عبور از تصمیمات کاغذی حوزه آب

گروه صنعت و معدن: تداوم خشکسالی در ۱۴ سال اخیر و افزایش مصرف آب در بخش‌های مختلف، وضعیت منابع آبی کشور را در وضعیت بحرانی قرار داده است؛ به طوری که مقامات مسوول در وزارت نیرو از وجود تنش آبی در ۱۲ شهر مرکز استان با جمعیتی افزون بر ۲۳ میلیون نفر خبر می‌دهند. چالشی که کارشناسان حوزه آب را بر آن داشته تا با تشکیل سلسله جلساتی راهکارهای عبور از این وضعیت را بررسی کنند. به این منظور عصر روز دوشنبه موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی با برگزاری نشستی به بررسی بحران آب و ارائه راهکار برون رفت از آن پرداخت. در این نشست که مسعود نیلی، مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور میهمان ویژه آن بود، وی بحران کنونی آب را ناشی از عدم اجرای قوانین مصوب در کشور دانست و معتقد بود: محقق نشدن اهداف برنامه‌ای در بخش آب و بحران کنونی ناشی از فاصله تصمیمات کاغذی با آنچه به اجرا در می‌آید، است. به گفته وی، اگر قوانین جدیدی نیز ترسیم و بر قوانین پیشین اضافه شود، مشکل حل نمی‌شود، چون نقصان در اجرا نکردن قوانین است و بررسی اجرا نکردن قوانین باید در دستور کار این مجموعه قرار گیرد تا بتوانیم تاثیر مثبتی در وضعیت موجود آب کشور بگذاریم.

مشاور اقتصادی رئیس‌جمهور در ادامه پیشنهاد برگزاری کنفرانسی یک روزه را در خصوص آب به اعضا و کمیته پژوهشی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی داد تا به این ترتیب کار‌شناسان و مدیران از تشتت آرا دور شوند. وی با اشاره به اینکه جلسه هم‌اندیشی بحران آب و ارائه راهکار‌ها بسیار مثبت است، افزود: با برگزاری یک کنفرانس یک‌روزه می‌توان تعدد نظرات را به حداقل رساند و از حالت پراکندگی خارج کرد.

نیلی ادامه داد: مثلا ما در مجموع باید با دو دیدگاه متفاوت روبه‌رو شویم و برسر آن بحث و بررسی کنیم تا به نتیجه مطلوب برسیم. نیلی همچنین اتفاق نظر تمام بخش‌ها را در خصوص واقعیتی به نام بحران آب در کشور مثبت خواند و گفت: همه ما امروز می‌دانیم به سمت بحران منابع طبیعی و در راس آن بحران منابع آب می‌رویم. پیش‌بینی‌هایی هم شده، ولی ابتدا باید نواقص را بدانیم تا بتوانیم مشکلات را حل کنیم. وی با تاکید براینکه از ۳۰ سال گذشته بحث آب و بحران پیش‌روی آن مطرح بوده است، افزود: از زمانی که بنده قانون برنامه اول را می‌خواستم بنویسم مساله آب قابل توجه بوده است. هنوز هم این مساله مورد توجه همه است. نیلی اظهار کرد: البته امروز می‌بینیم افراد زیادی در این زمینه حرف دارند؛ فقط باید به آنها امکان گفت‌وگو داد و این نقطه قوت خوبی است.

مدیریت مصرف آب

معاون وزیر نیرو در امور اقتصادی و برنامه‌ریزی نیز در این نشست با اشاره به مساله کم‌آبی در کشور تاکید کرد: مشکل ما در تامین آب مربوط به بحث مدیریت آب می‌شود، چرا که خشکی با ما عجین شده و با وقوع خشکسالی در کشور، این پدیده پیچیده‌تر می‌شود. علیرضا دائمی افزود: نمی‌دانیم اگر همین آب کم را به درستی مدیریت کنیم پاسخگوی بسیاری از نیاز‌ها خواهد بود. اگر موانع مدیریتی آب را در کشور تقویت کنیم می‌توانیم به مشکلات تامین آب فایق شویم.

وی با اشاره به اینکه در مناطقی که بیش از ۶۰ درصد از آب تجدید‌شونده استفاده می‌شود، استحصال آب دیگر معنا ندارد، تصریح کرد: باید مدیریت آب انجام شود. به نظر می‌رسد که ما اساسا نوع نگرش، رویکرد و نگاهمان را باید به موضوع عوض کنیم چرا که هرچقدر مصوبه‌ خوب و اعتبارات گرفتیم در نهایت منجر به حل مسائل نشد.

استراتژی مصوب در کشاورزی نداریم

رئیس گروه محیط‌زیست و انرژی دانشگاه علوم تحقیقات نیز در این نشست با اشاره به اینکه آب دارای استراتژی است، گفت: در بخش کشاورزی این استراتژی وجود ندارد. براساس برنامه‌ریزی پیش‌بینی شده باید مصرف آب در بخش کشاورزی از ۹۲ درصد به ۸۲ درصد برسد.

رضا ارجمندی با تاکید بر اینکه وزارت نیرو در چند ماه اخیر حقایق را بیان می‌کند و الان موضع درستی گرفته است، گفت: امیدوارم بتوانیم در برنامه‌ ششم توسعه کاری کنیم، هنوز در کشور تفکراتی وجود دارد که خطرناک است از جمله اینکه گفته می‌شود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب آب از ۴۳۰ میلیارد مترمکعب آب استحصال می‌شود، درحالی‌که می‌توانیم ۲۸۰ میلیارد مترمکعب آب استحصال کنیم و یک میلیارد نفر را پوشش می‌دهد.

رئیس گروه محیط‌زیست و انرژی دانشگاه علوم تحقیقات با اشاره به اینکه توسعه آبیاری تحت فشار در کشاورزی هشت سال است که متوقف شده، گفت: وقتی چنین کاری متوقف می‌شود راه‌اندازی دوباره آن آسان نیست. در برنامه ششم توسعه باید با رویکرد بهتر به اکوسیستم توجه بیشتری داشته باشیم. در حال حاضر اکوسیستم عراق به ما لطمه می‌زند و باید به این نکات توجه شود.

مواجهه با پدیده خشکسالی

در ادامه این نشست، رئیس خانه کشاورز در مورد بحران آب با تاکید بر اینکه ما سال‌ها بودجه مملکت را هدر دادیم و منابع آبی مملکت را تاراج کرده‌ایم، گفت: پول‌ها را جایی خرج کردیم که مربوط به پیمانکاران بود و مردم را فراموش کردیم اکنون هم اگر روی کشاورزی متمرکز شویم فقیر خواهیم شد، چون ایران کشور کشاورزی نیست.

عیسی کلانتری با تاکید بر اینکه باید از ۵۵ درصد آب تجدید‌پذیر استفاده کنیم، گفت: در حال حاضر تا ۸۵ درصد از آب تجدید‌شونده استفاده می‌کنیم، درحالی‌که کشور‌های مشابه ایران مثل چین و اسپانیا از ۲۹ و ۲۳ درصد آب تجدید‌شونده استفاده می‌کنند؛ بنابراین باید در این مورد تجدید‌نظر کنیم.

خیانت به نسل‌های بعدی!

وی تصریح کرد: استفاده بیش از ۵۵ درصد آب تجدید‌پذیر خیانت به نسل‌های بعدی است؛ به گونه‌ای که کشور را خشک به آنها تحویل می‌دهیم. اگر سه استان شمالی را از آمار بارندگی حذف کنیم بارندگی کشور در حد ۱۷۰ میلیمتر می‌شود و این به معنی مواجهه ایران با خشکسالی است.

وزیر سابق کشاورزی گفت: در صورت حذف سال‌های ۷۸ و ۷۹ و همچنین ۸۶ و ۸۷ می‌توانیم ببینیم بارش‌ها به صورت معناداری کاهش پیدا نکرده است؛ بنابراین چه اتفاقی در حال وقوع است؟ در استان فارس ما آب را تاراج کردیم و اکنون ۶۵ درصد مردم کمتر از هزار مترمکعب آب در دسترس دارند و در مناطقی زندگی می‌کنند که بحران آب حاکم است.

کلانتری با تاکید بر اینکه بنده در اوایل دهه ۸۰ مخالف سیاست خودکفایی گندم بودم، گفت: در آن زمان معتقد بودم باید براساس سیاستی پیش رویم که سالانه سه تا چهار درصد رشد تولید داشته باشیم و یکباره برنامه و روند کشاورزی را برهم نزنیم.

وزیر اسبق کشاورزی تاکید کرد: اگر کشور روی کشاورزی متمرکز شود فقیر می‌شویم و منابع را از دست می‌دهیم؛ بنابراین باید به سیاست‌های درست توسعه پایدار برگردیم.

وی با تاکید بر اینکه راه توسعه کشور، راهی غیر از توسعه کشاورزی است، گفت: سهم بخش کشاورزی از آب ۴۴ تا ۴۵ میلیارد مترمکعب یعنی نصف آبی که در سال ۹۲ مصرف شده است.

کلانتری همچنین با اشاره به اینکه محوریت برنامه ششم را باید روی آب بگذاریم، گفت: بدون آب نمی‌توانیم کاری انجام دهیم. برخی به دنبال انتقال آب از سایر کشور‌ها هستند، اما روی آب برون سرزمینی حساب نکنید.

خرید آب از کشاورزان

وی با درخواست برای کنار گذاشته شدن سد‌سازی و حتی حذف پول مطالعه سد‌ها، گفت: چاره‌ای جز کاهش سهم آب کشاورزی نداریم؛ بنابراین حتی اگر لازم است باید آب را از کشاورزان خریداری کنیم.

رئیس خانه کشاورز ادامه داد: وزارت نیرو تمایلی به خرید آب از کشاورز ندارد اما باید با پرداخت خسارت و خرید آب سهم کشاورزی را کاهش دهیم. کلانتری با تاکید بر اینکه آب تبدیل به بحران ملی می‌شود، گفت: در اصفهان حتما باید ۳۰ درصد آب از کشاورزان، صنایعی چون فولاد و شهرداری کم شود و این آب به زاینده‌رود و سپس به گاوخونی بریزد.

وی با اشاره به اینکه تمام باتلاق‌ها خشک شده‌اند، گفت: دولت باید هزینه خرید آب را به کشاورزان بپردازد تا سفره‌های آب زیرزمینی را نجات دهد.

تصاحب حق کشاورزان؟

اما رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی در این نشست نظر دیگری داشت. عباس رجایی در مورد بحران کنونی آب با اشاره به اینکه وزارت نیرو به وظایف خود عمل نکرده است، گفت: سوء‌مدیریت‌های خود را گردن مردم نیندازید. آمارهای وزارت نیرو در زمینه‌ آب غلط است و مصرف آب در بخش کشاورزی زیاد نیست. وی همچنین در واکنش به مطالب مطرح شده مبنی بر ارزان‌بودن آب کشاورزی گفت: ما فکر می‌کنیم آب ارزان در اختیار کشاورزی قرار می‌دهیم. چه کسی می‌گوید آب ارزان است؟ وزارت نیرو حق کشاورز را تصاحب می‌کند. کشاورز هزینه‌ زیادی برای حفر چاه و انتقال آب پرداخت می‌کند. رجایی افزود: وزارت نیرو از سوی دیگر قبضی تهیه کرده و با عناوین کم‌باری و پرباری که درست کرده از کشاورزان پول آب می‌گیرد. آب کشاورزی در کشور ما گران عرضه می‌شود. کجای دنیا اینقدر پول آب از کشاورز در ازای آب سفره زیرزمینی می‌گیرند؟

رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه در برنامه چهارم توسعه ۲۵ درصد تعادل‌بخشی سفره‌های آب‌های زیرزمینی به وزارت نیرو محول شده بود، گفت: تعریف الگوی کشت برعهده وزارت جهاد کشاورزی بود. در جایی مانند استان فارس که بحران آب را رد کرده آیا کشت هندوانه درست است؟ ما نباید مردم را مقصر بدانیم.

رجایی با تاکید بر اینکه تمام شهرهای زیر ۲۰هزار نفر معیشت کشاورزی و دامداری دارند، در واکنش به صحبت‌های رئیس خانه کشاورز مبنی بر اینکه کشورمان، کشور کشاورزی نیست و اگر روی کشاورزی متمرکز شویم، فقیر می‌شویم، گفت: برخلاف نظر رئیس خانه کشاورز، ایران کشوری کشاورزی است و نباید کشاورزی را محدود کنیم، بلکه نیاز است مدل مان را اصلاح کنیم.

وی تصریح کرد: گفته می‌شود مصرف ۹۰ درصد آب کشاورزی در کشور زیاد است،

درحالی‌که باید دید این حجم مصرف نسبت به چه زیاد است؟ شاخص مان چیست؟ ما که شاخص نداریم و این موضوع مبنای علمی ندارد. شاید لازم باشد ۹۸ درصد آب موجود را به کشاورزی اختصاص دهیم.

انتقاد از حفر چاه غیرمجاز

رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی در واکنش به افزایش چاه‌های غیرمجاز نیز گفت: براساس قانون، چاه بدون پروانه نباید حفر شود اما آیا قانونی که مجلس تصویب کرده اجرا شده است؟ چهار سال است که وزارت نیرو با قانون بازی می‌کند و آن را اجرا نکرده درحالی‌که اجرای این قانون می‌توانست ۲۰ درصد آب را صرفه‌جویی کند. ما در حال پیگیری دلیل اجرا نشدن قانون هستیم و به‌زودی آن را در مجلس ارائه می‌کنیم.

رجایی تصریح کرد: در قانون گفته شده چاه‌هایی که قبل از سال ۸۵ تشکیل پرونده نداده‌اند باید مسدود شوند. تاکنون چند چاه مسدود شده است؟ از آن تاریخ بیش از ۱۵۰ هزار چاه غیرمجاز اضافه شده است.

رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی در ادامه با تاکید بر اینکه ایران باید مسیر کشاورزی را طی کند، گفت: نمی‌توانیم به بهانه زیست‌محیطی و مشکل آب، کشاورزی را محدود کنیم. رجایی با اشاره به برنامه ششم توسعه، گفت: یکی از مطالبی که باید در این برنامه مطرح شود آب است و تکنولوژی‌های نوین را حتما در نظر بگیریم.

محمد کیافر، عضو بنیاد آب نیز در این جلسه با اشاره به اینکه سایه سنگینی در نبود برنامه‌های راهبردی حاکم است، گفت: راهبرد بین بخشی، بین محیط‌زیست، وزارت نیرو و جهاد کشاورزی وجود ندارد و تا این راهبرد‌ها مشخص نشود به جایی نمی‌رسیم. وی تصریح کرد: برای حکمرانی خوب نیاز به پاسخگویی و جلوگیری از قانون‌گریزی داریم. سیر تحولات، ساختارها و ساخت‌وسازها تاکنون یکسویه بوده است، بنابراین باید راهبرد بین‌بخشی ایجاد کنیم تا به نتیجه برسیم.