مهر- با گذشت نزدیک به ۱۳ سال از آغاز سوآپ نفت کشورهای حاشیه دریای خزر از مسیر ایران به خلیج‌فارس، اخیرا با عدم تمدید قرارداد چهار شرکت خارجی، سوآپ نفت خام از ایران به حالت تعلیق درآمد. افزایش هزینه‌های سوآپ یکی از مهم‌ترین دلایل در عدم تمدید قرارداد شرکت‌های خارجی طرف قرارداد با وزارت نفت عنوان شده است، به طوری که منابع غیررسمی اعلام کرده‌اند که ایران قصد دارد هزینه معاوضه نفت را با افزایش پنج برابری از ۱/۱ دلار به ۵/۵ دلار به ازای هر بشکه افزایش دهد. پیگیری‌ها از وزارت نفت حاکی از آن است که قرارداد سوآپ نفت خام چهار شرکت بین‌المللی «سلکت انرژی تریدینگ»، «دراگون اویل» امارات، «ویتول» سوئیس، «کاسپین اویل دولوپمنت» ایرلند در سال جاری میلادی توسط وزارت نفت تمدید نشده است و این شرکت‌ها برای ادامه فعالیت‌های نفتی در دریای خزر مذاکراتی را با روسیه و جمهوری آذربایجان آغاز کرده‌اند.

در این بین «حسین نقره کار شیرازی»، معاون امور بین‌الملل وزیر نفت درباره دلایل توقف سوآپ نفت خام در ایران با بیان اینکه در حال حاضر مذاکرات برای تعیین یک فرمول و قیمت واقعی سوآپ نفت در حال انجام است، گفت: در سوآپ نفت خام باید منافع ملی حفظ شود. همچنین سوآپ نفت خام باید به اندازه نیازهای کشور انجام شود، اما در حالی سال گذشته متوسط حجم سوآپ نفت خام از کشورهای حاشیه دریای خزر حدود ۹۰ هزار بشکه در روز گزارش شده است که بر اساس برنامه پنجم توسعه باید حجم سوآپ نفت خام ایران از متوسط سالانه ۵ میلیون تن نفت (حدود ۱۰۰ هزار بشکه در روز) به ۱۸ میلیون تن در سال (۳۱۷ هزار بشکه در روز) افزایش یابد.

این در حالی است که هم‌اکنون با تاسیسات موجود در پایانه نفتی نکا شامل مخازن ذخیره‌سازی و شبکه خطوط لوله امکان سوآپ روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت برای تحویل به پالایشگاه‌های تهران و تبریز وجود دارد.

خبرگزاری «رویترز» روز گذشته با انتشار گزارشی با اشاره به قطع سوآپ نفت قزاقستان و ترکمنستان از مسیر ایران، اعلام کرده است: هم‌اکنون شرکت‌های خارجی فعال در این کشورها نفت را از مسیر بندر نووروسیک روسیه به دریای سیاه و خط لوله BTC (خط لوله نفت باکو - تفلیس - بندر جیهان ترکیه) به بازارهای آزاد عرضه می‌کنند.

در حال حاضر ۴ خط لوله اصلی بی‌تی سی، باکو ـ نووروسیک، باکو ـ سوپسا و کنسرسیوم خط لوله کاسپین (CPC) در کنار ایران از مهم‌ترین مسیرهای انتقال نفت خام کشورهای حاشیه دریای خزر به بازارهای جهانی هستند که توقف سوآپ نفت از مسیر ایران به افزایش توجیه اقتصادی این مسیرهای غیراقتصادی کمک کرده است.

در همین حال کارشناسان اقتصادی براین باورند که در کنار درآمدزایی راه‌اندازی طرح‌های سوآپ نفت و گاز، اجرای طرح‌های سوآپ و ترانزیت نفت منجر به ارتقای جایگاه ایران به کشوری ژئوپولتیک و ژئوانرژی خواهد شد و حتی از ایران به عنوان دروازه طلایی ترانزیت نفت و گاز بین کریدورهای شرق آسیا و اروپا یاد می‌کنند.