الگوی حفظ بازار همسایهها چیست؟
بازی تیمی تولید و تجارت
فاطمه جوادی: تولید محصول مشترک بین کشورها در حوزههای مختلف از سالهای گذشته انجام شده و موضوع جدیدی نیست. این اقدام با هدف کاهش هزینه تولید، افزایش اشتغال و صادرات، عبور از موانع تجاری، بهبود روابط کشورها و سودآوری بیشتر انجام میشود. در شرایطی که کشورهای منطقه با تدوین برنامهریزیهای بلندمدت زیرساختها را برای حضور شرکتهای خارجی فراهم کردهاند تا سود نصیب هر دو طرف شود، کشور ما با وجود ظرفیتهای منحصر به فردی که از آن برخوردار بوده، تجربه محدود و نامطلوبی را در این زمینه پشت سر گذاشته است.
نمونههای متعددی از همکاری برای سرمایهگذاری و تولید مشترک بین کشورها در بین همسایگان ایران وجود دارد. جمهوری آذربایجان موافقتنامههایی با شرکتهای چندملیتی آمریکایی و بریتانیایی برای اکتشاف نفت و گاز امضا کرده است. هتلهای زنجیرهای با مالکیت شرکتهای چندملیتی حضور گستردهای در امارات متحده عربی دارند. همچنین برندهای مطرح در حوزه شوینده در ترکیه حضوری فعال دارند. عربستان فعالیتهای گستردهای را برای سرمایهگذاری و ساخت مشترک خودرو با شرکتهای مطرح خودروساز دنیا آغاز کرده است. پیش از عربستان نیز ترکیه از سالها قبل همین مسیر را با شرکتهای برتر خودروساز دنیا آغاز کرده است. این در حالی است که فرصتهای همکاری بین برندهای مطرح با خودروسازان ایرانی که برای تولید خودرو در ایران در سالهای گذشته ایجاد شده بود به دلایلی چون تحریمها و عدم ثبات در سیاستگذاری ناقص مانده و نتیجه مطلوبی نداشته است. از طرف دیگر خودروسازان ایرانی در کشورهایی چون سوریه و بلاروس نیز حضور موفقی را تجربه نکردهاند.
فعالان اقتصادی در تشریح دلایلی که سبب شده است تا کشور ما از چنین تجربهای دور بماند به موارد آشنایی اشاره میکنند. به اعتقاد آنها مهمترین مورد، سرخوردگی تولیدکنندگان در بازار داخل است. زمانی که تولیدکنندگان با چالشهای متعددی چون تغییرات ناگهانی مقررات و دخالتهای گسترده دولت مواجه هستند و ظرفیتهای تولید در داخل ناقص مانده است، چگونه میتوانند حتی با وجود توانایی، برای تولید مشترک با کشورهای دیگر برنامهریزی کنند. از طرف دیگر صنعتگران میگویند زیرساختها و شرایط برای حضور شرکتهای خارجی در ایران فراهم نیست.
هرویک یاریجانیان، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در مورد تولید مشترک بین ایران و سایر کشورها به خبرنگار «دنیای اقتصاد»گفت: سابق بر این، ایرانخودرو در بلاروس و سایپا نیز در سوریه کارخانه راهاندازی کردند تا خودرو به عنوان کالای مشترک دو کشور با سرمایهگذاری مشترک تولید شود. بخش خصوصی نیز کارخانهای در یکی از کشورهای همسایه تاسیس کرد که دچار آتشسوزی شد. تجربه چنین نمونههایی را داشتهایم، اما در تمام این پروژهها با چالشهایی مواجه بودهایم و کار چندان روان پیش نرفته است. در نهایت هم موفقیت چشمگیری حاصل نشد.
یاریجانیان افزود: البته یکی از کشورهای همسایه در ایران سرمایهگذاری کرده که آثار آن کاملا مشهود است. این کشور در ایران محصولات سلولزی و شوینده تولید میکند و کل بازار ما را در اختیار گرفته است. همچنین یک فروشگاه زنجیرهای خارجی در ایران تاسیس شده است. با این حال در ایران چندان مسیر را برای ورود کشورهای دیگر باز نگذاشتهایم. به جز چند مورد محدود، دیگر کشوری حاضر نیست در ایران سرمایهگذاری کند. اگر بخواهم صادقانه بگویم، اقتصاد ایران در وضعیت نامناسبی قرار دارد که نه میتوان گفت امکان انتقال سرمایه وجود دارد و نه میتوان گفت وجود ندارد.
نمونههای موفق در منطقه
یاریجانیان با تاکید بر اینکه نمونههای متعددی از تولید مشترک و سرمایهگذاریهای موفق و ماندگار در کشورهای منطقه وجود دارد، گفت: شرکتهای خارجی پس از مطالعات دقیق و بررسیهای جدی وارد بازار در کشور دیگر میشوند. این رویه برخلاف رفتار ما است که بعضا احساسی تصمیم میگیریم. اخیرا باشگاه یوونتوس در ارمنستان سرمایهگذاری کرده تا فوتبالیست پرورش بدهد. این موارد همه از جنس سرمایهگذاری است، اما چنین رفتاری در ایران مشاهده نمیشود. در شرایطی که کشورهای خارجی به شهروندان خود هشدار میدهند که از سفر به ایران خودداری کنند، چگونه انتظار سرمایهگذاری داریم. این هشدار به معنای نبود امنیت سرمایهگذاری است. در شرایطی که امکان پذیرش گردشگر نداریم، بدیهی است که انتظار انجام همکاری مشترک تولیدی با سایر کشورها واقعبینانه نخواهد بود. طبیعتا اگر قرار باشد ما هم برای سرمایهگذاری به این کشورها برویم با استقبال مواجه نمیشویم. متاسفانه در اغلب موارد اقتصادی، بیشتر شکست خوردهایم تا اینکه پیروز باشیم.
تجربههای ناموفق گذشته
این عضو هیات نمایندگان اتاق ایران با اشاره به این که در سرمایهگذاریهای منطقهای و فرامنطقهای آنطور که باید و شاید به موفقیتهای مطلوب نرسیدهایم، گفت: برای مثال با حمایت سازمان توسعه تجارت، مرکز تجاری ایرانیان را در ارمنستان تاسیس کردیم که چند سال از فعالیت آن میگذرد، اما خروجی آن بسیار ناامید کننده بوده است. قرار بر این بود که تولیدکنندگان ایرانی ابتدا از این مرکز برای ارائه کالاهای خود استفاده کنند و سپس در صورت موفقیت، تولید مشترک یا تولید مستقل در ارمنستان داشته باشند و کالا را با برچسب «ساخت ارمنستان» به نقاط مختلف دنیا صادر کنند. اما در عمل، کارنامه این مرکز اصلا موفق نبود. ضمن این که شرکتهای بزرگ ایرانی نیز برای سرمایهگذاری وارد ارمنستان شدند، اما آنها هم چندان موفق عمل نکردند. بهنظر میرسد ما مسیر ورود به کشورهای دیگر را نمیشناسیم یا اگر هم بشناسیم، دانستههای خود را به کار نمیگیریم.
بازار بیثبات داخلی
یاریجانیان در مورد چالشهایی که مانع از موفقیت فعالان اقتصادی در ارمنستان شد، گفت: عمدهترین چالش سردرگمی تولیدکنندههای ایرانی در بازار داخلی است. اگر تولیدکننده داخلی با ثبات وضعیت مواجه باشد، طبیعتا راحتتر میتواند به بازارهای بینالمللی فکر کند. اما در کشور ما هرگاه تولیدکننده به نقطه ثبات نزدیک میشود، ناگهان حادثه یا تغییر جدیدی رخ میدهد. در سالهای اخیر، اتفاقات متعددی از جمله عدم ثبات نرخ ارز، تورم افسارگسیخته و از همه مهمتر تغییر سیاست بانک مرکزی به مانع تولید تبدیل شدهاند. قدرت وزیر هم از رئیس بانک مرکزی کمتر است. این اتفاقات اولین ضربه را به تولید و صنعت وارد میکند. تولیدکننده باید درآمد داشته باشد تا بتواند در کشور دیگری سرمایهگذاری کند. در شرایطی که بازار ۹۰میلیوننفری داخل ثبات اقتصادی ندارد، تولیدکننده از چرخه تولید داخلی عقب میماند و دیگر فرصتی برای سرمایهگذاری خارجی ندارد.
وی توضیح داد: برای نمونه فرض کنید میخواهید در ارمنستان خط تولید راه بیندازید. برای انتقال ماشینآلات از ایران، تولیدکننده باید ثابت کند که این تجهیزات متعلق به کارخانه او است، برای خط تولید و به عنوان سرمایهگذاری وارد کشور دیگری میشود و نیازی به بازگشت ارز ندارد. در واقع قرار است به چرخه بینالمللی وصل شویم و صادرات کالا انجام دهیم. اما روند انتقال ماشینآلات آنقدر پیچیده و زمانبر است که تولیدکننده را از ادامه مسیر منصرف میکند. در طی این مدت ممکن است تکنولوژی که قرار است منتقل شود، منسوخ شده باشد.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران تصریح کرد: علاوه بر چالشهای داخلی که تولیدکنندگان با آن مواجه هستند، چالشها و حوادث غیرمترقبه برای واحد تولیدی در کشور خارجی را نیز باید درنظر بگیریم. در این شرایط عملا تولیدکننده داخلی حامی واقعی ندارد. وزارت صمت هم آنقدر بزرگ و فربه شده که به جای انجام وظایفی مثل رگولاتوری و حمایت از صنایع داخلی، در همه موارد مداخله میکند و کارآمدی خود را از دست داده است. از طرف دیگر این وظایف به وزارت امور خارجه محول شده است، اما ساختار وزارت امور خارجه با یک معاونت اقتصادی و تعدادی رایزن اصلا پاسخگوی مشکلات ایرانیان خارج از کشور نیست. موضوع سرمایهگذاری باید به بخش خصوصی سپرده شود. تا زمانی که دولت در جایگاه مباشر تولید قرار گیرد، همین وضعیت حاکم خواهد بود. سیاستهای دولت موجب شده است که ما نتوانیم در هیچیک از کشورهایی که بهعنوان مقصد سرمایهگذاری انتخاب کردهایم، آینده موفقی داشته باشیم.
به گفته یاریجانیان، قوانین خلقالساعه، سونامی مقررات، سامانههای متعدد و فشارهای مداوم ارگانهایی مانند سازمان مالیاتی و وزارت نیرو مانع از فعالیت تولیدی شده است. در سالهای گذشته گفته میشد یکی از دلایل مقرونبهصرفه بودن کالای ایرانی، برق ارزان است. اما امروز اگر محاسبات انجام دهیم، قیمت برق تولیدکننده در ایران از سوئیس هم بالاتر است. در حالی که در دهههای گذشته هزینه کابلکشی و تاسیسات دریافت شده است، اکنون دوباره تحتعنوان «حق ترانزیت» تولیدکننده باید هزینههای اضافی پرداخت کند. این نوع از برخوردها و قوانین موجب میشود سرمایه که ذاتا ترسو و سرمایهگذار که محتاط است، از کشور خارج شود. در نتیجه، نه سرمایهگذار ایرانی توجیهی برای رفتن به کشورهای دیگر و نه سرمایهگذار خارجی توجیهی برای ورود به ایران دارد. عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در پایان گفت: تحتتاثیر مداخلات بی حد و حصر دولت، اقتصاد ما روز به روز کوچکتر میشود، کارخانهها توسعه پیدا نمیکند و دیگر برندهای ایرانی مانند دهههای گذشته توسعه پیدا نمیکنند.
بازی همکارانه در تجارت
