معاونت بررسی‌‌‌های اقتصادی اتاق ایران، تجارت ایران با اوراسیا را بررسی کرد
تنوع محدود اقلام صادراتی
پژوهش‌‌‌های معاونت بررسی‌‌‌های اقتصادی اتاق ایران نشان می‌دهد، در ۹ماه ۱۴۰۰، بیشترین صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای اوراسیا، مربوط به محصولات نباتی بوده است. از کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا طی ۹ماه ۱۴۰۰، حدود ۵۱۱هزار تن به ارزش ۳۴۴میلیون دلار و معادل ۶/ ۴۲درصد آن به «محصولات نباتی» اختصاص داشته است. در میان این محصولات، میوه‌‌‌های خوراکی، پوست مرکبات یا پوست‌خربزه و سبزیجات، نباتات، ریشه و غده‌های زیرخاکی خوراکی بیشترین سهم را از صادرات داشتهاند که به ترتیب حدود ۷۹درصد و ۲۰درصد بوده است.
این گزارش نشان می‌دهد که «مواد پلاستیکی و اشیای ساخته‌شده از این مواد و کائوچو و اشیای ساخته‌شده از کائوچو» با میزان۱۱۰هزار تن و ارزش صادرات ۱۴۸میلیون دلار و «فلزات معمولی و مصنوعات ساخته‌شده از آنها» با میزان ۹۵هزار تن و ارزش صادرات ۸۷میلیون دلار در رده‌‌‌های بعدی قرار دارند.
بر اساس این تحلیل، بیشترین میزان صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا «مواد پلاستیکی و اشیای ساخته‌شده از این مواد» و بیشترین ارزش صادرات به «چدن، آهن و فولاد» اختصاص داشته است. به این ترتیب در ۹ماه ۱۴۰۰ حدود ۷/ ۱میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش ۸۰۶میلیون دلار(بدون احتساب فصل ۲۷) از ایران به مقصد کشورهای اتحادیه اوراسیا صادر شده است.
بیشترین ارزش صادرات ایران به این گروه از کشورها به «پسته با پوست تازه یا خشک» اختصاص داشته است. ایران طی ۹ماه ۱۴۰۰ حدود ۹۹میلیون دلار از این کالا به اوراسیا صادر کرده است که تقریبا ۱۲درصد ارزش کل صادرات ایران به این گروه از کشورها طی مدت مورد بررسی را تشکیل می‌دهد. میانگین قیمت هر تن «پسته با پوست تازه یا خشک» صادراتی به اوراسیا نیز ۵هزار و ۹۶۰دلار بوده است.
دومین و سومین کالای صادراتی ایران به اتحادیه اوراسیا «پلی‌‌استیرن غیر‌قابل انبساط معمولی» و «کیوی تازه» بوده است. ارزش صادرات این دو محصول ۵/ ۵۱میلیون دلار است. این رقم ۴/ ۶درصد کل ارزش صادرات را تشکیل می‌دهد و ۲/ ۲۴میلیون دلار یعنی ۳درصد کل ارزش صادرات بوده است.
برآیند این گزارش نشان می‌دهد، طی ۹ماه ۱۴۰۰ نزدیک به ۶۳درصد ارزش صادرات کالاهای غیرنفتی ایران به اوراسیا، به ۳۰کالا اختصاص داشته است. در مدت مورد بررسی، عمده صادرات کالای غیرنفتی ایران به اوراسیا مربوط به میوه‌‌‌های خوراکی و پوست مرکبات یا پوست خربزه و مانند آن است.
این گزارش نشان می‌دهد، عامل مسلط بر افزایش ۲/ ۳۷درصدی صادرات غیرنفتی ایران طی مدت مورد بررسی، سهم ۴/ ۸درصدی «پلی‌‌استیرن غیر‌قابل انبساط معمولی» بوده است. ارزش صادرات این کالا طی ۹ماه سال‌جاری ۵/ ۵۱میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیش از ۲۳برابر شده است. میانگین قیمت این کالا در بازه مورد بررسی هزار و ۳۶۲دلار به ازای هر تن بوده است. پس از «پلی‌‌استیرن غیر‌قابل انبساط معمولی»، «میله‌‌‌های آهنی یا فولادی» و «پسته با پوست تازه یا خشک» بیشترین سهم را در افزایش صادرات طی ۹ماه ۱۴۰۰ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل داشتهاند. سهم دو کالای مذکور از رشد صادرات به ترتیب ۹/ ۲درصد و ۷/ ۲درصد بوده است. ارزش صادرات این دو کالا نیز طی ۹ماه ۱۴۰۰ به ترتیب ۷/ ۲۱میلیون دلار و ۲/ ۹۹میلیون دلار بوده که نسبت به ۹ماه ۱۳۹۹، حدود پنج‌برابر و ۱۸/ ۸درصد افزایش یافته است.
تنوع محدود واردات
در میان پنج‌کشور عضو اتحادیه اوراسیا، به‌رغم فراز و نشیب‌‌‌های زیاد از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا آذر ۱۴۰۰، همواره واردات از روسیه نسبت به سایر کشورها سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است.
در آذر ۱۴۰۰ واردات از روسیه حدود ۱۹۸میلیون دلار بوده که سهم ۹۹درصدی از کل واردات ایران از کشورهای اتحادیه اوراسیا طی این ماه را به خود اختصاص داده است. واردات از روسیه در آذر ۱۴۰۰ نسبت به ماه قبل، رشد حدود ۱۴درصدی را تجربه کرده است.
نکته قابل‌توجه در میان واردات از سایر کشورهای اوراسیا، افزایش بیش از سه‌برابری واردات از بلاروس در آذر ۱۴۰۰ نسبت به ماه قبل و رسیدن به ارزش حدود ۹۴۲هزار دلار است. در آذر ۱۴۰۰، واردات از قزاقستان و قرقیزستان نسبت به آبان ۱۴۰۰، کاهش و در مقابل واردات از ارمنستان افزایش یافته است.
طی ۹ماه ۱۴۰۰، بیشترین واردات ایران از اتحادیه اوراسیا مانند صادرات به «محصولات نباتی» اختصاص داشت، به‌طوری که طی ۹ماه ۱۴۰۰، ۴/ ۲میلیون تن از این محصولات به ارزش حدود ۸۱۱میلیون دلار که حدود ۶۳درصد ارزش واردات ایران از اتحادیه اوراسیا را به خود اختصاص داده، وارد شده است. با این حال، بیشترین ارزش واردات ایران از این کشورها، به فصل غلات اختصاص داشته که حدود ۹۷درصد واردات این قسمت را تشکیل می‌دهد. پس از آن، «چربی‌‌‌ها و روغن‌‌‌های حیوانی یا نباتی، فرآورده‌‌‌های حاصل از تفکیک آنها، چربی‌‌‌های خوراکی آماده و موم‌‌‌های حیوانی یا نباتی» و «چوب و اشیای چوبی، زغال‌چوب، چوب‌پنبه و اشیای چوب‌پنبه‌‌‌ای و مصنوعات حصیربافی یا سبدبافی»، به ترتیب با سهم‌‌‌های ۴/ ۱۴درصد و ۲/ ۷درصد از ارزش کل واردات ایران به اتحادیه اوراسیا را در این دوره به خود اختصاص داده‌‌‌اند.
در ۹ماه ۱۴۰۰، بیشترین میزان واردات ایران به «چربی‌‌‌ها و روغن‌‌‌های حیوانی یا نباتی، فرآورده‌‌‌های حاصل از تفکیک آنها، چربی‌‌‌های خوراکی آماده و موم‌‌‌های حیوانی یا نباتی» و در نهایت «ماشین‌‌‌آلات و دستگاه‌‌‌های برقی و اجزا و قطعات آنها» ختصاص داشته است.کل واردات ایران از اتحادیه اوراسیا طی ۹ماه ۱۴۰۰، حدود ۳/ ۱میلیارد دلار بوده که از این میزان حدود ۵۰درصد، معادل ۶۴۵میلیون دلار، به «گندم معمولی» اختصاص داشته و متوسط قیمت وارداتی این کالا در این مدت حدود ۳۴۶دلار به ازای هر تن بوده است.
دومین و سومین کالاهای عمده وارداتی ایران از کشورهای اوراسیا طی این مدت، «روغن دانه آفتابگردان، روغن گلرنگ یا زعفران کاذب و خام» و «جو به استثنای بذر» بوده‌اند که به ترتیب با واردات حدود ۱۸۶میلیون دلار و ۸۲میلیون دلار، سهم‌‌‌های ۱۴درصد و ۶درصدی را از واردات ایران از اوراسیا داشتهاند. تنوع اقلام وارداتی ایران از اوراسیا چندان زیاد نبوده؛ به گونه‌‌‌ای که ۳۰کالای نخست وارداتی از اوراسیا سهم حدود ۹۵درصدی از کل ارزش واردات از این گروه کشورها داشتهاند.
ارزش واردات ایران از اتحادیه اوراسیا طی ۹ماه ۱۴۰۰ نسبت به ۹ماه ۱۳۹۹ رشد ۷/ ۴۴درصدی داشته است. دلیل اصلی این افزایش را می‌‌‌توان به رشد بیش از ۱۸برابری واردات «گندم معمولی» با سهم حدود ۷۶درصدی نسبت داد. پس از «گندم معمولی»، «روغن دانه آفتابگردان» و «دستگاه بازگشایی قفل‌‌‌های ریموت‌‌‌دار با تنظیم و ارسال امواج» به ترتیب با ۱۴درصد و ۳/ ۵درصد بیشترین سهم را در افزایش واردات طی مدت مورد بررسی داشتهاند.
مهم‌ترین کشورهای هدف
طبق اعلام معاونت بررسی‌‌‌های اقتصادی اتاق تهران، تجارت کالای بدون نفت‌خام ایران با اتحادیه اوراسیا طی ۹ماه ۱۴۰۰ معادل ۲/ ۲میلیارد دلار با وزن تقریبی ۹/ ۴میلیون تن بوده است. از این میزان، حدود ۹/ ۲میلیون تن به ارزش ۳/ ۱میلیارد دلار مربوط به واردات ایران از کشورهای عضو این اتحادیه و در مقابل، ۱/ ۲میلیون تن کالا به ارزش ۸۷۸میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به این اتحادیه است. تجارت ایران با اتحادیه اوراسیا طی ۹ماه ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال قبل از لحاظ ارزشی با افزایش حدود ۳۳درصدی همراه بوده که ۵/ ۲۴درصد آن ناشی از افزایش واردات (۷/ ۴۴درصد) و ۷/ ۸درصد آن ناشی از افزایش صادرات (۲/ ۱۹درصد) بوده است. از لحاظ وزنی نیز صادرات و واردات ایران با این اتحادیه طی بازه مورد بررسی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، به ترتیب با افزایش حدود ۳درصدی و ۱۲درصدی همراه بوده است.
میانگین قیمت اقلام صادراتی و وارداتی در ۹ماه ۱۴۰۰ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به ترتیب با افزایش حدود ۱۶درصدی و ۲۹درصدی همراه بوده و به ۴۲۱دلار به ازای هر تن و ۴۵۰دلار به ازای هر تن رسیده است.
تراز تجاری ایران با اتحادیه اوراسیا نیز در ۹ماه ۱۴۰۰، دارای کسری و افت حدود ۴۰۹میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، حدود ۲۵۶میلیون دلار معادل۱۶۸درصد تضعیف شده است. این گزارش نشان می‌دهد، در میان کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در ۹ماه ۱۴۰۰ بیشترین حجم تجارت ایران با روسیه و کمترین آن با بلاروس بوده است. سهم روسیه از ارزش صادرات و واردات ایران به اوراسیا طی مدت مورد بررسی به ترتیب ۳/ ۴۹درصد و ۱/ ۹۵درصد است. میزان صادرات و واردات ایران به روسیه نیز در ۹ماه ۱۴۰۰ به ترتیب حدود ۴۳۳میلیون دلار و ۲/ ۱میلیارد دلار بوده که در مقایسه با ۹ماه ۱۳۹۹ به ترتیب افزایش ۲۹درصدی و حدود ۴۵درصدی داشته و در نهایت، موجب تضعیف ۲۸۵میلیون دلاری تراز تجاری ایران و روسیه شده است.
پس از روسیه، دومین شریک تجاری ایران در اتحادیه اوراسیا، ارمنستان بوده که طی ۹ماه ۱۴۰۰ با صادرات حدود ۲۳۸میلیون دلاری، سهم ۱/ ۲۷درصدی از ارزش کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا را به خود اختصاص داده است. واردات ایران از این کشور نیز با سهم ۳/ ۱درصدی از کل ارزش واردات طی بازه مورد بررسی حدود ۱۷میلیون دلار بوده است. صادرات و واردات ایران از ارمنستان در ۹ماه ۱۴۰۰ در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، به ترتیب با افت ۷/ ۵درصدی و رشد حدود ۳۷درصدی همراه بوده است. به‌رغم کاهش صادرات و افزایش واردات طی بازه مذکور، تراز تجاری ایران با این کشور همچنان مثبت بوده و تنها نسبت به ۹ماه ۱۳۹۹، با افت ۹/ ۱۸میلیون دلاری مواجه شده است.
طی ۹ماه نخست ۱۴۰۰، قزاقستان در رتبه سومین شریک تجاری ایران در اتحادیه اوراسیا قرار گرفته است. طی بازه مورد بررسی، ایران حدود ۱۳۳میلیون دلار صادرات و حدود ۳۸میلیون دلار واردات از قزاقستان داشته که به ترتیب، سهم ۱/ ۱۵درصدی و ۹/ ۲درصدی از کل صادرات و واردات ایران با اتحادیه اوراسیا را به خود اختصاص داده است. این حجم صادرات و واردات در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته به ترتیب با افزایش حدود ۲۱درصدی و ۳/ ۴۸درصدی همراه است. طی ۹ماه ۱۴۰۰، صادرات ایران به قرقیزستان، به عنوان چهارمین شریک تجاری نسبت به ۹ماه ۱۳۹۹ افزایش بیش از دو برابری را تجربه کرده است. این رقم که ۶۲میلیون دلار است، سهم حدود ۱/ ۷درصدی را از ارزش کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا شامل می‌شود. ارزش واردات ایران از این کشور نیز طی مدت مورد بررسی، با افت حدود ۵۰درصدی در این دوره به ۲/ ۲میلیون دلار رسیده است. سهم قرقیزستان از کل واردات از اوراسیا در ۹ماه ۱۴۰۰، حدود ۲/ ۰درصد است.
تراز تجاری ایران با این کشور نیز طی این مدت ۳۸میلیون دلار افزایش یافته و به حدود ۶۰میلیون دلار رسیده است. آمار نشان می‌دهد، بلاروس نیز سهم بسیار کمی از ارزش تجارت ایران به اتحادیه اوراسیا دارد، به‌طوری که طی ۹ماه ۱۴۰۰، حدود ۲/ ۱۳میلیون دلار از ارزش صادرات و ۶/ ۶میلیون دلار از ارزش واردات ایران از این اتحادیه را به خود اختصاص داده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به ترتیب حدود ۴درصد افت و حدود ۱۲درصد افزایش داشته است. از ابتدای سال ۱۳۹۸ تا آذر ۱۴۰۰، در میان کشورهای اتحادیه اوراسیا، همواره صادرات کالایی ایران به روسیه از سایر کشورها بیشتر و صادرات به بلاروس نیز به غیر از اردیبهشت و خرداد ۱۳۹۹ از سایر کشورها کمتر بوده است. در آذر ۱۴۰۰، صادرات به روسیه و بلاروس به ترتیب با افزایش حدود ۱۸درصدی و ۸/ ۲برابری در مقایسه با آبان همین سال همراه بوده و به حدود ۳/ ۶۲میلیون دلار و ۲میلیون دلار رسیده است؛ در مقابل، صادرات ایران به قرقیزستان، ارمنستان و قزاقستان به ترتیب حدود ۱۱درصد، ۵درصد و ۵/ ۰درصد افت داشته است. ارزش صادرات ایران به این سه کشور در آذر ۱۴۰۰ نیز به ترتیب ۵/ ۹میلیون دلار، ۲۵میلیون دلار و ۸/ ۱۸میلیون دلار بوده است.
