تامین برق در پیک سالانه مصرف چگونه ممکن شد؟
بهای بایگانی موقت خاموشی تابستانی
دولت و وزارتخانه نیرو، در این دوره زمانی به کل آتش‌‌‌نشانی کرده است که به نظر می‌رسد با توجه به اعلام رسمی وزیر در خصوص کوتاه‌‌‌مدت بودن جنس اقدامات وزارتخانه در حوزه برق و نیرو، طبیعی به نظر می‌رسد، با این‌حال بازگرداندن کل صنعت برق به تعادلی معقول و متناسب نیازمند اصلاح ساختار صنعت برق، به‌ویژه در حوزه قیمت‌گذاری، تسویه بدهی نیروگاهها و تحریک سرمایه‌گذاران به تولید برق تجدیدپذیر است. این قبیل موارد فعلا جایی در جعبه ابزار فصلی وزارت نیرو نداشته و عموم اقدامات از جنس مدیریت بحران بوده است. ایجاد بستری امن و پایدار برای تمام بازیگران صنعت برق، اعم از تولیدکنندگان مصرف‌کنندگان، اما نیازمند بازگرداندن اعتبار به بازار به‌عنوان کارآترین مکانیزم تخصیص منابع است. در عین حال، سیاستگذار می‌‌‌تواند با لحاظ کردن مساله تغییرات اقلیمی و لزوم حرکت به سمت تولید برق سبز، برای تولید برق کم‌کربن مشوق‌‌‌هایی قرار دهد تا پس از ایجاد فضای اولیه برای تولید برق سبز، امکان آزادسازی کامل این بازار نیز مهیا شود. در مقطع کنونی این بخش به دلیل شرایط نه چندان مطلوب خرید و صادرات برق توسط دولت، تنها چیزی حدود یک‌درصد مصرف روزانه کشور را تامین می‌کند و این در حالی است که در کشورهای پیشرو این عدد گاه تا ۴۰درصد نیز افزایش یافته است. وزارت نیرو در گزارش تازه خود پیرامون مدیریت خاموشیهای تابستانی از وجود سه‌سناریوی مختلف در سه‌ماه تابستان در سال ۱۴۰۱ پرده برداشته است. برق شبکه خانگی در حالی تامین شده که در سال ۱۴۰۰، وزارت نیرو با قطع گاه و بیگاه برق صنایع و ارائه جدول خاموشیهای مشترکان خانگی و تجاری، هزینه‌‌‌های هنگفتی به تولید و کسب‌وکارها تحمیل کرد و در عین حال، زمینه نارضایتی مشترکان خانگی را فراهم کرد. رویکرد وزارت نیرو در سال ۱۴۰۱ اما تغییر کرد و تلاش شد خاموشی اثر چشمگیری بر مشترکان خانگی نداشته باشد؛ سیاستی که در خلال آن، گرچه رفاه مشترکان خانگی تضمین شده؛ اما نمی‌‌‌توان دیکته وزارت نیرو را ۲۰ مطلق دانست. در واقع به نظر می‌رسد تداوم قطع برق صنایع، تمرکز بالا روی تولید برق حرارتی، کم‌‌‌توجهی به تولید برق تجدیدپذیر در کنار مشکلات ساختاری نظام حکمرانی صنعت برق موجب شده است تا کشور چشم‌‌‌انداز روشنی در زمینه دسترسی به برق پایدار نداشته باشد؛ مسائلی که طبق اعلام وزیر نیرو در کنفرانس خبری روز خبرنگار، باید همگی حل و فصل شوند. در این زمینه، نگرش وزارت نیرو در گزارش اخیر این نهاد منعکس شده است. طبق این گزارش، سه سناریو با رویکردهای خوش‌بینانه، واقع‌‌‌گرایانه و بدبینانه برای تامین پایدار برق شبکه مطرح شده‌اند که عبارتند از: «گفتمان‌سازی و تعامل دوسویه مردم و حاکمیت»، «توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر» و «تقویت زیرساخت‌‌‌های صنعت برق».
وزارت نیرو، در همین گزارش، قیمت نازل انرژی را دلیل اصلی هدررفت برق می‌‌‌داند؛ رهیافت درستی که باید دوباره به بنیاد تحول در نظام اقتصادی صنعت برق تبدیل شود. جدا از این موضوع، وزارت نیرو در بازه زمانی مورد بررسی یعنی تابستان سال ۱۴۰۱ اعلام کرده که کشفیات به روش گزارش‌‌‌های مردمی در مقایسه با میانگین بلندمدت، کاهش قابل‌توجهی داشته است. دلیل این مساله در وهله اول اطلاعرسانی مناسب و آگاهی مردم از مضرات این پدیده غیرقانونی عنوان شده است؛ همان سناریوی گفتمان‌سازی که به عنوان یک سناریو از سوی متولیان برق و نیرو مطرح شده است. در وهله بعدی، ایجاد انگیزه در عموم مردم از طریق پرداخت پاداش به صورت نقدی به کمک وزارتخانه آمده تا مسائل پیش‌روی خود را حل و فصل کند؛ رویکردی که از جمله سیاستهای وزارت نیرو برای کاهش مصرف غیرمجاز برق بوده است. با این حال، در همین گزارش با تاکید بر ضرورت واقعی‌‌‌سازی قیمت برق، توضیح داده شده که کدام چالش‌‌‌ها سبب شده‌اند اقتصاد صنعت برق در طول سال‌های گذشته امکان واقعی‌‌‌سازی تعرفه‌‌‌ها و سود‌آور شدن را از دست بدهد، فرصت‌‌‌های توسعه در این صنعت را کاهش دهد و حتی این صنعت با زیان انباشته مواجه باشد. به نظر می‌رسد وزارت نیرو نیز مانند کارشناسان این صنعت نسبت به خطرات تکلیفی‌شدن قیمت برق آگاه است؛ اما لازم است سیاستگذاران بدانند که با به تعویق انداختن مداوم این موضوع، بر زیان صنعت برق و انباشت آن افزوده و امکان اصلاح را سخت‌‌‌تر می‌کنند. راهکار کوتاه‌‌‌مدت حل و فصل بحران برق گرچه در گزارش وزارت نیرو منعکس شده؛ اما پایدارسازی تولید و مصرف برق به‌عنوان بستر رشد پایدار اقتصاد ملی، نیازمند حل ابرچالش‌‌‌های ساختاری صنعت برق است.
گفتمان‌سازی
اولین سناریوی دولت برای تامین پایدار برق شبکه، ساخت گفتمان‌‌‌های موافق با توسعه اقتصادی پایدار صنعت برق است. یکی از نقیصه‌‌‌های امروزی زمینه منابع آب و برق و به‌ویژه انرژی برق در سطح جامعه، فقدان درک درست از انرژی است که همین موضوع سبب شده است تا در بسیاری از بزنگاه‌‌‌ها، قرائت مدیران اجرایی و کارشناسان با قرائت و مطالبات عمومی متفاوت باشد. وزارت نیرو در طول یک‌سال گذشته در این حوزه به‌ویژه در صنعت برق تلاش‌‌‌های فراوانی را در دستور کار خود قرار داد و در قالبهای مختلف، اعم از مکتوب و چندرسانه‌‌‌ای تلاش کرد تا سطح آگاهی همگانی را درباره موضوعاتی همچون نحوه تولید برق، میزان استفاده ممکن از هر کیلووات ساعت برق، میزان مصرف برق لوازم‌خانگی، چگونگی نگاه و مدیریت انرژی در کشورهای توسعه‌یافته افزایش دهد. بر همین مبنا هم، آگاهی ناکافی و اندک جامعه نسبت به چگونگی تعرفه‌‌‌گذاری این منابع در ایران، نحوه محاسبه قبض برق و نیز راهکارهای توسعه این صنایع از محل جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی موجب شده است تا توسعه در این صنعت به تعویق بیفتد. سیاستگذار ادعا دارد در طول یک سال گذشته تلاش کرده است تا اقدامات مهمی همچون تشریح مشکلات اقتصاد انرژی در ایران، مقایسه مشکلات حوزه تعرفه‌‌‌گذاری در ایران با سایر کشورها و... را در قالبهای مختلف تولید و برای اطلاع عموم مردم کشور منتشر کند تا از این طریق بتواند میزان آگاهی عمومی را نسبت به مقدمات لازم برای توسعه این صنعت حیاتی افزایش دهد. پس از این اقدام و با توجه به اطلاع‌‌‌رسانی‌‌‌های گسترده در خصوص الگوی مصرف برق در مناطق مختلف کشور و دعوت از مردم برای کاهش مصرف برق، این ضرورت وجود داشت تا با اعمال سیاستهای تشویقی برای مشترکان کم‌مصرف و نیز اعمال سیاستهای تنبیهی برای مشترکان پرمصرف، جوانب مختلف عدالت‌گستری در حوزه انرژی مورد توجه قرار گیرد و عملیاتی شود. به همین دلیل هم شرکت‌های توزیع برق، شعار ویژه ۵=۱ را که بیانگر پاداش پنج‌برابری به ازای هر کیلووات کاهش مصرف بود، در ایام پیک مصرف برق در قالبهای مختلف به اطلاع عموم مشترکان برق رساندند تا از این طریق نیز آنها را به کاهش مصرف دعوت کنند و رفتار مصرفی آنان را در صنعت برق تغییر دهند. «اطلاعرسانی گسترده از طریق رسانه ملی»، «حضور پررنگ در فضای مجازی» و «آرایش شهری با تبلیغات محیطی» از دیگر عناوین تاثیرگذاری بودند که وزارت نیرو به عنوان اقدامات مهم برای ساخت گفتمان صحیح اقتصاد انرژی برق شبکه برمی‌‌‌شمارد.
توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر
دومین سناریوی وزارت نیرو، ارتقای انرژی‌‌‌های تجدیدناپذیر و تولید برق از آنها بوده است. رویکرد توسعه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر و پاک مانند انرژی خورشیدی، بادی و زیست‌توده با توجه به ظرفیت‌‌‌های کشور، در این زمینه‌‌‌ها از مهم‌ترین برنامه‌‌‌های وزارت بوده، به همین دلیل هم افزایش ۱۰هزار مگاواتی ظرفیت انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر تا پایان دولت سیزدهم در دستور کار قرار گرفته است. «برگزاری مناقصه عمومی سرمایه‌گذاری»، «ارتقای نظام مالی»، «آغاز فرآیند احداث ۱۱۰هزار سامانه انرژی خورشیدی خانگی»، «دستورالعمل تولید رمزارزها از طریق احداث نیروگاه تجدیدپذیر»، «تامین بخشی از برق موردنیاز صنایع پرمصرف از طریق احداث نیروگاه‌‌‌های تجدیدپذیر» و «تفاهم‌‌‌نامه با شهرک‌‌‌های صنعتی» نیز راهکارهایی برای رسیدن به این ظرفیت تولید برق از انرژی‌‌‌های پاک هستند.
تقویت زیرساخت‌‌‌های صنعت برق
در یک‌سال گذشته، بیش از ۴هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاه‌‌‌های حرارتی افزوده شده که این رشد در بازه زمانی کمتر از یک‌سال در چند دهه گذشته کم‌‌‌سابقه بوده است. شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی امسال برای نخستین بار بیش از ۹۴هزار مگاوات برنامه تعمیرات و آماده‌‌‌سازی نیروگاه‌‌‌های حرارتی را پیش از شروع خردادماه و پیک مصرف برق تابستان به پایان رساند. اجرای به‌موقع برنامه‌‌‌های تعمیراتی و آماده‌‌‌سازی این واحدها موجب شد تا ضریب آمادگی نیروگاه‌‌‌های حرارتی کشور از مرز ۹۸درصد عبور کند و این واحدها در روزهای اوج مصرف برق کشور با تمام ظرفیت خود در حال تولید برق پایدار برای مشترکان سراسر کشور باشند. بر اساس آمارهای جهانی بین ۲ تا ۵درصد نیروگاهها ممکن است در زمان اوج مصرف برق به دلیل حوادث پیش‌بینی‌نشده دچار خروج اضطراری شوند که با فعالیت‌‌‌های انجام‌شده در فصل تعمیراتی این دوره، نرخ خروج اضطراری نیروگاهها از مرز ۳درصد عبور نکرد. افزایش ظرفیت و آمادگی تولید برق نیروگاه‌‌‌های حرارتی موجب شده است تا طی پنج‌ماه نخست امسال میزان تولید برق نیروگاه‌‌‌های حرارتی کشور با رشد ۵/ ۲درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته از مرز ۱۲۹میلیارد کیلووات ساعت عبور کند و در این بازه زمانی بیش از ۹۲درصد برق موردنیاز کشور توسط واحدهای تولید برق حرارتی تامین شود. وزارت نیروی دولت سیزدهم ادعا دارد در راستای طرح‌‌‌های افزایش توان تولید برق و کمک به کاهش خاموشی‌‌‌ها در تابستان امسال مجموعا بیش از ۴هزار مگاوات طی کمتر از یک‌سال به ظرفیت نیروگاه‌‌‌های حرارتی افزوده است.
