روند مجوزهای سرمایه‌گذاری صنعتی در سال ۱۴۰۰ بررسی شد
دافعه مناطق آزاد برای صنعتگران؟
کل سرمایه ناشی از این تعداد مجوز حدود ۴۶هزار و ۸۷۰میلیارد تومان بوده که ۹۱درصد این سرمایه به مجوزهای مناطق ویژه اقتصادی مربوط است. در عین حال، اشتغال کل مجوزهای صادرشده برای مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ۲۴هزار و ۳۳۴نفر بوده که بیش از ۷۲درصد این اشتغال در مناطق ویژه اقتصادی است. کنار هم قرار دادن این آمارها این باور را تقویت می‌کند که کمتر سرمایه‌گذاری برای فعالیت صنعتی به سراغ مناطق آزاد می‌رود. دلیل این موضوع مشخص نیست، اما به نظر میرسد این مناطق دافعه زیادی دارند و همین موضوع سبب عدم‌تمایل صنعتگران به سرمایه‌گذاری در این مناطق شده است. اما آیا می‌‌‌توان با قاطعیت گفت که مناطق آزاد برای سرمایه‌گذاران دافعه دارد؟ پاسخ به این سوال آسان نیست، اما وقتی عمده طرح‌‌‌های صنعتی به جای این بخش از کشور راهی مناطق ویژه می‌شوند، احتمالا یک‌جای کار مناطق آزاد در جذب صنعتگران می‌‌‌لنگد.
مرور بیشتر کارنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که بیشترین سهم دریافت مجوز صنعتی در بین ۷منطقه آزاد را ارس با ۴۱مجوز کسب کرده است. در عین حال، از منظر سرمایه مجوز این کیش است که در نتیجه ۱۹مجوز، مجموعا ۱۶۳۸میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در بخش صنعت صورت خواهد گرفت. منطقه آزاد چابهار نیز با اشتغال‌زایی ناشی از مجوزهای تاسیس صنعتی برای ۲هزار و ۱۹۸نفر در بالاترین جایگاه بین ۷منطقه مختلف قرار دارد. تمایل به صنایع نیز در بین سرمایه‌گذاران متفاوت است. برای نمونه «صنعت ساخت مواد و محصولات شیمیایی» در بین بخش‌‌‌های مختلف صنعتی که سرمایه‌گذاران در مناطق آزاد و ویژه برای آنها موفق به دریافت مجوز شده‌‌‌اند، از بیشترین اقبال برخوردار است. ضمن اینکه صنایعی نظیر «ساخت ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات»، «سایر محصولات کانی‌‌‌های غیرفلزی»، «محصولات غذایی و آشامیدنی» و «ساخت منسوجات» جزو رکوردداران کسب مجوز در سال ۱۴۰۰ بوده‌‌‌اند. از منظر سرمایه مجوزها نیز پس از «صنعت ساخت مواد و محصولات شیمیایی» که با بیش از ۳۰هزار میلیارد تومان، رکورددار است، صنایعی نظیر «ساخت فلزات اساسی»، «وسایل نقلیه موتوری»، «کک و فرآورده‌‌‌های نفتی» و «محصولات غذایی و آشامیدنی» در زمره بخش‌‌‌های جذاب برای سرمایه‌گذاران قرار دارند. از نظر اشتغال مجوزهای صنعتی هم بعد از «صنعت ساخت مواد و محصولات شیمیایی» که برای ۶هزار و ۸۴۸نفر اشتغال‌زایی ایجاد کرده است، صنایع «ساخت فلزات اساسی»، «ساخت ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات»، «وسایل نقلیه موتوری» و «ساخت منسوجات» در رده‌‌‌های برتر قرار دارند.
در بین طرح‌‌‌های در دست اجرا که تعداد آنها به بیش از ۹۰۰مورد میرسد، صنایع «ساخت مواد و محصولات شیمیایی»، «ساخت ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات» و «محصولات غذایی و آشامیدنی» سهم بالاتری دارند و محبوب‌‌‌تر هستند. ضمن اینکه با شدت بیشتری در حال تکمیل هستند. گزارش صمت نشان می‌دهد که کل طرح‌‌‌های در حال بهره‌‌‌برداری ۹۲۹مورد است که کل سرمایه ناشی از آنها معادل ۱۴۷هزار و ۹۰۰میلیارد تومان بوده است، در حالی که اشتغال‌زایی ناشی از این مجوزها به ۵۸هزار و ۸۱۱نفر میرسد.
همچنین سهم مناطق آزاد و ویژه اقتصادی از کل مجوزهای تاسیس صنعتی صادرشده برای فعالان اقتصادی کشور در سال ۱۴۰۰ کمتر از یک‌درصد (۹/ ۰درصد) بوده است که این عدد در سال ۱۳۹۹ معادل۸/ ۰درصد بود.
جزئیات آماری مجوزهای صنعتی مناطق آزاد و ویژه
در حالی که در سال ۱۳۹۹ مجموع مجوزهای صنعتی صادرشده در مناطق آزاد و ویژه ۳۴۴مورد بود، این تعداد در سال ۱۴۰۰ با ۱/ ۸درصد رشد روبه‌رو بوده است. البته عمده این افزایش مربوط به طرح‌‌‌های صنعتی مشخصی بوده که در مناطق ویژه کلید خورده و مجوز تاسیس دریافت کرده‌‌‌اند. در سال ۱۳۹۹ در این مناطق مجموعا ۱۸۵مورد مجوز تاسیس صنعتی صادر شده است که این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۲۰۳مورد رسید. از آنجا که از بین بیش از ۲۸رشته فعالیت صنعتی، بخش صنعت ساخت مواد و محصولات شیمیایی بیشترین میزان مجوز، سرمایه مجوز و اشتغال ناشی از مجوزهای تاسیس صنعتی را دارد، می‌‌‌توان این بخش را محبوب‌‌‌ترین صنعت در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی دانست. وجود منابع و مواد اولیه گسترده در کشور برای فعالان صنعت ساخت مواد و محصولات شیمیایی فضایی ایجاد کرده که در نهایت سودآوری جزء غیرقابل انکار این بخش است. به همین دلیل نیز بیش از ۶۵درصد کل سرمایه ناشی از مجوزها به این بخش مربوط است و تقاضای بالایی برای تولید در این بخش در کشور وجود دارد.
ارزیابی بیشتر گزارش سال ۱۴۰۰ وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که در بین رشته‌‌‌فعالیت‌‌‌های صنعتی، کمترین اقبال در مناطق آزاد و ویژه به بخش معادن و نیز حوزه دباغی، کیف، کفش، چرم و چمدان، مربوط است که تنها یک‌مجوز برای آنها صادر شده است. در رده‌‌‌های بعدی هم صنایعی نظیر کامپیوتر، تولید محصولات از توتون و تنباکو، انتشار و چاپ و تکثیر و نیز بخش جمع‌آوری، تصفیه و تولید آب قرار دارند که برای هریک از آنها تنها دو مجوز صادر شده است.
از نکات جالب درباره آمارهای وزارت صمت، امکان فهم هزینه ایجاد شغل صنعتی در مناطق آزاد و ویژه در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ است. براین مبنا اگر مجموع سرمایه ناشی از مجوزهای صنعتی در سال ۱۳۹۹ در این مناطق حدود ۵/ ۱میلیارد تومان بوده، این عدد در سال ۱۴۰۰ به حدود ۲میلیارد تومان افزایش پیدا کرده است؛ وضعیتی که به‌خوبی از اثرگذاری تورم بر بخش صنعت و توان کشور به‌منظور خلق موقعیت‌‌‌های شغلی پایدار در بخش مولد برای فارغ‌‌‌التحصیلان حکایت دارد.
در بین مناطق آزاد، سهم منطقه آزاد ارس با ۴۱طرح بیشتر است. همچنین سهم منطقه آزاد اروند ۶مجوز، سهم منطقه آزاد چابهار از کل طرح‌‌‌ها ۱۲مورد، سهم منطقه آزاد کیش ۱۹مورد، سهم منطقه آزاد انزلی ۲۴مجوز، سهم منطقه آزاد قشم ۳۳مورد و سهم منطقه آزاد ماکو ۳۴مورد بوده است. از بین این مناطق طرح‌‌‌های صنعتی دریافت‌کننده مجوز در منطقه آزاد کیش با ۱۶۳۸میلیارد تومان سرمایه ناشی از مجوزها بیشترین منابع مالی را به بخش صنعت تزریق خواهند کرد. همچنین در بین مناطق آزاد، منطقه چابهار با ۲هزار و ۱۹۸نفر اشتغال‌زایی ناشی از مجوزها دست برتر را دارد. پس از این منطقه نیز، منطقه آزاد ارس با هزار و ۱۴۷۱۱۴۷نفر اشتغال، منطقه آزاد قشم با هزار و ۱۳۵نفر اشتغال، منطقه آزاد انزلی با ۸۲۷نفر اشتغال، منطقه آزاد کیش با ۶۹۳نفر اشتغال، منطقه آزاد ماکو با ۴۸۶نفر اشتغال و منطقه آزاد اروند با ۲۰۶نفر اشتغال قرار دارند. در زمینه سرمایه ناشی از مجوزها نیز پس از کیش، منطقه چابهار با ۹۵۷میلیارد تومان، منطقه آزاد ارس با ۸۵۷میلیارد تومان، منطقه آزاد قشم با ۴۶۰میلیارد تومان، منطقه آزاد ماکو با ۱۶۱میلیارد تومان، منطقه آزاد انزلی با ۱۱۴میلیارد تومان و منطقه آزاد اروند با حدود ۳۹میلیارد تومان سرمایه ناشی از مجوزهای تاسیس صنعتی در رده‌‌‌های بعدی جذب پول در صنعت قرار دارند.
