تار و پود بحران در صنعت نساجی

مهران موسوی خوانساری

درحالی که از یک‌سو مدیرکل صنایع نساجی و پوشاک وزارت صنعت، معدن و تجارت، از برنامه‌ریزی برای صادرات ۵/۱‌میلیارد دلار محصولات نساجی در سال خبر می‌دهد، از سوی دیگر یک عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی معتقد است که واردات بی‌رویه محصولات خارجی باعث آسیب‌دیدن صنعت نساجی شده است. به راستی واقعیت اوضاع و احوال این صنعت در ایران چگونه است؟ سرپرست سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان می‌گوید: صنعت نساجی اصفهان به‌عنوان قطب نساجی کشور در وضعیت بحرانی قرار ندارد و این در حالی است که مدت‌ها می‌شود درد‌ دل هر که مرتبط با این صنعت است فقط حول یک محور می‌چرخد: زنگ‌های خطر ورشکستگی برای صنعت نساجی ایران به‌صدا درآمده است.

کدام عقیده را باید باور کرد؟ آیا نساجی در شرف یک بحران به‌سر می‌برد یا برآورد میزان صادراتی که مدیرکل وزارت صنعت، معدن و تجارت از آن سخن بر زبان می‌راند می‌تواند به‌عنوان نقطه امیدی در حمایت از این صنعت تلقی گردد؟ این سوالی است که به‌نظر می‌رسد پاسخ آن بیشتر به سمت معتقدان به دیدگاه اول سنگینی نماید تا حامیان عقیده دوم.

واردات گران پنبه واردات ارزان پوشاک

آنها که به «وضعیت نابسامان صنعت نساجی» اشاره می‌کنند، ‌می‌گویند: بی‌توجهی به این صنعت چهارهزار ساله (صنعت نساجی از یکصد سال پیش پای به وادی صنعتی‌شدن گذارد) موجب شده است تا چرخ کارخانه‌های نساجی به‌تدریج از حرکت باز بایستد.

این منتقدان، از واردات بی‌رویه منسوجات تولید خارج گرفته تا گران تمام شدن واردات پنبه به جهت وضع تعرفه بالا برای آن را به‌عنوان شاهد نظر خود مورد‌تاکید قرار می‌دهند. البته در این مورد آخری، لااقل پنبه‌کاران نباید از بالا بودن تعرفه واردات چندان ناراحت باشند؛ اگرچه گفته می‌شود محصول تولیدی آنها در بسیاری مواقع از کیفیت بالایی برخوردار نیست و به همین جهت نیز قریب به ۶۰۰ ‌هزار نفری که در ایران با صنعت نساجی سر و کار دارند،‌ ترجیح می‌دهند که از پنبه مرغوب خارجی استفاده نمایند.

این شرایط، اما باعث تشویش اعضای هیات‌مدیره انجمن نساجی ایران شده است تا جایی که یک عضو این انجمن می‌گوید: «در حال‌حاضر تعرفه ۲۰‌درصدی برای پنبه، صنعت ریسندگی کشور را در معرض نابودی قرار داده است و باید اقدامی عاجل برای آن ترتیب داد.» آنچه صدرالغروی به آن اشاره می‌کند در واقع معطوف به برابر بودن قیمت پنبه ایران با قیمت پنبه خارجی است درحالی‌که فعالان این صنعت در ایران قربانی تعرفه هم می‌شوند تا به این ترتیب محصولی گران به‌دست مصرف‌کننده رسانده و متحمل زیان‌های فراوانی شوند. این عضو هیات‌مدیره انجمن نساجی ایران در تایید همین امر بر ناچار بودن دست‌اندرکاران حوزه نساجی در استفاده آنها از پنبه خارجی تاکید می‌کند: «متاسفانه پنبه تولید داخل کیفیت بالایی نداشته و رگه‌هایی از الیاف پلی‌پروپیلن در آن وجود دارد که استفاده از آن را در صنعت نساجی با مشکل مواجه می‌کند.»

این در حالی است که تنها کیفیت پنبه نیست که باعث ایجاد دغدغه ذهنی برای فعالان صنعت نساجی شده است، بلکه ‌واردات بی‌رویه منسوجات خارجی نیز شاهین ورشکستگی را بالای سر کارخانه‌های نساجی به‌پرواز درآورده است.

در واقع باید گفت که اگر نساجی‌های ایران، در مسیر تولید محصول داخلی باید قربانی تعرفه‌های بالای واردات پنبه شوند، اما روی دیگر سکه را تعرفه‌های پایین واردات پوشاک شکل می‌دهد که باعث اشباع شدن بازار از محصولات خارجی شده و طبیعی است در این میان آنکه باز هم باید ضرر دیگری را به‌جان بخرد،‌ همان تولید‌کننده‌ای است که منسوجاتش به رقابتی نابرابر با تولیدات دیگر کشورها برخاسته و کیست که نداند در شرایطی که هیچ حامی مشخصی از این صنعت وجود ندارد، آنکه برنده این رقابت می‌شود چه‌کسی است.

البته مدیرکل دفتر صنایع نساجی و پوشاک وزارت صنعت، معدن و تجارت از تلاش‌هایی خبر می‌دهد که به‌منظور ارتقای صنعت نساجی کشور و صنایع پیرامونی با هدف محدود کردن واردات در حال انجام است: «تمام تلاش ما این است که جلوی کاهش تعرفه واردات پوشاک به کشور را بگیریم [چون] با رونق صنعت پوشاک، چرخه‌های تولیدی دیگر کشور مانند پنبه‌کاری و کارخانه‌های ریسندگی و بافندگی هم رونق می‌گیرد.»

اما فعلا آنچه هست اینکه رونق بازار پوشاک ایران با محصولات هندی، پاکستانی، ترکیه‌ای و البته چینی رقم خورده است آنچنان که به باور رییس اتحادیه صنف تولید‌کنندگان و فروشندگان پوشاک تهران، «۷۰‌درصد نیاز کشور به پوشاک از طریق اجناس و کالاهای خارجی تامین می‌شود»؛ اجناسی که عمدتا هم به‌صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. نفوذ این پدیده به صنعت نساجی چنان مهم برآورده می‌شود که مقامات ارشد کشور را نیز به جبهه‌‌گیری در قبال قاچاق یا واردات بی‌رویه منسوجات خارجی به ایران واداشته است.

رییس کمیسیون صنایع و معدن مجلس شورای اسلامی ازجمله همین مسوولان است که اخیرا به‌طور صریح در قبال پدیده قاچاق در صنعت نساجی موضع‌گیری کرد: «صنعت نساجی و پوشاک که یکی از صنایع مادر کشور محسوب می‌شود همواره با این معضلات [واردات بی‌رویه قاچاق] مواجه بوده است که این امر نیازمند تدوین و سیاست‌گذاری درستی از‌سوی مسوولان است؛ چرا که واحدهای تولید‌کننده در این بخش از صنعت در کنار مسائلی نظیر مشکلات بانکی، ‌در صورت مواجه شدن با واردات بی‌رویه قاچاق، نمی‌توانند آن‌طور که باید به فعالیت بپردازند.»

حمایت در سراشیبی!

یک واقعیت این است که ایران در چرخه صنعت نساجی جهان حرفی برای گفتن ندارد. از سوی دیگر این هم حقیقتی است که همه مسوولان دست‌اندرکار نساجی کشور، از حمایت از این صنعت سخن گفته و آینده‌ای روشن را برای آن پیش‌بینی می‌کنند.

از صادرات ۵/۱‌میلیارد‌ دلاری و پرداخت یک میلیارد ‌دلار تسهیلات به خطوط تولید نساجی که مدیرکل صنایع نساجی و پوشاک وزارت صنعت، معدن و تجارت به آنها اشاره کرده است تا در نظر گرفتن بسته‌های حمایتی برای ۳۲۹ واحد نساجی که دبیر ستاد عملیاتی هدفمند کردن یارانه‌های وزارت صنعت، ‌معدن و تجارت می‌گوید آنها را به واحدهای مزبور پرداخت کرده، همه و همه حکایت از این حمایت می‌کنند، اما با این اوصاف چرا صنعت نساجی ایران همچنان در سراشیبی نزول حرکت می‌کند؟

به باور بسیاری، امروزه واحدهای تولیدی در صنعت نساجی کشور با ظرفیتی پایین به‌کار مشغول هستند که همین موضوع، بازدهی این صنعت را به حداقل رسانده است. بالا و پایین رفتن تعرفه‌های واردات که منجر به وارد آمدن شوک به بنیان این صنعت ارزان شده است در کنار کارگر گران و فرسوده بودن ماشین‌آلات کارخانجات نساجی، از جمله مهم‌ترین علل این کاهش بازدهی در صنعت نساجی تلقی می‌شود که باعث شده است تا کارخانجات ما نتوانند آنچنان که باید به زنده نگه‌داشتن صنعت حساس پوشاک یاری برسانند؛ موضوعی که بر حمایت‌های انجام شده یا وعده داده شده نیز مهر بی رنگی می‌زند تا گسستن تار و پود صنعت نساجی ایران در آینده‌ای که شاید چندان هم دور نباشد اجتناب ناپذیر شود.

بررسی مشکلات نساجی در مجلس

گروه صنعت و معدن- رییس کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه صنعت نساجی ظرفیت بالایی برای برطرف کردن مشکل بیکاری در کشور دارد، گفت: مسوولان اگر به صورت جدی به دنبال برطرف کردن مشکل بیکاری در کشور هستند مشکلات صنایع نساجی کشور را حل کنند. ارسلان فتحی‌پور از نشست ویژه‌ای برای بررسی مشکلات صنعت نساجی کشور در کمیسیون اقتصادی مجلس خبر داد که «نتایج خوبی» را به همراه داشته است.

وی با بیان اینکه مشکلات متعددی دامن‌گیر صنعت نساجی ایران شده است، گفت: کمبود مواد اولیه برای کارخانه‌ها، افزایش هزینه‌های تولید بعد از هدفمند کردن یارانه‌ها، واردات بی‌رویه پارچه و البسه، همچنین قاچاق گسترده این اقلام به کشور از جمله مشکلات امروز صنعت نساجی کشور است. وی با بیان اینکه هم‌اکنون کارخانه‌های نساجی در شرایط مطلوبی نیستند، گفت: واردات گسترده البسه و پارچه به کشور و رقابت‌پذیر نبودن قیمت‌های محصولات داخلی با محصولات مشابه خارجی به تدریج کارخانه‌های کشور را از گردونه رقابت خارج خواهد کرد.

نماینده مردم کلیبر و هوراند در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: مشکلات صنعت نساجی هم‌اکنون به بخش‌های دیگر نیز سرایت کرده است که بخشی از آن را در صنف پارچه‌فروشان به وضوح مشاهده می‌کنیم. رییس کمیسیون اقتصادی مجلس تاکید کرد: به زودی کمیسیون اقتصادی با دعوت از وزیران اقتصاد و صنعت، معدن و تجارت به طور جدی مشکلات صنعت نساجی و صنف پارچه فروشان را بررسی خواهد کرد تا با اندیشیدن و اجرای تدابیر جدی و کارآمد این مشکلات به تدریج برطرف شود.