توسعه صنعتی و صنعت نفت و گاز

مرتضی الویری

کمبود عرضه گاز برای استفاده در واحدهای صنعتی و منازل در روزهای اخیر موجب شده است علاوه بر مدیران دولتی و حکومتی، متن جامعه و افکار عمومی نیز توجه ویژه‌ای به صنعت نفت و گاز پیدا کنند. این پرسش وجود دارد که چرا ایران با وجود داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز باید با کمبود عرضه مواجه شود؟ واقعیت این است که بخشی از این وضعیت نه چندان خوش به دلیل ضعف و توسعه‌نیافتگی صنعت ایران است. نقش فقدان مهارت، نبود تکنولوژی صنعتی در بخش‌های گوناگون و بنیه ضعیف فعالیت‌های صنعتی در ایران را نمی‌توان در پیدا شدن بحران‌های مقطعی نادیده گرفت. آمار منتشر شده از سوی BP STATISTICAL REVIEW FULLREPORT WORKBOOK در سال ۲۰۰۶، نوید این است که ایران با در اختیار داشتن ۵/۱۱درصد از کل ذخایر نفت جهان در مقام دوم و پس از عربستان قرار دارد.

علاوه بر این، سهم ایران از کل ذخایر گاز جهان در سال ۲۰۰۵ معادل ۹/۱۴درصد گزارش شده است که پس از روسیه در مقام دوم قرار دارد.

آمار ارائه شده نشان می‌دهد ایران در دهه‌های آتی یک کشور بزرگ و یک بازیگر اصلی در بازار جهانی نفت و گاز باقی می‌ماند.

برای اینکه ایران بتواند نقش ممتاز خود را در بازار جهانی نفت و گاز و پتروشیمی حفظ کند، چه باید کرد؟ اکتشاف، استخراج، پالایش و قدرت تبدیل نفت و گاز به انواع فرآورده‌ها شرط اصلی برای حضور نیرومند ایران است. رسیدن به این هدف نیازمند سرمایه‌گذاری مالی از یک طرف و توسعه تکنولوژی از سوی دیگر است.

واقعیت این است که سطح نازل توسعه یافتگی صنعت ایران در نیم قرن گذشته موجب شده است در مسیر رسیدن به نقطه مطلوب استفاده همه‌جانبه از ذخایر نفت و گاز ایران با تنگناهای متعددی مواجه باشیم. توسعه صنعتی به معنای گسترده و ژرف آن برای ایران در دهه‌های آتی یک نیاز اجتناب‌ناپذیر است تا در بهره‌برداری از ذخایر نفت وگاز خود و تبدیل آنها به فرآورده‌های پرشمار کامیاب باشیم.

از طرف دیگر توسعه صنعت نفت و گاز نیز به طور طبیعی به فعال شدن ده‌ها رشته صنعتی مرتبط با تولید انواع ماشین‌آلات و تجهیزات موردنیاز در اکتشاف، استخراج، پالایش و فرآوری ذخایر نفت و گاز منجر می شود.

به این ترتیب توسعه صنعتی و توسعه صنعت نفت و گاز در تعاملی فزاینده و ضروری قرار دارند. برخی برآورده‌‌ها نشان می‌دهد برای اینکه سطح تولید نفت ایران به اندازه‌ای برسد که سهم ۱۴درصدی آن در اوپک حفظ شود، نیازمند دست‌کم ۱۰میلیارد دلار سرمایه‌گذاری سالانه است.

برای توسعه صنعت گاز نیز شاید به همین میزان سرمایه نیاز باشد که بخش عمده‌ای از آن را خرید تجهیزات و کالاهای مرتبط تشکیل می‌دهد که می‌توان آن را از داخل و از راه فعال کردن بنگاه‌های صنعتی تامین کرد. توسعه صنعتی شرایط تولید انواع خطوط انتقال نفت و گاز، انواع کشتی‌های بزرگ برای انتقال و صادرات، ابزار ذخیره‌سازی در ابعاد بزرگ و... را فراهم می‌کند.

توسعه ناگزیر صنعت نفت و گاز ایران بدون توسعه صنعتی، روندی ناقص و مسیری ناهموار خواهد بود.