دیده‌بانی تجارت با خارج

فراز چمنی رایزن بازرگانی ایران در ترکیه با مشاهده روند تجارت خارجی دوجانبه ایران و ترکیه تغییرات محسوسی از اواسط سال ۱۳۸۹ تا سال ۱۳۹۳ به چشم می‌خورد؛ به این ترتیب که سیر نزولی تجارت خارجی دو کشور از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ چشمگیر است و در دو سال این تجارت به نصف تقلیل می‌یابد. اگرچه چنین اتفاق‌هایی همواره در تجارت خارجی بروز می‌کند و به خصوص در شرایطی که هیچ نظام تجاری بین دو کشور نباشد، چنین نوسان‌ها و بی‌نظمی‌هایی در تجارت دو کشور طبیعی است. از سال ۲۰۱۰ تاکنون که به طور عمده محدوده زمانی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۳ را در بر می‌گیرد، بهبود روابط تجاری مشهود است. در این باره چند نکته مهم و محوری حائز اهمیت است: اول آنکه بهبود روابط سیاسی دو کشور طبعا موثر است ولی به خودی خود نمی‌تواند منجر به ارتقای تجارت شود. دوم اینکه پذیرش جایگاه و اهمیت نظر کارشناسی تجاری برای مشاوره و رایزنی در سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی ایران به خصوص سفارت ایران در ترکیه حائز اهمیت است. با وجود این، حضور رایزن بازرگانی به عنوان یک نیروی کارشناسی گشاینده بازار که بر خلاف رویکرد‌های گذشته در جست‌وجوی توسعه سهم جمهوری اسلامی ایران از بازارهای بین‌المللی و به تبع آن ارتقای منافع ملی کشور باشد، مراحل اولیه خود را طی می‌کند و به تدریج با درک ضرورت‌های حضور قوی در بازارهای جهانی و پرهیز از نگاه صرف سیاسی به موضوعات روابط بین‌المللی امید به تقویت جایگاه آن بیشتر می‌شود.

امروزه، کشورهای جهان به بعد ارتقای منافع ملی گرایش یافته‌اند؛ در نتیجه جایگاه وابستگان اقتصادی و تجاری به خصوص در کشورهایی که در روابط بین‌المللی اقتصادگرا هستند، ترقی یافته و بسیاری از آنها از سطح یک شخص فراتر رفته و اقدام به تاسیس دفاتر رایزنی بازرگانی یا دفاتر سازمان‌های توسعه تجارت کرده‌اند. این گرایش در میان کشورهایی که از الگوی اقتصاد آزاد پیروی می‌کنند به مراتب قوی‌تر است. طبیعی است که ایران به دلیل ظرفیت بالای اقتصادی و همچنین دستاوردهای اخیر از حیث دانش و فناوری از توان بالایی برای رقابت در بازارهای جهانی می‌تواند برخوردار شود بنابراین لازم است اقداماتی را برای شکوفایی این قابلیت در صحنه جهانی به عمل آورد که از جمله امضای موافقت‌نامه‌های تجاری، پیوستن به سازمان تجارت جهانی، اصلاح فرآیند‌های گمرکی طبق استانداردهای روز جهان و بالاخره تقویت و توسعه حضور رایزنان بازرگانی و دفاتر رایزنی تجاری به عنوان هدایتگران سیاست تجاری کشور در مناطق محتلف جهان مورد تاکید است.

با وجودی که تنها در چند سال اخیر ایران حضور رایزن بازرگانی را به عنوان یک دیده‌بان و عنصر پیشتاز در توسعه صادرات و تجارت خارجی و با دید کارشناسی به موضوعات تجاری تجربه می‌کند؛ اما تقریبا روند محسوسی در کسب موفقیت‌های تجاری به خصوص در زمینه صادرات غیرنفتی در کشورهای مختلف جهان مشاهده می‌شود. تغییر آمارهای تجاری یا امضا و تحقق توافق‌های مهم تجاری دوجانبه در مدت زمان حضور یک رایزن می‌تواند عملکرد او را مورد ارزیابی قرار دهد. اصولا چند اقدام رایزن بازرگانی و بررسی همزمان روند تجارت دوجانبه می‌تواند اثربخشی عملیات رایزن بازرگانی را نمایان سازد. از مهم‌ترین این اقدامات می‌توان به ترجمه و اطلاع‌رسانی شرایط کسب‌وکار در کشور میزبان، تدوین استراتژی و راهبرد توسعه تجارت در دو سطح خرد (راهبرد کسب و کار شرکت‌ها) و کلان (تدوین و پیشنهاد راهبرد توسعه تجارت کشور در بازار کشور خارجی)، پیگیری موضوعات مورد علاقه تجاری و رفع مشکلات و ارائه گزارش‌ها و اطلاعیه‌های به موقع از چگونگی کسب‌وکار در بازار کشور هدف، میزان هماهنگی رفت‌وآمدها و ملاقات‌های تجاری نظیر مبادله هیات‌ها و تیم‌های تجاری، مساعدت به انعقاد موافقت‌نامه‌های تجاری یا توافق‌هایی که منجر به رفع موانع شود و توسعه شبکه ارتباطی تجاری در میان شرکت‌ها، اتاق‌ها، دستگاه‌های دولتی، اتحادیه‌ها و گروه‌های ذی‌نفوذ تجاری برای تسهیل روابط تجاری دو کشور و نزدیک کردن دو جامعه تجاری در فضایی غیررسمی اشاره کرد. ناگفته نماند که یک رایزن بازرگانی در بدو ورود به کشور محل خدمت با ایده‌ها و برنامه‌های مشخص و چه بسا موثری کار خود را آغاز می‌کند؛ ولی تداوم مطلوب کار و کسب بهترین نتیجه منوط به پشتیبانی موثر از سوی دستگاه‌های مختلف مرتبط اعم از خصوصی و دولتی از داخل ایران خواهد بود. هر قدر دفتر رایزن بازرگانی از حیث نیروی کار، امکانات و منابع مالی غنی‌تر باشد، موفقیت‌ها در تحقق اهداف تجاری کشور چند برابر خواهد شد. ضمن اینکه جایگاه رایزن بازرگانی در روابط خارجی ایران باید از آنچه هست بهتر شناخته شود و مورد توجه قرار گیرد. اگر چه امروز شرایط کاری رایزنان به تدریج روند خوبی را طی می‌کند، ولی نباید به وضع موجود اکتفا کرد چون رمز موفقیت تجاری یک کشور در برخورداری از یک دفتر رایزنی بازرگانی مجهز با نیروی انسانی متخصص و کارآمد است.