حبیبی همچنین در خصوص وضعیت سدها نیز گفت: آمار نگران‌کننده‌ای از سدها داریم که در مجموع نشان می‌دهد که مخازن فقط ۴۱ درصد آب دارند. وی از مدیران امور آب شهرستان‌ها خواست اطلاعات خود را به‌ روز کرده و مشارکت همگان را در حفاظت از منابع آب به‌ کار گیرند. وی افزود: شناسایی مشکلات اجرایی طرح‌‌های مدیریت مصرف از جمله طرح احیا در محدوده شهرستان‌‌ها، نیازمند هماهنگی با نهادها و سازمان‌‌های مختلف است که با اجرای پیگیری تشکیل جلسه‌‌های شورای حفاظت شهرستان، این همسویی ایجاد خواهد شد.

وضعیت آب موجود در مخازن سدها

از سوی دیگر و براساس آمار اعلام شده حجم کل آب موجود در مخازن سدها در دی ماه نسبت به زمان مشابه سال قبل یک درصد افزایش داشته است. براساس این آمار حجم مخازن سدها در دی ماه برابر با ۴۱ درصد بوده است. از سوی دیگر حجم جریان‌های سطحی نسبت به سال گذشته ۱۳ درصد و نسبت به دراز مدت ۵۰ درصد افت داشته است. حجم بارش‌ها نیز از ابتدای سال آبی جاری تا دی‌ماه نسبت به سال گذشته افت ۲۴ درصدی داشته است.

جزئیات ذخایر آبی در 5 حوضه