نبض فعالیتهای اقتصادی در ۶فصل پاندمی بررسی شد
رفت و برگشت کرونا در کسب‌وکارها
اثر کرونا بر بنگاه‌‌‌ها دوباره در حال افزایش است. شواهد گزارشهای 6گانه «پایش ملی محیط کسب‌وکار» در فاصله بهار 1399 تا تابستان 1400 نشان می‌دهد که نمره اثرپذیری فعالیتهای اقتصادی از کرونا پس از کاهش در پاییز و زمستان گذشته، از ابتدای امسال دوباره روند صعودی را در پیش گرفته است. در بین 31استان کشور، اردبیل با اختلاف در همه 6فصل گذشته، صدرنشین جدول مناطق مختلف کشور از منظر بیشترین تاثیرپذیری از کرونا بوده است. نمره اثرپذیری از کرونا در فعالیتهای اقتصادی در حالی در بهار 1399 روی 10/ 7 قرار داشت که پس از نزول طی سه فصل بعد، در زمستان 1399 به 03/ 6 رسید. با این حال طی بهار و تابستان 1400 فشار کرونا بر تولید و خدمات بیشتر شد و نمره را دوباره به سطح 44/ 6 بازگرداند.
به نظر می‌رسد فشار ناشی از قرنطینه بر برخی از اصناف و واحدهای تولیدی در کنار کاهش دسترسی به قطعات و مواد اولیه، افزایش هزینه خرید مواد و قطعات از خارج در کنار کاهش دریافت سفارش و افت درآمدها بر اثر تعطیلی یا رکود کسب‌وکارها موجب شده است تا از دو سو تولید و مصرف صنعتی و خدماتی کاهش یابد و فشار بر بنگاه‌‌‌ها به سطح قابل‌توجهی برسد. با اینکه نمره اثرپذیری فعالیتهای اقتصادی از کرونا در تابستان 1400 هنوز با بهار 1399 فاصله دارد، این احتمال وجود دارد که سیاستگذاری‌‌‌ها نتواند پوشش مناسبی برای بنگاه‌‌‌های اقتصادی ایجاد کند. در عین حال به نظر می‌رسد، سیاستگذار پس از گذشت حدود 2سال از آغاز فراگیری پاندمی کرونا، درس‌‌‌های لازم را در خصوص نحوه مقابله با کرونا و کاهش اثرات اقتصادی این پدیده نیاموخته است؛ ازاین‌رو صنایع، کماکان خود را در مقابل این وضعیت بی‌‌‌دفاع می‌‌‌بیند.
شکنندگی صنایع مقابل کرونا خود را پیش‌تر در برخی گزارشهای ماهانه شامخ (شاخص مدیران خرید) یا گزارشهای تولید کالاهای منتخب صنعتی، معدنی و پتروشیمی نشان داده بود. کسب نمرات بیش از 8 (10بدترین نمره است) هم در سطوح بنگاه‌‌‌ها و رشته فعالیت‌‌‌ها و هم در سطح استان‌‌‌ها در 6گزارش «پایش ملی محیط کسب‌وکار» در فاصله ابتدای 1399 تا تابستان 1400، دو شاهدی هستند که تا حدی این گزاره را تایید می‌کنند.
صنایعی که زیر تیغ کرونا رفتند
در بهار 1399 بنگاه‌‌‌های مرتبط با «فعالیتهای اداری و خدمات پشتیبانی شامل آژانس‌‌‌های توریستی و مسافرتی، موسسات حمل مسافر و موسسات کرایه لوازم، ابزار و ماشین‌آلات» بدترین وضعیت را تجربه کردند و با کسب نمره 72/ 8 فشار بالایی را از بیماری کرونا متحمل شدند. بعد از این بخش، «تامین جا و غذا شامل هتل‌‌‌ها، اقامتگاه‌‌‌ها و رستوران‌‌‌ها و تالارهای پذیرایی» با نمره 70/ 8 و سپس «سایر فعالیتهای خدماتی» شامل «تعمیرات رایانه و کالاهای شخصی و خانگی، آرایشگاه‌‌‌ها، شست‌وشو و خشکشویی منسوجات و خدمات سونا، ماساژ و گرمابه» با نمره 46/ 8 بیشترین آسیب را از شیوع ویروس کرونا در بهار 1399 تجربه کردند.
در تابستان 1399، فعالیتهای خدماتی شامل «تعمیرات رایانه و کالاهای شخصی و خانگی، آرایشگاه‌‌‌ها، شست‌وشو و خشکشویی منسوجات و خدمات سونا، ماساژ و گرمابه» با نمره 45/ 8 بدترین وضعیت را در نتیجه شیوع بیماری تجربه کردند و پس از آن، «تامین جا و غذا شامل هتل‌‌‌ها، اقامتگاه‌‌‌ها، رستوران‌‌‌ها و تالارهای پذیرایی» با نمره 14/ 8 در رده بعدی قرار داشتند. پس از این دو بخش هم «فعالیتهای اداری و خدمات پشتیبانی شامل آژانس‌‌‌های توریستی و مسافرتی، موسسات حمل مسافر و موسسات کرایه لوازم، ابزار و ماشین‌آلات» وضعیتی ناخوشایند را تجربه کردند.
در پاییز 1399 هم «فعالیتهای اداری و خدمات پشتیبانی شامل آژانس‌‌‌های توریستی و مسافرتی، موسسات حمل مسافر و موسسات کرایه لوازم، ابزار و ماشین‌آلات» با نمره 85/ 8 بدترین وضعیت را تجربه کردند و بعد از آن بخش «تامین جا و غذا شامل هتل‌‌‌ها، اقامتگاه‌‌‌ها، رستوران‌‌‌ها و تالارهای پذیرایی» با نمره 58/ 8 و «هنر، سرگرمی و تفریح» با نمره 93/ 7 شرایط نامناسبی را گزارش کردند.
در زمستان 1399 که ظاهرا کرونا اثری کمرنگ‌‌‌تر از همیشه داشت، «فعالیتهای تامین جا و غذا شامل هتل‌‌‌ها، اقامتگاه‌‌‌ها و رستوران‌‌‌ها و تالارهای پذیرایی» با نمره 31/ 8 بدترین بخش گزارش شده بود و «فعالیتهای اداری و خدمات پشتیبانی شامل آژانس‌‌‌های توریستی و مسافرتی، موسسات حمل مسافر و موسسات کرایه لوازم، ابزار و ماشین‌آلات» با نمره 8 وضعیت بدی را تجربه کردند. «سایر فعالیتهای خدماتی» با نمره 75/ 7 در رده بعدی بیشترین تاثیرپذیری از کرونا در زمستان 1399 قرار داشت.
در دو فصل ابتدایی سال 1400 وضعیت تغییر کرده و «املاک و مستغلات» به عنوان بخش‌‌‌هایی که بیشترین اثر را از فراگیری کرونا پذیرفت، شرایطی نامناسب را برای فعالیت اقتصادی گزارش کرد. در بهار 1400 بخش «املاک و مستغلات» با کسب نمره 98/ 7 بالاترین تاثیر را از بیماری کرونا تجربه کرد. پس از این بخش، «سایر فعالیتهای خدماتی» با نمره 89/ 7 و «فعالیتهای تامین جا و غذا شامل هتل‌‌‌ها، اقامتگاه‌‌‌ها و رستوران‌‌‌ها و تالارهای پذیرایی» با نمره 77/ 7 در بدترین شرایط ممکن بین همه فعالیتهای اقتصادی جای داشتند. در تابستان 1400 هم دوباره بخش «املاک و مستغلات» با کسب نمره 49/ 8 بالاترین تاثیر را از بیماری کرونا پذیرفتند و سپس بخش «اداری و خدمات پشتیبانی» با 24/ 8 و «فعالیتهای تامین جا و غذا شامل هتل‌‌‌ها، اقامتگاه‌‌‌ها و رستوران‌‌‌ها و تالارهای پذیرایی» با نمره 89/ 7 بدترین شرایط را نسبت به سایر صنایع و بخش‌‌‌ها تجربه کردند.
صنایع موفق در مهار پاندمی
رصد گزارشهای «پایش ملی محیط کسب‌وکار» از وضعیت بهتر در برخی رشته فعالیت‌‌‌ها و صنایع خبر می‌دهد. برای نمونه وضعیت بخش مالی و بیمه در تمام 6گزارش اخیر مناسب بوده یا در ردیف اول یا دوم از نظر کمترین تاثیرپذیری قرار داشته است. گزارش بهار 1400 نشان می‌دهد، «بخش مالی و بیمه» با نمره 45/ 3 کمترین تاثیر را در تمام 6گزارش کسب کرده و گویای وضعیتی است که در آن، شبکه بانکی یا مجموعه‌‌‌های بیمه اثری به مراتب کمتر از17 رشته فعالیتهای دیگر را از بیماری کرونا پذیرفته‌‌‌اند. بعد از این بخش، «فعالیتهای مرتبط با سلامت انسانی و خدمات اجتماعی» قرار دارند که همواره در ردیف بخش‌‌‌هایی بودهاند که در نتیجه کرونا آسیب کمتری دیده‌اند. پس از این بخش‌‌‌ها «استخراج از معادن» بوده که همواره در ردیف فعالیت‌‌‌هایی قرار داشته که اثر کمتری از کرونا دریافت کرده است. «آبرسانی، مدیریت پسماند، فاضلاب و فعالیتهای تصفیه» از دیگر بخش‌‌‌هایی بوده که اثر کمتری از کرونا دریافت کرده است.
ضربه کاری کرونا به اقتصاد 5استان
وضعیت کرونا در استان‌‌‌ها به چه ترتیبی است؟ شواهد گزارشهای «پایش ملی محیط کسب‌وکار» گویای تاثیر زیاد همه‌گیری کرونا روی بنگاه‌‌‌های اقتصادی پنج استان اردبیل (88/ 7)، خراسان‌جنوبی (54/ 7)، خراسان شمالی (27/ 7)، گلستان (16/ 7) و کهگیلویه و بویراحمد (16/ 7) در تابستان 1400 بوده است. در بهار1400 نیز بنگاه‌‌‌های اقتصادی پنج استان اردبیل (23/ 8)، خراسان جنوبی (82/ 7)، خراسان شمالی (51/ 7)، آذربایجان غربی (26/ 7) و آذربایجان شرقی (25/ 7) بدترین تاثیر را از کرونا دریافت کرده‌‌‌اند. در زمستان 1399 هم بنگاه‌‌‌های اقتصادی پنج استان اردبیل (33/ 8)، خراسان جنوبی (23/ 7)، کردستان (06/ 7)، چهارمحال و بختیاری (86/ 6) و گلستان (82/ 6) وضعیت بدتری را نسبت به سایر استان‌‌‌ها تجربه کرده‌‌‌اند. در پاییز 1399 که فشار کرونا ظاهرا کمرنگ بود هم بنگاه‌‌‌های اقتصادی پنج استان اردبیل (88/ 7)، کرمانشاه (58/ 7)، مازندران (44/ 7)، لرستان (34/ 7) و آذربایجان غربی (24/ 7) بیشترین تاثیرپذیری را از کرونا گزارش کرده‌‌‌اند. در تابستان 1399 شواهد موجود از تاثیر شدیدتر کرونا بر بنگاه‌‌‌های اقتصادی پنج استان اردبیل (75/ 8)، ایلام (72/ 7)، لرستان (58/ 7)، خوزستان (47/ 7) و مرکزی (46/ 7) خبر می‌دهد. در بهار 1399 نیز که نخستین فصل از تهیه گزارش از میزان اثرپذیری کرونا بر فعالیتهای اقتصادی و صنایع بوده است، پنج استان اردبیل (55/ 8)، هرمزگان (44/ 8)، خوزستان (15/ 8)، خراسان شمالی (00/ 8) و چهارمحال و بختیاری (96/ 7) اعلام کرده‌‌‌اند شدیدترین ضربه را در نتیجه کرونا در واحدهای اقتصادی خود تجربه کرده‌‌‌اند. بررسی «دنیای‌اقتصاد» از 6گزارش مختلف پایش محیط کسب‌وکار طی 6فصل اخیر نشان می‌دهد که بنگاه‌‌‌ها در سطح استانی در تابستان 1399 بدترین وضعیت را تجربه کرده‌‌‌اند؛ به طوری که در بین 31 استان، 11استان نمره بالاتر از 7 و 29استان نمره بیشتر از 6 را گزارش کرده‌‌‌اند.
استان‌‌‌های موفق در مهار اثر کرونا بر اقتصاد
استان‌‌‌های معدودی موفق شده‌‌‌اند بنگاه‌‌‌های خود را در مقابل همه‌گیری مصون کنند تا با اقدامات خود یا با مهار کرونا، فشار کمتری به صنایع وارد شود. داده‌‌‌های آخرین گزارشهای «پایش ملی محیط کسب‌وکار» نشان می‌دهد که تاثیر همه‌گیری کرونا روی بنگاه‌‌‌های اقتصادی پنج استان خراسان رضوی (45/ 5)، قزوین (47/ 5)، مرکزی (79/ 5)، مازندران (83/ 5) و آذربایجان شرقی (07/ 6) در تابستان 1400 کمتر از سایر استان‌‌‌ها یا میانگین کشور بوده است. در بهار 1399 این استان‌‌‌ها به ترتیب شامل مرکزی (93/ 4)، سمنان (99/ 4)، اصفهان (47/ 5)، زنجان (56/ 5) و خراسان رضوی (74/ 5) بودهاند. در زمستان 1399 به عنوان بهترین فصل در 18 ماه گذشته، استان‌‌‌های اصفهان (14/ 5)، البرز (23/ 5)، مرکزی (28/ 5)، آذربایجان شرقی (61/ 5) و سمنان (75/ 5) آسیب کمتری را از کرونا پذیرفته‌‌‌اند. در پاییز 1399 که کرونا در حال فروکش کردن بوده و اقتصاد آرام‌آرام خود را با شرایط جدید وفق داده، استان‌‌‌های سمنان (04/ 5)، خراسان جنوبی (22/ 5)، قم (29/ 5)، البرز (41/ 5) و قزوین (69/ 5) کمترین تاثیر را از کرونا گزارش کرده‌‌‌اند. به همین ترتیب در تابستان 1399، پنج استان سمنان (31/ 5)، قم (89/ 5)، فارس (12/ 6)، قزوین (13/ 6) و اصفهان (14/ 6) کمترین تاثیر را از همه‌گیری و مسائل آن در اقتصاد تجربه کرده‌‌‌اند. سرانجام هم در بهار 1399 استان‌‌‌های سمنان (76/ 5)، قم (85/ 5)، زنجان (93/ 5)، مرکزی (98/ 5) و فارس (55/ 6) وضعیتی نسبتا بهتر از سایر استان‌‌‌ها داشته و به نسبت بنگاه‌‌‌های آنها تاثیرات کمتری از کرونا گرفته‌‌‌اند. مرور این شواهد نشان می‌دهد سمنان یکی از استان‌‌‌هایی است که به دلایل مختلف توانسته بنگاه‌‌‌های خود را در مقابل همه‌گیری با فشار کمتری مدیریت کند.
