بازوی پژوهشی مجلس بررسی کرد
نمای تجارت برق با ارمنستان
بنا بر شاهد وزارت نیرو تا خردادماه ۱۴۰۱ انرژی دریافتی برون‌مرزی یک‌میلیارد و ۸۷میلیون کیلووات ساعت و انرژی ارسالی ۶۶۰میلیون کیلووات ساعت بوده است. اینها همه زمانی مطرح می‌شود که ایران می‌‌‌تواند با توسعه شبکه انتقال برق با ارمنستان و دیگر کشورهای همسایه، بخشی از ناترازی عرضه و تقاضای برق در فصل تابستان را از این طریق جبران کند. با توجه به اینکه شبکه برق این کشور با برق ایران سنکرون است، توسعه شبکه انتقال برق با ارمنستان مطرح می‌شود. اما چرا این پیشنهاد مطرح شده و میزان تبادل انرژی با ارمنستان در سال‌های اخیر چقدر است؟ با بررسی آمار منتشرشده از سوی مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس، می‌‌‌توان متوجه شد که ایران به‌تدریج از شریک تجاری برقی ارمنستان، بیشتر به واردکننده از این کشور تبدیل شده است. بیش از ۸۰درصد صادرات ارمنستان به ایران، برق است. صادرات برق ارمنستان به ایران، برابر با ۸/ ۶۷میلیون دلار است.
دهه ۸۰: در سال ۸۰، ایران ۲۲۴میلیون کیلووات ساعت برق به ارمنستان صادر و ۳۱۵میلیون کیلووات ساعت برق هم از این کشور دریافت کرد. میزان صادرات برق به ارمنستان در سال ۸۱، حدود ۳۲۸میلیون کیلووات ساعت برق بود و میزان واردات از این کشور در همان سال، ۳۳۰میلیون کیلووات ساعت برق ثبت شد. در سال ۸۲، صادرات برق به این کشور به‌یکباره دچار افت شد و به ۱۵۹میلیون کیلووات ساعت برق تنزل یافت. از سوی دیگر در همان سال، ایران ۳۲۳میلیون کیلووات ساعت برق از این کشور واردات برق داشت. در سال ۸۳، صادرات برق به ارمنستان، ۲۷۸میلیون کیلووات ساعت برق بود و میزان واردات برق در همان سال، ۴۲۴میلیون کیلووات ساعت برق بود. در سال ۸۴، صادرات برق به ارمنستان، حدود ۳۶۸میلیون کیلووات ساعت و واردات ۳۷۵میلیون کیلووات ساعت بود. در نیمه دوم دهه ۸۰، میزان صادرات برق از ایران به ارمنستان حدود ۳۱۶میلیون کیلووات ساعت و میزان واردات از این کشور، حدود ۴۲۸میلیون کیلووات ساعت بود. در سال ۸۶، میزان صادرات برق به ارمنستان، حدود ۳۶۱میلیون کیلووات ساعت و میزان واردات برق از ارمنستان، حدود ۳۱۰میلیون کیلووات ساعت برق بود. در سال ۸۷، میزان صادرات برق به ارمنستان به حدود ۴۲۲میلیون کیلووات ساعت رسید و واردات از این کشور نیز ۳۵۶میلیون کیلووات ساعت برق بود. در سال ۸۸، میزان برق صادرشده از ایران به ارمنستان ۱۶۵میلیون کیلووات ساعت و واردات برق از آن حدود ۳۸۳میلیون کیلووات ساعت بود. بالاخره، در آخرین سال دهه ۸۰، میزان صادرات برق ایران به ارمنستان حدود ۱۱۸میلیون کیلووات ساعت بود؛ اما ایران در همان سال، حدود یک‌میلیارد و ۱۴۹میلیون کیلووات ساعت برق به کشور وارد کرد.
دهه ۹۰: از سال ۸۹ به بعد، از آنجا که بخش زیادی از درآمدهای بودجه از محل فروش نفت وصول می‌‌‌شد، با آغاز تحریم‌‌‌های نفتی، مشکلات تامین مالی برخی از پروژه‌‌‌های زیرساختی مانند برق در کشور آغاز شد و دولت ناچار شد برخی از هزینه‌‌‌های تامین پروژه‌‌‌های راهبردی و زیرساختی را حذف کند.
بنا بر آمار منتشرشده، در همین سال واردات برق از ارمنستان به میزان قابل‌توجهی افزایش یافت و در عوض از میزان صادرات برق به این کشور کاسته شد. در سال ۹۰، کشور ۵۷میلیون کیلووات ساعت به ارمنستان صادر و در مقابل، حدود یک‌میلیارد و ۵۰۸میلیون کیلووات ساعت از این کشور برق وارد کرد. در سال ۹۱، میزان صادرات برق ایران به ارمنستان، تنها ۷میلیون کیلووات ساعت برق بود؛ اما میزان واردات برق از این کشور، به یک‌میلیارد و ۵۸۲میلیون کیلووات ساعت برق افزایش یافت. در سال ۹۲، صادرات برق از ایران به ارمنستان حدود ۸۲میلیون کیلووات ساعت برق و میزان واردات در همین سال، یک‌میلیارد و ۱۰۳میلیون کیلووات ساعت برق بود. ایران در سال ۹۳، حدود ۸۵میلیون کیلووات ساعت برق به ارمنستان صادر کرد و میزان واردات برق ایران از این کشور، یک‌میلیارد و ۵۱میلیون کیلووات ساعت بود. در سال ۹۴، صادرات برق ایران به ارمنستان، حدود ۴۵میلیون کیلووات ساعت و میزان واردات برق از این کشور، حدود یک‌میلیارد و ۳۴۴میلیون کیلووات ساعت بود. در نیمه دهه ۹۰، میزان صادرات برق به ارمنستان حدود ۱۰۵میلیون کیلووات ساعت و میزان واردات برق از این کشور، حدود یک‌میلیارد و ۱۳۳میلیون کیلووات ساعت بود. در سال ۹۶، حدود ۵۱میلیون کیلووات ساعت برق ایران به ارمنستان صادر شد و در عوض، ایران از ارمنستان، یک‌میلیارد و ۴۱۲میلیون کیلووات ساعت برق وارد کرد. میزان صادرات برق ایران به ارمنستان در سال ۹۷، حدود ۵۸میلیون کیلووات ساعت و میزان واردات برق نیز حدود یک‌میلیارد و ۲۴۱میلیون کیلووات ساعت بود. همچنین در سال ۹۸، ایران حدود ۵۳میلیون کیلووات ساعت برق به ارمنستان صادر و همچنین یک‌میلیارد و ۲۹۴میلیون کیلووات ساعت برق از این کشور وارد کرد. بالاخره در سال ۹۹ میزان صادرات برق از ایران به ارمنستان، حدود ۲۵میلیون کیلووات ساعت بود و در همان سال، ایران از این کشور همسایه، حدود یک‌میلیارد و ۱۳۶میلیون کیلووات ساعت برق وارد کرد.
پتانسیل‌‌‌های ارمنستان
در سال ۲۰۲۱ ارمنستان، برنامه توسعه بخش انرژی تا سال ۲۰۴۰ را مصوب کرد که در آن برنامه‌‌‌های اجرایی با دوره زمانی مشخص را به منظور توسعه و امنیت بخش انرژی تدوین کرده است. با توجه به وابستگی تامین انرژی ارمنستان به واردات گاز طبیعی و فرآورده‌‌‌های نفتی، امنیت انرژی و توسعه منابع بومی جزو برنامه اصلی دولت این کشور در حوزه انرژی است. با توجه به برنامه بلندمدت بخش انرژی ارمنستان تا سال ۲۰۴۰، گسترش انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر و بهره‌‌‌وری انرژی، توسعه انرژی هسته‌ای، ایفای نقش جدی در بازارهای انرژی منطقه‌‌‌ای و تنوع‌بخشیدن به سبد انرژی به‌‌‌‌عنوان اهداف اصلی بخش انرژی این کشور مورد توجه قرار گرفته است. از سوی دیگر، در ایران، منابع عظیم فسیلی وجود دارد و با توجه به موقعیت جغرافیایی استراتژیک کشور، ایران ظرفیت بالایی برای تجارت انرژی -واردات و صادرات انرژی- و تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه دارد. در این راستا، افزایش تجارت انرژی با کشورهای مختلف، به‌ویژه در حوزه برق و گاز که امکان ایجاد پیوندهای راهبردی را فراهم می‌کند، حائز اهمیت است.
چندی پیش، رئیس هیات‌مدیره سندیکای برق نیز با تاکید بر اهمیت و ضرورت تبادل برق با کشورهای همسایه، گفته بود: «اگر ارتباط الکتریکی مناسب و ظرفیت تبادل کافی با کشورهای همسایه داشتیم، امروز این تبادل انرژی می‌‌‌توانست یکی از راه‌‌‌های نجات کشور از خاموشی‌‌‌ها باشد و به دادمان برسد. با توجه به زمان‌بربودن سرمایه‌گذاری در صنعت برق، قطعا تبادل انرژی در کنار مدیریت مصرف، از راهکار‌‌‌های ضروری برای عبور از خاموشی‌‌‌هاست. تبادل انرژی هم درآمدزایی زیادی برای ما دارد و هم باعث افزایش امنیت ملی کشور در منطقه می‌شود. اگر استفاده از این ظرفیت مورد توجه قرار می‌‌‌گرفت، بخش عمده‌‌‌ای از بدهی‌‌‌های بخش خصوصی از این محل پرداخت می‌‌‌شد.» مطالبات و معوقات بخش خصوصی از دولت، یکی از دلایل عدم‌سرمایه‌گذاری این بخش در صنعت برق است. پیشنهاد تبادل انرژی با ارمنستان و افزایش ظرفیت‌‌‌های تبادل انرژی با کشورهای همسایه در حالی مطرح می‌شود که توجه به ظرفیت‌‌‌های تبادل انرژی میان کشورهای همسایه، در ادوار گذشته مغفول مانده است. لازمه تبدیل شدن به هاب انرژی در منطقه، پایبندی به قراردادهای است که با این کشورها بسته‌‌‌ایم؛ در غیر‌این صورت، اعتبار کشور خدشه‌دار خواهد شد و کشورهای طرف قرارداد، جایگزینی برای تامین برق پیدا خواهند کرد؛ هشداری که کارشناسان صنعت برق پیش از این به آن اذعان کرده بودند. مقوله تجارت انرژی باید در چارچوب تحلیلی مبتنی بر حداکثر کردن منافع سیاسی و اقتصادی بررسی شود و تجارت انرژی به صورت موضوع صرف اقتصادی، تحلیل صحیحی نیست. بر همین اساس، تبادلات انرژی ایران با کشورهای مختلف از جمله ارمنستان نیز باید مبتنی بر این چارچوب صورت پذیرد. توسعه تجارت انرژی بین دو کشور می‌‌‌تواند منافع ایران و ارمنستان را تامین کند.
