صنعت ۷هزار ساله در حال از دست رفتن است
لباس خارجی بر تن فیروزه ایرانی
گروه صنعت و معدن- برای هر ایرانی نام فیروزه تداعی‌گر معدن فیروزه نیشابور است معدنی که پس از ۷هزار سال هنوز چراغی روشن دارد قدیمی‌ترین تراش از فیروزه معدن نیشابور مجسمه‌ای به شکل یک گوساله است که حدود ۷هزار سال قدمت داشته و هم‌اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. فیروزه ایرانی در دنیا آنچنان شناخته شده است که برای سنجش کیفیت سایر فیروزه‌ها این سنگ قیمتی کشورمان به‌عنوان مقیاس به کار گرفته می‌شود. معدن فیروزه نیشابور در ۴۵ کیلومتری شمال غرب این شهرستان در جاده قدیم سبزوار و در روستایی به نام «معدن» قرار گرفته است. با وجود گذشت هزاران سال از استخراج این معدن هنوز به‌رغم توسعه علم اکتشاف در ایران اکتشاف معدن فیروزه نیشابور همچنان مسکوت مانده و عملا اقدامی انجام نشده است. این معدن از گذشته توسط بومی‌های منطقه به استخراج رسیده و روش استخراج نیز سینه به سینه در اختیار اهالی روستای معدن قرار گرفته است.
فیروزه چیست؟
فیروزه (Turquoise) یک آلومینو فسفات آبدار مس است. نام تورکویز که به معنای سنگ ترکی است، از این جهت بر روی این کانی ارزشمند ایرانی نهاده شد که در زمان‌های باستان به منظور صادرات فیروزه به سایر کشورهای دور و نزدیک، پس از استخراج رگه‌های این سنگ از معادن برای تراش آن را ابتدا به کشور عثمانی (ترکیه حاضر) فرستاده و سپس قسمت عمده آن از طریق جاده ابریشم به کشورهای مختلف صادر می‌شد. از این رو اروپاییان که برای نخستین بار این سنگ را در عثمانی مشاهده کردند، نام آن را سنگ ترکی نهادند. با توجه به شرایط بسیار سخت تشکیل فیروزه، تنها منبع شناخته شده این سنگ گرانبها تا زمان‌های طولانی معادن فیروزه نیشابور بود که برخی از انواع آن از کیفیتی استثنایی برخوردار بودند.
به منظور درک اهمیت جواهرات خصوصا فیروزه در روزگار گذشته تنها اشاره به این نکته که بخش قابل‌توجهی از فیروزه‌ها و لاجوردهایی که به‌طور گسترده در مقبره‌ها و تابوت فراعنه مصر به‌کار رفته از ایران در آن زمان صادر شده است، کافی به نظر می‌رسد. این کانی که روزگاری نمادی از ایران به‌شمار می‌رفت بر اساس نوع،درصد ترکیبات و محل تشکیل رنگ‌هایی دارد که در طیف وسیعی از آبی کم رنگ تا آبی پر رنگ و سبز روشن و در مواردی سبز تیره نمودار می‌شود. جلای آن واکسی یا چینی و سختی آن ۵ الی ۶ است که هر چه میزان آب در ساختمان آن افزایش یابد از سختی آن کاسته می‌شود. به‌طور کلی امروزه سنگ فیروزه با رنگ آبی آسمانی، جلای چینی و سختی بالا جذاب‌تر و مرغوب‌تر به‌شمار می‌رود. با این وجود می‌توان گفت که در کشورهای اروپایی رنگ سبز فیروزه و در ایران، آمریکا و اکثر کشورهای آسیایی رنگ آبی آسمانی آن دارای محبوبیت بیشتری است. با توجه به اینکه در ساختمان فیروزه مقادیری آب وجود دارد، در صورتی که فیروزه در جای گرم و خشک نگهداری شود به تدریج آب خود را از دست داده و رنگ آن کمرنگ خواهد شد. از این رو سنگ‌های فیروزه نیشابور به سبب داشتن رنگ عالی، سختی بالا و وجود مقادیر کم آب در ساختمان فیروزه، از کیفیتی خاص برخوردارند.
از دیگر کشورهای صادرکننده فیروزه به جز ایران می‌توان به کشورهای آمریکا، مصر و ترکستان اشاره کرد. فیروزه‌های آمریکایی که امروزه قسمت اعظم بازار فیروزه دنیا حتی ایران را در ست گرفته است، در مقایسه با انواع ایرانی فیروزه به لحاظ رنگ، جلا و سختی از کیفیت پایین‌تری برخوردارند و نوع با کیفیت فیروزه نیشابور همچنان صدر نشین بازار فیروزه دنیا محسوب می‌شود، هرچند که به سختی می‌توان قطعه‌ای از آن را حتی به بهای پرداخت مبالغ هنگفت به‌دست آورد.
استخراج معدن
محمد کاظمیان‌فر کارشناس استخراج معدن می‌گوید: استخراج معدن فیروزه نیشابور به صورت زیرزمینی با حفر تونل‌های دنباله‌رو لایه و کاملا سنتی انجام شده و با توجه به اینکه سنگ‌های در بر گیرنده از استحکام بالایی برخوردارند نگهداری معدن به صورت کاملا طبیعی است. وی می‌افزاید: مالکیت معدن در اختیار دولت بوده اما امتیاز بهره‌برداری آن به‌صورت اجاره‌ای در اختیار بخش خصوصی قرار گرفته است. وی تصریح می‌کند: ۹۰درصد از ساکنان روستای «معدن» به‌گونه‌های مختلف در استخراج و فرآوری فیروزه مشغول به‌کارند و چراغ این معدن را روشن نگهداشته‌اند.
بازار مشهد
نظافتی کارشناس بازار فیروزه می‌گوید: بازار مشهد قطب اصلی عرضه انواع فیروزه در کشور بوده و شاید تنها مکانی است که بتوان فیروزه‌های مرغوب نیشابور را در آنجا یافت. وی می‌گوید: در این مکان فیروزه از هر گرم ۲۰۰ تا ۱۰هزار تومان (بسته به کیفیت و خلوص آن) به فروش می‌رسد. نظافتی تصریح می‌کند: تراش فیروزه در مشهد کاملا سنتی بوده اما اخیرا بخش خصوصی اقدام به وارد کردن دستگاه‌های مدرن تراش فیروزه به ایران کرده است. وی می‌افزاید: ترکیه، ایتالیا و سوئد عمده کشورهای خریدار فیروزه ایران هستند.
معدن فیروزه باغو
این معدن در فاصله ۱۳۰ کیلومتری دامغان قرار گرفته است. در این معدن فیروزه بیشتر در مجاورت گرانودیوریت ایجاد شده که سنگ مزبور را می‌توان یک سنگ منبع کانی‌سازی فیروزه شناخت.
فیروزه عبد‌اله گیو
سنگ میزبان فیروزه عبدا... گیو همانند فیروزه نیشابور شامل مجموعه‌ای از سنگ‌های ولکانیکی و آذر آواری نظیر تراکیت، تراکی آندزیت، توف و ایگنمبریت است.
اندیس فیروزه آقایه
سنگ میزبان در این محدوده شامل گدازه‌های آندزیتی قهوه‌ای روشن تا خاکستری با حفرات پر شده توسط کلسیت ثانویه و توف خاکستری است. همچنین یکی از معادن مهم فیروزه آمریکا که در حال حاضر از آنها بهره‌برداری می‌شود معدن جواهر آبی است.
معدن جواهر آبی در نزدیکی کوهستان باتل، نوادا، گونه مهمی از فیروزه را تولید می‌کند که از آبی تند تا سبز تیره که با یک شدت با هم ترکیب شده‌اند و به‌طور نامنظم در ماتریکسی پراکنده‌اند. تا هنگامی‌که دیگر معادن موجود در نوادا، که دارای همان نام معدن جواهر آبی کوهستان باتل بوده و حدودا در سال ۱۹۳۴ تولید خود را آغاز کردند، امروزه بسته هستند، محصول فیروزه معدن جواهر آبی بسیار ارزشمند است. زیرا بسیار خوشرنگ و سخت بوده و همچنین برای کلکسیونرها نیز بسیار مطلوب است.
بسته‌بندی فیروزه با گونی
به گزارش «معدن و توسعه»، استخراج و فروش سنگ معدن فیروزه در ایران به صورت بسیار سنتی انجام می‌گیرد و فروش آن معمولا در سر معدن و به‌صورت گونی‌های در بسته انجام می‌شود. به سبب اینکه در ایران مراکز تراش و برش جواهرات به‌صورت حرفه‌ای و در ابعاد بالا موجود نیست، تراش سنگ‌های معدن فیروزه با کیفیت متوسط تا پایین معمولا در مشهد و توسط تراشکاران سنتی انجام می‌شود. سنگ‌های فیروزه با کیفیت بالا و یا اندازه‌های بزرگ نیز در اغلب موارد برای تراش استاندارد، که باعث بالا رفتن قیمت و کیفیت گوهر به‌دست آمده می‌شود، به کشورهایی نظیر مالزی و تایلند که دارای مراکز تراش و برش حرفه‌ای هستند، فرستاده شده و سپس به‌عنوان جواهر و نگین مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ارسال نظر