یادداشت روز
گاز و «رفیق پوتین»
رییس‌جمهور در تحلیلی کاملا واقع‌بینانه در خصوص مواضع اخیر مسکو در قبال برنامه هسته‌ای تهران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید که روسیه اشتباه کرد، روسیه تحلیل درستی از شرایط امروز دنیا ندارد.
محسن ایلچی
رییس‌جمهور در تحلیلی کاملا واقع‌بینانه در خصوص مواضع اخیر مسکو در قبال برنامه هسته‌ای تهران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گوید که روسیه اشتباه کرد، روسیه تحلیل درستی از شرایط امروز دنیا ندارد. از سوی دیگر، سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشور نیز عنوان می‌کند: « ما در ارتباط با برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان با روس‌ها مشورت و گفت‌وگو‌های منظمی‌داشته‌ایم و این کشور با ماهیت قانونی و صلح آمیز این فعالیت‌ها کاملا آشنا است.»
این دو اظهار نظر کاملا همسو، نشان می‌دهد که تهران از اتخاذ مواضع اخیر روسیه یکه خورده است! همزمان «ولادیمیر پوتین»، (رییس‌جمهور پشت پرده روسیه) پس از رای منفی این کشور در آژانس، بار دیگر در اظهارنظری نه‌چندان غریب برای ایرانیان، گفته است: «روسیه با تشدید تحریم‌ها علیه ایران مخالف است.»
ایرانیان سال‌هاست که با این شیوه سیاست‌ورزی مسکو علیه خود آشنایی دارند. اظهارات پوتین شاید برای خبرگزاری «ریانووستی» که مواضع روسیه در خصوص ایران را به نقل از «منابع آگاه» گزارش می‌کند، ارزش راهبردی داشته باشد، اما در ایران دیگر مصرف داخلی ندارد. آنچه موضع رسمی روسیه در مناسبات بین‌المللی شناخته می‌شود و در مناسبات اقتصادی ایران نیز تاثیرگذار خواهد بود، همان رفتاری است که این کشور در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی داشته است.
شیوه دیپلماسی مسکو در تعامل با تهران رفته‌رفته برای این کشور به چالشی جدی مبدل شده و مواضع چندگانه‌اش را برای تهران کاملا شفاف ساخته است. مسکو همواره علاقه‌مند است که با کارت ایران از واشنگتن و با کارت واشنگتن از ایران امتیاز بگیرد. در این میان، این پرسش هم اکنون در تهران زیاد شنیده می‌شود: «آیا نباید ایران به تعریف مشخصی از مناسبات خود با روسیه برسد؟»
زمان نشان می‌دهد مناسبات روسیه با ایران از عمق استراتژیک برخوردار نیست و مسکو همواره یک رابطه «برنده - بازنده» را در تعامل با تهران برگزیده است. منتقدان سیاست «چماق و هویج» ایالات متحده علیه ایران این روزها باور کرده‌اند که همسایه شمالی به همان شیوه از فضای بین‌المللی علیه ایران بهره می‌برد که واشنگتن بهره جسته است. با این تفاوت که کسی در دستان «رفیق مسکو» هویجی هم نمی‌بیند! آیا سرمایه‌گذاری روی مواضع مسکو، تصمیمی ساده‌انگارانه بوده است؟
مشکل روسیه اینجاست که تاریخ مصرف رفتار‌های ژله‌ای با رویکرد ژلاتینی مسکو با تهران گذشته و چالش‌ها یا پرسش‌های تاریخی پشت پرده مناسبات دو کشور، اکنون بیرونی شده است.
چه مسکو علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی رای بدهد، چه ندهد. چه آقای «رفیق پوتین» با تشدید تحریم‌ها علیه ایران مخالف باشد و چه نباشد. نتیجه آن برای تهران تفاوتی نمی‌کند. به نظر می‌رسد که تهران در مناسبات اقتصادی خود با روسیه باید تجدید نظر کند. این نکته‌ای است که مسکو از گذشته نسبت به آن حساسیت و نگرانی بیشتری داشته است. واقعیت این است که مسکو هیچگاه نسبت به برنامه توسعه فعالیت‌های هسته‌ای ایران نگرانی نداشته و به دلیل تعامل دو جانبه، حتی مشارکت کش‌داری در نیروگاه بوشهر دارد. موضوعی که مسکو از ابتدا تا انتها به دنبال آن است، تضعیف صنعت نفت و گاز ایران و حضور حداکثری در این بازار است.
مرور و بازخوانی سیاست برقراری تحریم صنعت نفت و گاز ایران نشان می‌دهد که به همان میزان که ایران از کسب تکنولوژی نوین و تامین سرمایه بازارهای مالی بازمانده است، روسیه برنده بازی تحریم علیه ایران بوده است. بنابراین مخالفت روسیه با تشدید تحریم جدید علیه ایران، نتیجه بازی را عوض نمی‌کند.
برقراری تحریم علیه ایران دو نتیجه مشخص داشته است. نخست اینکه صنعت نفت و گاز دومین کشور دارنده گاز به دلیل برقراری تحریم‌های تکنولوژیک و مالی، به شدت تضعیف شده و از رقابت با اولین و سومین دارنده گاز دنیا یعنی روسیه و قطر جامانده است. ایران نتوانسته در عرصه تولید، بازاریابی، فروش و صادرات گاز به صورت لوله و ال‌ان‌جی، جایگاه مطلوبی داشته باشد و روسیه هم از این موضوع ناخشنود نیست.
دوم اینکه برقراری تحریم‌ها علیه ایران، باعث کناره‌گیری یا تعلیق در ورود شرکت‌های اروپایی و حتی آسیایی به صنایع نفت و گاز کشور شده است. شرکت‌های اروپایی در حالی از ورود به بازار انرژی ایران محروم شده‌اند که روسیه برای ورود به راهبردی‌ترین پروژه نفت و گاز کشور از میدان نفتی آزادگان، پارس جنوبی، صادرات گاز به پاکستان و هند، پروژه‌های بزرگ پتروشیمی با هیچ محدودیتی رو به رو نیست و انگار به بازاری بکر رسیده است. ظاهرا نیاز به منابع مالی و توسعه بهنگام طرح‌های نفت و گاز باعث اعتماد بیش از حد تهران به همسایه شمالی شده است. همسایه‌ای که بیشتر رقیب است تا شریک. روسیه برای حضور در نقشه انرژی منطقه از حضور حداقلی یا یک سلطه حداکثری را تعریف کرده است.تهران در این مقطع تاریخی باید در سطح همکاری خود در حوزه انرژی با مسکو (کشوری که سابقه تعامل تاریخی‌اش با تهران کاملا مشخص است) تجدید نظر کند. تنوع بخشی در عرضه فن‌آوری و منابع تامین سرمایه برای اجرای توسعه پروژه‌های نفت گاز، تهران را از وابستگی به کشورهایی که رویکرد‌های اقتضایی برحسب منافع ملی‌اش دارد، رها می‌کند. اکنون صنعت نفت و گاز کشور بیش از هر زمانی نیازمند دیپلماسی واقع بینانه است.
به نظر می‌رسد در اوضاع کنونی، فقط آقای «سرگئی اشماتکو» وزیر انرژی روسیه توصیف واقع‌بینانه‌ای از روابط دو کشور ارائه کرده است. وی دو هفته قبل پیش از ورود به تهران گفت: «نیروگاه بوشهر، نماد همکاری روسیه و ایران است.»!
ارسال نظر