پشت‌صحنه پیامک «آبفا»
فرسودگی شبکه آب شهری تهران
«فراهم‌سازی مخزن ذخیره آب با گنجایش حداقل ۷۵لیتر برای هر نفر الزامی است.»؛ این پیامک شرکت آب و فاضلاب استان تهران به شهروندان تهرانی طی روزهای گذشته است که شهروندان را درباره کمبود آب حساس کرد. بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که به دلیل فرسودگی بیش از حد شبکه آب شهری استان تهران و افت فشار آب، شرکت آب و فاضلاب پیشنهاد داده است مردم مخرن آب و پمپ تهیه کنند تا تابستان امسال با آرامش بیشتری سپری شود. به گفته مسوولان تا امروز برنامه‌‌‌ای مبنی بر قطعی آب در تابستان در دستور کار قرار نگرفته و در این پیامک اجباری وجود ندارد. با این حال آمارها حاکی از آن است که سال‌جاری چهارمین سال کمبارش در کشور است و در حال حاضر، بارندگی نسبت به سال‌های قبل حدود ۱۵درصد افت داشته است.
در روزهای اخیر، برای تعدادی از شهروندان تهرانی -مشترکان شرکت آب و فاضلاب استان تهران- پیامک «ذخیره‌‌‌سازی آب» ارسال شده است. آخرین پیامک ارسال شرکت آبفا که بسیاری از شهروندان پایتخت را نگران کرد به این شرح بود: «شرکت آب و فاضلاب استان تهران/ مشترک محترم به شماره پرونده:... با توجه به مبحث شانزدهم مقررات ملی ساختمان فراهم‌سازی مخزن ذخیره آب با گنجایش حداقل ۷۵لیتر برای هر نفر الزامی است. لطفا اقدامات لازم را در این خصوص به عمل آورید.» سوالی که پس از دریافت این هشدار در ذهن شهروندان ایجاد شد، این بود که آیا در تابستان سال‌جاری نیز با قطعی آب روبه‌‌‌رو خواهیم بود؟ در گفت‌‌‌وگویی با فعالان و مسوولان این حوزه، به پشت پرده این پیامک پرداختیم.
هدف تعبیه مخزن، کنترل فشار آب است
یک منبع آگاه در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» هدف از ارسال این پیامک را جلوگیری از مشکلاتی عنوان کرد که در سال گذشته برای تهرانی‌‌‌ها ایجاد شده بود. این منبع آگاه افزود: در سال گذشته با گرم شدن هوا و افزایش میزان مصرف، جریان آب با افت فشار مواجه شد و در نتیجه این افت فشار، تعداد قابل‌توجهی از شهروندان تهرانی روی کنتورهای آب، پمپ نصب کردند تا آب به طبقات بالا نیز برسد. این پمپ‌‌‌ها با ایجاد مکش بیشتر نسبت به فشاری که شرکت آب قرار داده بود، موجب شدند تا حق افرادی که پمپ ندارند، تضعیف شود. این منبع آگاه تاکید کرد: مطابق قانون، ساختمان‌‌‌ها ملزم هستند پمپ با نصب اصولی داشته باشند. همچنین وجود مخزن آبی که به ازای هر نفر ۷۵لیتر گنجایش داشته باشد ضروری است. میزان ۷۵لیتر صرفا یک پیشبینی استاندارد است، ولی ساختمان‌‌‌ها می‌‌‌توانند مطابق پیشبینی خود از میزان مصرف، آب ذخیره کنند. در صورت نصب این پمپ‌‌‌ها، آب با آرامش وارد مخازن میشود، در تایم اوج مصرف، فشار در مناطق کاهش نمی‌‌‌یابد و در زمان کاهش مصرف، با فشار بسیار زیاد روبه‌‌‌رو نخواهیم بود که این امر از هدررفت آب جلوگیری می‌کند. این مقام آگاه گفت: سال گذشته بارندگی سیل‌‌‌آسا در سد کرج، موجب انسداد خروجی سد شد و هشت‌روز آب‌‌‌رسانی به تهران قطع شد. در این شرایط مردم با شنیدن اخبار دچار اضطراب شدند و آب جمع‌‌‌آوری کردند. پس از چند روز که شهروندان تهرانی قطعی آبی را تجربه نکرده بودند این آب‌‌‌های ذخیره‌شده به درون چاه ریخته شد که به هدررفت میزان قابل‌توجهی آب منجر شد. همچنین این مقام مسوول در پاسخ به این سوال که آیا خانهها در تهران به مخزن آب مجهز هستند، گفت: تعداد قابل‌توجهی از ساختمان‌‌‌ها، خانهها و ویلاها به منبع آب و پمپ اصولی مجهز هستند.
این منبع آگاه بیان کرد: تا امروز برنامه‌‌‌ای برای قطعی آب در تابستان در دستور کار قرار نگرفته است و دراین پیامک اجباری وجود ندارد و فقط جهت ایجاد آرامش بیشتر در بین مردم و جریان آب اطلاع‌‌‌رسانی شده است.
شرایط هشدارآمیز بحران آبی
رضا حاج کریم، رئیس هیات‌مدیره فدراسیون صنعت آب ایران در این باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: براساس مقررات ملی ساختمان، مبحث ۱۶، هر شهروند موظف است حداقل ۷۵لیتر آب ذخیره داشته باشد که این امر به معنای کمبود آب نیست و می‌‌‌توان گفت دومساله متفاوت هستند.
در حال حاضر شهر تهران با فرسودگی شبکه آب مواجه است و این پیام در جهت کنترل فشار وارد بر شبکه اتخاذ شده است.
این مقام مسوول با اشاره به اینکه سال‌هاست مشکل کم‌‌‌آبی وجود دارد، گفت: به طور متوسط، در سال حدود ۴۰۰میلیارد مترمکعب بارندگی داریم. از این میزان، ۱۰۰میلیارد مترمکعب ذخیره میشود که مجاز هستیم تا سقف ۴۰میلیارد مترمکعب از این ذخیره آبی را مصرف کنیم تا به آب‌‌‌های زیرزمینی آسیبی وارد نشود، ولی در حال حاضر، سالانه ۹۲میلیارد مترمکعب از ذخایر را استفاده می‌‌‌کنیم.
حاج‌‌‌کریم افزود: طبق تعاریف محیط‌زیست، استفاده بیش از ۱۰درصد از ذخایر آبی، موجب تنش آبی شده و استفاده بیش از ۴۰درصد از ذخایر، بحران آبی به بار می‌‌‌آورد.
او گفت: در شرایطی که تا ۹۲درصد از ذخایر آبی را مصرف می‌‌‌کنیم، نمی‌‌‌توان به بارندگی‌‌‌ها اتکا کرد و در مقیاس کلان، باید سیاست ذخیره‌‌‌سازی و مهار کمبود آب اجرا شود.
شبکه آب شهری فرسوده است
محمد راعی، استاد دانشگاه شریف نیز در تحلیل این موضوع به «دنیای‌اقتصاد» گفت: شبکه آب شهری فرسوده و دارای نشت است. در شرایط فعلی با افزایش فشار آب، مقدار اتلاف آب نیز افزایش می‌‌‌یابد. به همین دلیل شرکت آب و فاضلاب فشار را محدود می‌کند. در نتیجه این کاهش فشار آب، در زمان اوج مصرف، نهایتا آب تا طبقه ۴ یا ۵ بالا می‌رود. آب‌‌‌رسانی به برج‌‌‌ها و ساختمان‌‌‌های بیش از ۵طبقه، نیازمند پمپ و مخزن است. ولی بیشتر پمپ‌‌‌ها را بدون مخزن و به طور مستقیم روی کنتور نصب می‌کنند. این پمپ‌‌‌ها به دلیل برداشت مستقیم از شبکه، می‌‌‌توانند در زمان اوج مصرف، فشار را بیش از پیش کاهش دهند.
این کارشناس حوزه آب افزود: به نظر می‌رسد شرکت آب برای جبران فرسودگی شبکه آب شهری، راهکار مخزن ذخیره بزرگ را پیشنهاد داده است. در این مخازن آب در طول شب پر میشود و در طول روز که مصرف اوج پیدا می‌کند و موجب افت فشار میشود، آب از مخزن و نه از شبکه آب، به طبقات بالا پمپ میشود.
مردم از اهمیت مخزن مطلع می‌‌‌شوند
در استان تهران، حدود ۴میلیون واحد مسکونی وجود دارد که تقریبا در یک‌میلیون ساختمان قرار گرفته‌‌‌اند. در خصوص این سوال که چه تعداد از این ساختمان‌‌‌ها به منبع مجهز هستند، عباس شوکتی، کارشناس حوزه مسکن در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» گفت: سرشماری مشخصی از تعداد خانه‌‌‌هایی که در تهران از نظر تامین آب استاندارد هستند یا خیر، وجود ندارد، ولی وزارت نیرو به صورت رندوم، منازل را ارزیابی می‌کند و در زمان نوسازی کنتور، ماموران شرکت آب، به ساکنان هر خانه یا ساختمان توضیح می‌دهند که تهیه چنین منبعی چه اثرات مثبتی خواهد داشت.
به اعتقاد این کارشناس حوزه مسکن، کنتور حدود ۷۰درصد از خانه‌‌‌های فرسوده نوسازی شده و اطلاع‌‌‌رسانی به آنها صورت گرفته است. ساختمان‌‌‌های نوساز نیز تا حدی به این استانداردها مجهز هستند.
میزان بارندگی ۱۰درصد کمتر از سال گذشته
همچنان با مشخص شدن هدف شرکت آب از ارسال این پیامک و ملزم کردن شهروندان تهرانی به ذخیره ۷۵لیتر آب، این نگرانی در مورد شرایط ذخیره آبی در تابستان پیش‌رو وجود دارد. در این خصوص گفت‌‌‌وگویی با احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران داشتیم که وی بیان کرد: وضعیت آب در تهران مطلوب نیست، زیرا بارندگی‌‌‌ها کمتر از حالت مطلوب است. او اعلام کرد، امسال چهارمین سال متوالی است که تهران با کم‌‌‌آبی مواجه است.
این مقام مسوول گفت: آب به دلیل خاصیت سیال بودن، در زیرزمین و روی زمین به هم مرتبط است. بخش قابل‌توجهی از آب باران تبخیر میشود، بخشی در باغات مصرف میشود، بخشی به طبیعت و زیر زمین می‌رود و بخشی نیز توسط سدها برای مصارف صنعتی و خانگی جمع‌‌‌آوری میشود.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران با توضیح اینکه ۶۵درصد بافت استان تهران کوهستانی است و ۳۵درصد باقی بافت، از دشت‌‌‌ها تشکیل شده‌‌‌اند، گفت: برف‌‌‌هایی که در شمال تهران روی کوه‌‌‌ها می‌‌‌نشیند، با افزایش دما آب شده و به سفره‌‌‌های زیرزمینی در جنوب تهران می‌‌‌ریزد. در سال‌های اخیر به دلیل کم‌‌‌بارشی، دشت‌‌‌ها آب کافی دریافت نکرده‌اند و به تبع آن خروجی آب کمتر شده و فشار وارده بر سفره‌‌‌های زیرزمینی افزایش یافته است.
وظیفه توضیح داد: به طور کلی، از سفره‌‌‌های زیرزمینی به عنوان ذخیره آب در فصل گرم سال یا سال‌های کمبارش استفاده میشود. ولی به دلیل آنکه در سال‌های اخیر، بیش از تحمل این سفره‌‌‌های زیرزمینی از آنها استفاده کرده‌‌‌ایم، سطح آب در دشت‌‌‌های جنوب تهران پایین رفته که می‌‌‌تواند باعث فرونشست این دشت‌‌‌ها شود.
او افزود: در حال حاضر، میزان بارندگی امسال ۱۵درصد کمتر از سال گذشته بوده، ولی با بارشی که در هفته آینده پیشبینی شده است، این عدد به ۱۰درصد خواهد رسید که با سال‌های گذشته تفاوت قابل‌توجهی ندارد.
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران اعلام کرد که در استان‌‌‌های کردستان، کرمانشاه، آذربایجان‌غربی، گلستان و سیستان‌وبلوچستان، بارش بیش از استاندارد داشتیم و می‌‌‌توان گفت این شهرها پربارشی را تجربه کرده‌‌‌اند. در مقابل استان‌‌‌های قزوین، البرز، تهران و خراسان رضوی با بارشی کمتر از مقدار نرمال مواجه بوده‌‌‌اند. به طور متوسط حجم بارش، باید حدود ۲۳۰میلی متر باشد که در استان تهران حدود ۸۰میلی‌متر و در استان قزوین، حدود ۱۰۰میلی‌متر بوده است. پیشبینی میشود در ادامه سال نیز شاهد کم‌‌‌بارشی در این مناطق باشیم.
این مقام مسوول معتقد است برای گذر از این شرایط، باید اقدامات کلان مدیریتی اتخاذ شود. به باور او، کنترل مصرف و تقاضا با ایجاد فرهنگ‌‌‌سازی، استفاده از تکنولوژی در بخش کشاورزی، صنعت و خانوار و همچنین انتقال جمعیت به شهرهای پرآب، می‌‌‌تواند راه‌حل مناسبی برای گذر از این وضعیت باشد.
وظیفه گفت: تهران به عنوان یک دشت، تحمل چنین جمعیت بالایی را ندارد و استان‌‌‌های همجوار مانند سمنان، قم و قزوین نیز خودشان با کم‌‌‌بارشی مواجه هستند، تا حدی که در استان قزوین با فرونشست دشت‌‌‌ها روبه‌‌‌رو هستیم. این فعال محیط‌زیست معتقد است، با وجود آنکه هدف شرکت آب از ارسال آن پیامک کمک به رفع مشکل شبکه آب شهری بوده ولی موجب ترساندن مردم شده است. به بیان او به تبع این اضطراب ایجادشده، شهروندان آب را انباشت خواهند کرد و پس از چند روز دور ریخته خواهد شد. وظیفه در پایان بیان کرد: در مقیاس جهانی نیز با تغییرات اقلیمی مواجه هستیم. برای مثال در سال گذشته کم‌‌‌بارشی شدید در جنوب اروپا همه را متعجب کرد یا خشکسالی در بخش‌‌‌هایی در جنگل‌‌‌های آمازون را می‌‌‌توان مصداقی برای این تغییرات اقلیمی دانست. او افزود: کره زمین با تنش آبی روبه‌‌‌روست. مصرف آب در همه جا باید کنترل شود. علاوه بر این دولت‌‌‌ها باید هر فعالیتی را با سنجش پتانسیل آبی مناطق شروع کنند.
به نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۳ نیز مانند سال‌های گذشته با کم‌‌‌آبی روبه‌‌‌رو خواهیم بود، ولی فعلا شرکت آب و فاضلاب برنامه‌‌‌ای برای قطعی آب ندارد. مجهز کردن خانهها به مخزن آب می‌‌‌تواند سبب جبران فرسودگی شبکه آب شهری شده و افت فشار را تا حدی رفع کند. همچنین نصب مخازن و پمپ آب اجباری نیست، اما نصب پمپ روی کنتور به‌دلیل تضعیف حقوق باقی شهروندان مخالف قانون است.
