تامین مالی؛ ابرچالش صنعت بهداشت و درمان در حال و آینده
افزایش هزینههای بهداشتی و درمانی از سال‌های گذشته تا امروز به‌عنوان چالش جدی در صنعت بهداشت و درمان کشورها شناخته می‌شود. مطالعه‌ای که توسط مرکز اروپایی اقتصاد سیاسی بین‌المللی (ECIPE, European Centre for International Political Economy) در سال ۲۰۱۱ منتشر شده است نشان می‌دهد که در میان اقتصاددانان این اتفاق نظر وجود دارد که هزینه سیستم‌های بهداشتی و درمانی در آینده را به‌راحتی نمی‌توان تامین مالی کرد و این آینده ممکن است خیلی دور نباشد. در یادداشتی که گروه اقتصاد سلامت دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه تهران در مجله پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران منتشر کرده است، عوامل افزایش‌دهنده هزینههای بهداشت و سلامت در دو حیطه دسته‌بندی شدهاند. عواملی مثل ترکیب جمعیتی، گذارهای اپیدمیولوژیک و تغییر رفتار‌های سلامت، در حیطه عوامل غیر‌قابل کنترل در نظام سلامت و عواملی مثل افزایش دسترسی به خدمات مراقبت سلامت، گسترش و افزایش قیمت خدمات و استفاده از تکنولوژیهای گران‌قیمت و مکانیزم‌های پرداخت به ارائه‌کنندگان خدمات سلامت از جمله مواردی هستند که در کنترل نظام‌های سلامت قرار دارند.
براساس آمارهای بانک جهانی و سازمان بهداشت جهانی، در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته هزینههای بهداشتی درمانی با رشد زیادی نسبت به شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP) روبه‌رو شده است. نسبت هزینههای بهداشتی‌درمانی به GDP طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ با رشد چشمگیری روبه‌رو بوده است، به‌طوری که هزینههای بهداشتی‌درمانی در ایالات‌متحده طی ۱۶سال (۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶) از ۱۲.۰۷درصد به ۱۷.۵ درصد رسیده و اکنون ۱.۱درصد سریع‌تر از تولید ناخالص داخلی رشد می‌کند. همچنین در آلمان از ۹.۸درصد به ۱۱.۲درصد، در فرانسه از ۹.۸درصد به ۱۱.۵درصد و در ایران طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶ با روند افزایشی از ۴.۷۲درصد به ۷.۸۲درصد رسید و در سال ۲۰۲۰ نیز با روند کاهشی به ۵.۴درصد کاهش یافت. از طرف دیگر براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سهم سلامت از بودجه عمومی کشور در سال ۱۳۹۹ با افزایش ۹درصدی نسبت به سال ۱۳۹۸، در سال ۱۴۰۰ با افزایش ۶۲درصدی نسبت به سال ۱۳۹۹، در سال ۱۴۰۱ با رشد ۲۴درصدی نسبت به سال ۱۴۰۰ و در سال ۱۴۰۲ با رشد ۵۱درصدی نسبت به سال ۱۴۰۱ روبه‌رو بوده است. علاوه بر این در ایران شوک‌های تغییر نرخ ارز اثر معناداری بر هزینههای بهداشتی و درمانی دارد. مطالعه‌ای که در سال ۱۴۰۰ در مجله راهبرد‌های مدیریت در نظام سلامت در ایران منتشر شده است نشان می‌دهد که افزایش یک‌درصدی نرخ ارز به افزایش ۰.۲۳۷درصدی هزینه سلامت خانوار‌ها در کوتاه‌مدت و افزایش ۰.۵۵درصدی در بلندمدت منجر شده است.
گزارشی که در سال ۲۰۲۱ توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شده است نشان می‌دهد که افزایش هزینههای بهداشت و درمان لزوما نتایج بهتری ( و در واقع گاهی بدتر) به همراه ندارد. برای نمونه آمریکایی‌ها در مقایسه با ساکنان سایر کشورهای توسعه‌یافته به طور قابل‌توجهی بیشتر برای مراقبت‌های بهداشتی هزینه می‌کنند، اما نتایج بهتری ندارند. در واقع، با در نظر گرفتن معیارهای رایج سلامت، ایالات‌متحده از سایر کشورها عقب است. از طرف دیگر استراتژی‌های مدیریت هزینه به طور بالقوه بر کیفیت مراقبت‌های درمانی تاثیر‌گذار است و فشار بیش از حد برای کاهش هزینهها میتواند به بروز حوادث ناگوار در هر صنعتی منجر شود. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۵ دپارتمان سیاست و مدیریت بهداشت ایالات‌متحده انجام داده است نشان می‌دهد که کارآیی عملیاتی، نقدینگی و سودآوری در صنعت بهداشت و درمان از جمله عوامل تعیین‌کننده در کیفیت مراقبت‌های بهداشتی و درمانی است، چرا که افزایش سودآوری میتواند مسیر را در جهت افزایش سرمایه‌گذاری و درنتیجه بهبود خدمت‌رسانی، باز کند؛ این در صورتی است که سیستم‌های بهداشتی و درمانی هزینههای ثابت قابل‌توجهی دارند و حفظ انعطاف‌پذیری مالی در آنها دشوار است. رشد تکنولوژی و امکان استفاده از اقدامات درمانی کمتر تهاجمی نیز، نیاز به بستری شدن در بیمارستان و درنتیجه درآمد مجموعه‌های درمانی را کاهش می‌دهد. دلایل کاهش کارآیی مالی سیستم‌های بهداشتی و درمانی و افزایش هزینهها در سال ۲۰۰۱ توسط انستیتو پزشکی آمریکا به صورت زیر تعریف شده است :
• طراحی ضعیف سیستم‌ها و فرآیندها: سیستم‌های بهداشتی و درمانی به بهبود در طراحی و بهینهسازی فرآیندها نیاز دارند تا هدررفت منابع کاهش یابد.
• ناتوانی سیستم در پاسخگویی به تغییرات جمعیتی بیماران: افزایش جمعیت و تغییر ساختار سنی به بروز چالشهای جدید در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی انجامیده است.
• ناتوانی در جذب پایگاه علم و فناوری: پایگاه علمی و فناوری به‌سرعت در حال تغییر و رشد است، اما سیستم‌های بهداشتی و درمانی با تغییرات جدید با تاخیر همگام می‌شوند.
• پذیرش آهسته نوآوری‌‌‌های فناوری اطلاعات: فناوری اطلاعات میتواند به بهبود ارتباطات و مدیریت اطلاعات کمک کند، اما به پذیرش سریع آن نیاز داریم.
به‌منظور بهبود مدیریت هزینه و افزایش بهرهوری در سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی، فناوری‌های جدیدی مانند هوش مصنوعی (AI) و تجزیه‌وتحلیل دادهها معرفی شدهاند. پیشرفتهای فناوری امکان‌‌‌هایی مانند پیش‌بینی نیازها، بهینهسازی منابع مالی، بهبود ارتباطات و نظارت الکترونیکی سلامت را فراهم می‌کند. فناوری‌های پیشرفته سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی را قادر می‌سازد تا به‌سرعت با تغییرات جدید سازگار شوند و چالشهای ایجادشده توسط رشد جمعیت و پیچیدگی بیماریها را برطرف کنند. اقدامات موثر برای آینده سلامت عمومی توسط فناوری و هوش مصنوعی به‌عنوان ابزار ضروری در بهبود مدیریت هزینههای مراقبت‌های بهداشتی ارائه شده است. سنگاپور از تکنولوژیهای پیشرفتهای مانند پرونده‌‌‌های الکترونیکی بیماران (EHRs)، هوش مصنوعی (AI) برای تشخیص بیماریها و پیش‌بینی و استفاده از تحلیل دادهها در مدیریت هزینهها و بهرهوری خود استفاده می‌کند. آلمان با استفاده از سیستم‌های پرونده الکترونیکی بیماران (EHRs)، کانادا با بهره‌‌‌گیری از سیستم بیمه بهداشت دولتی و ژاپن با تکنولوژیهای نوین در مراقبت از افراد مسن، نمونه‌‌‌هایی هستند که تاکنون موفق به بهبود بهرهوری و کاهش هزینهها در حوزه بهداشت و درمان شدهاند. تجربه این کشورها نشان می‌دهد که استفاده هوشمندانه از تکنولوژی میتواند به مردم خدمات بهداشتی و درمانی باکیفیت و با کمترین هزینه را فراهم آورد. بهره‌‌‌گیری از این تجارب میتواند برای کشورهای دیگر نیز الگوی موثر در مدیریت هزینههای بهداشت و درمان باشد.
