تحقیقات و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که تعاریف صنایع کوچک در ایران به بیش از ده‌ها مورد می‌رسد و هر سازمان، نهاد و وزارتخانه با توجه به عملکرد خود تعریف خاصی از صنایع کوچک دارد. صنایع کوچک در حال حاضر در کشور پراکنده و فاقد انسجام هستند، به همین دلیل در دهه‌‌های اخیر هر روز شاهد تعطیلی بسیاری از صنایع کوچک هستیم. دولت به عنوان یکی از رقبای اصلی صنایع کوچک در حال فعالیت است و با بهره‌گیری از امکانات خود مانع رشد صنایع کوچک می‌‌‌شود.

در بسیاری از کشورهای جهان همه روش‌های تولید صنعتی متکی بر تحقیقات و بررسی‌‌های علمی‌‌‌است، لذا فرآیند تولید در حال انتقال به روش‌های دانش محور است بر همین اساس، ساختار جدید تولید به طور عمده در صنایع کوچک تبلور یافته است به همین دلیل در کشورهای صنعتی روز به روز بر اهمیت این صنایع افزوده می‌‌‌شود.

صنایع کوچک در ایران به رغم آن که بیش از ۹۸درصد از واحدهای صنعتی و بیش از ۵۰درصد کارکنان شاغل در بخش صنعت را در خود جای داده است در ساختار اقتصادی کشور از جایگاه مطلوبی برخوردار نیست و این نه به دلیل کوچکی اندازه آن، بلکه به دلیل عدم برخورداری این صنایع از انواع حمایت‌های مالی، فنی و مشورتی از سوی مسوولان ذیربط است.

تحقیقات نشان می‌‌‌دهد صنایع کوچک در ایران در بسیاری از شاخص‌های مورد مطالعه فاقد مزیت نسبت به صنایع بزرگ هستند که این ناشی از معضلات ساختاری صنعت در اقتصاد ایران است، به نحوی که صنایع بزرگ از حمایت‌های مالی، فنی و قانونی دولت برخوردارند در حالی که صنایع کوچک از بیشتر این حمایت‌ها محروم اند. به همین دلیل برای رفع موانع و مشکلات رشد و گسترش صنایع کوچک، ضرورت اصلاحات ساختاری در بخش صنعت و اقتصاد ایران به شدت احساس می‌‌‌شود.

حسن‌‌هامان، مشاور صنعتی موسسه سازمان اقتصادی آستان قدس رضوی، در خصوص ارائه تعریفی از صنایع گفت: تا کنون تعریف خاص علمی‌‌‌و کلاسیک از صنایع در سطح کشور نشده است اما می‌‌‌توان صنایع کوچک را با تولید اندک تعریف کرد و باید این نکته را نیز یادآور شد که همواره این شیوه تولیدکنندگان است که تولید اندک را از رقابت خارج می‌‌‌کند با وجود آنکه در طراحی، ظرفیت واحدهای تولیدی بسیار مهم است.

دکتر مهدی صحرائیان، اقتصاددان و رییس انجمن تولیدگرایان ایران یکی از مشکلات صنایع کوچک در ایران را تعاریف مختلف از آن عنوان کرد و افزود: بررسی‌‌ها نشان می‌‌‌دهد در ایران بیش از ۵۰ تعریف در مورد صنایع کوچک از سوی سازمان‌ها و نهادهای مختلف دولتی اعلام شده که همگی بر اساس خصوصیات کمی‌‌‌تعریف شده اند. به عنوان مثال، در یکی از متداول‌ترین تعاریف صنایع کوچک به صنایعی اطلاق شده است که سرمایه آن کمتر از ۵۰میلیون تومان باشد.

مهندس شرکا، رییس خانه صنعت و معدن خراسان رضوی نیز در این خصوص گفت: تعریف صنایع کوچک در ایران مغایر با تعاریف جهانی است زیرا در ایران به طور معمول صنایع زیر ۵۰ نفر را صنایع کوچک تلقی می‌‌‌کنند که با تعاریف کشورهای صنعتی در تعارض است اما به نظر می‌‌‌رسد تعریف بر اساس فناوری واحد بهترین نوع تشریح صنایع کوچک است.

وی افزود : صنایع کوچک تکمیل کننده صنایع بزرگ هستند. به عنوان مثال، در کنار صنعت فولاد، صدها صنعت کوچک شکل می‌‌‌گیرد که مواد اولیه آن فولاد است و اگر این ماده نباشد، صنایع کوچک نیز شکل نمی‌‌‌گیرند. علاوه بر عدم تعریف درست از صنایع کوچک مسائلی در این صنعت مطرح است به چالش‌های اساسی پیشرفت آن مبدل شده است.

مدیرعامل شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی در این خصوص گفت: ناپایداری مشاغل ایجاد شده در صنایع یکی از بزرگترین مشکلات این صنعت است اما بهره‌گیری از صنایع کوچک در راستای تقویت صنایع کمک بزرگی به توسعه و پایداری آن می‌‌‌کند.

مهندس علی سلیمانی افزود: بهترین راه حل توسعه و پایداری صنایع، ایجاد صنایع بزرگ در فرم کوچک است تا به صورت زنجیروار مکمل هم باشند و در مجموع یک صنعت بزرگ را شکل دهند. به عنوان مثال، در کشور چین یک خط تولید گسترده برای عروسک ایجاد شده که هر بخش آن فقط یک کار تخصصی انجام می‌‌‌دهد به طوری که در پایان زنجیره تولید با ساخت انبوه عروسک روبه‌رو خواهیم شد.

وی گرانی تسهیلات و افزایش نرخ پول در کشور و هزینه‌‌های تولید و فشارهای سازمان تامین اجتماعی مبنی بر افزایش تعرفه‌‌ها را از دیگر مشکلات صنایع کوچک در کشور عنوان کرد و یادآور شد: در حال حاضر صنایع کوچک ما به دلیل دست و پنجه نرم کردن با مشکلات متعدد این چنینی با ۳۰ تا ۴۰درصد ظرفیت خود مشغول فعالیت هستند که این امر سبب شده توان رقابت از تولیدات داخلی گرفته شود.

این مسوول یادآور شد: در این شرایط دولت باید به عنوان بهترین حامی‌‌‌صنایع کوچک وارد عمل شود و از ورود کالاهای انبوه و ارزان خارجی با جدیت جلوگیری کند همچنین در شرایط کنونی دولت باید از تصدیگری کناره‌گیری و به حمایت از صنایع کوچک بپردازد.

به هر روی به نظر می‌‌‌رسد دولت در حال حاضر نباید به عنوان رقیب صنایع کوچک در بازار فعالیت کند بلکه باید با بهره‌گیری از امکانات خود موانع موجود بر سر راه صنایع کوچک را برطرف کند تا این بخش بتواند با استقلال کامل به کار خود ادامه دهد در غیر این صورت نمی‌‌‌توان زیاد به آینده صنایع و بنگاه‌های اقتصادی کوچک زودبازده خوش بین بود.

به نقل از خبرگزاری مهر