چهره تجارت با کرونا
طبق گزارش‌‌های سازمان بهداشت جهانی، محصولات حیاتی مورد نیاز برای مقابله با بحران کووید-۱۹، شامل ۱۷ محصول است. در میان این محصولات حیاتی، واردات ماسک تقریبا ۲ برابر شده است و با رشد ۸۵درصدی از سال گذشته از ۳۸ میلیارد دلار به ۷۰ میلیارد دلار رسیده و کل ارزش تجارت ماسک نیز ۱۴۰ میلیارد دلار بوده است. تجارت دستگاه رسپیراتور (دستگاه تنفسی) طی یک سال، ۵۷درصد رشد داشته؛ در حالی که ارزش تجارت آن، فقط ۱۳ میلیارد دلار معادل یک‌درصد تجارت کالاهای پزشکی در همین بازه زمانی بوده است.
پس از شیوع ناگهانی کرونا در جهان از اواخر سال۲۰۱۹ میلادی و وقوع مرگ‌‌های پیاپی در پی ابتلا به این ویروس، اگرچه درمانی قطعی برای این بیماری یافت نشد اما تجربه همه‌‌گیری‌‌های ویروسی گذشته نشان داد که استفاده از ماسک، ضدعفونی کردن دست‌‌ها و در صورت بستری بیماران، استفاده مداوم از تجهیزات تنفسی مصنوعی جدی‌‌ترین راه‌های پیشگیری از گسترش بیشتر ویروس و جلوگیری از مرگ‌‌ومیرهاست. به همین دلیل بود که تقاضای قابل‌‌توجهی از سوی کشورهای مختلف برای تامین این اقلام شکل گرفت و خرید و فروش کالاهای مرتبط با کرونا در جهان، به یک امر حیاتی تبدیل شد و چهره تجارت جهانی را نیز تغییر داد.
در گزارشی که مهسا عبادی‌‌فرد پژوهشگر مدیریت و اقتصاد دارو تهیه و اتاق ایران منتشر کرده، بخشی از تحولات در تجارت کالاهای پزشکی با تمرکز بر تجهیزات مرتبط با کرونا واکاوی شده است.
برپایه این گزارش، بهطور کلی، ایالاتمتحده، آلمان و چین ۳ واردکننده بزرگ محصولات پزشکی در سه سال متوالی ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ بوده‌‌اند و رتبه‌‌بندی آنها در طول این سال‌ها تغییر نکرده است. این سه کشور، یک‌‌سوم واردات جهانی محصولات پزشکی را در سال ۲۰۱۹ تشکیل داده‌‌اند و ایالاتمتحده و آلمان تامینکننده اصلی برای کشور چین بوده‌‌اند.
در دوران پاندمی اما، «ایالات متحده، آلمان، چین، فرانسه، ژاپن، هلند، انگلستان، ایتالیا، کانادا و بلژیک» ۱۰ واردکننده برتر کالاهای حیاتی مرتبط با کرونا بوده‌‌اند. همچنین، کشورهای «چین، آمریکا، آلمان، هلند، مکزیک، ژاپن، بلژیک، فرانسه، مالزی و ایرلند» نیز صادرکنندگان برتر این کالاها بوده‌‌اند.
ایالاتمتحده که به‌عنوان واردکننده اصلی کالاهای پزشکی مهم مربوط به کرونا در جهان شناخته شده است؛ از ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۰ کالای پزشکی به ارزش ۳۶ میلیارد دلار وارد کرده است که ۱۹درصد از کل واردات کالاهای پزشکی مربوط به کرونا را در همین بازه زمانی شامل می‌شود.
همچنین کشور آلمان در رده دوم (با ارزش ۱۷میلیارد دلار، معادل با ۹درصد از کل واردات) و سپس چین (۱۲ میلیارد دلار، معادل ۶درصد از کل واردات) در رده سوم قرار دارد.
در همین حال، ایالاتمتحده به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده تجهیزات حیاتی کرونا، ۴۱درصد واردات خود را از چین تامین می‌کند. چین همچنین، پیشروترین تامینکننده برای آلمان است به گونه‌‌ای که سهم چین از واردات آلمان که در سال ۲۰۱۹ معادل ۶/ ۸درصد بوده، در سال۲۰۲۰ به ۱/ ۳۳درصد افزایش یافته است. از طرفی، واردات محصولات حیاتی کووید - ۱۹ هر سه کشور، از کشورهای همسایه خود (ایالاتمتحده از کشور مکزیک، آلمان از هلند، چین از ژاپن) نیز افزایش یافته است. بنا بر این گزارش، در نیمه اول سال ۲۰۲۰، کل واردات ماسک صورت به ۷۴ میلیارد دلا ر رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۹۰درصد افزایش یافته است و این کشور چین بوده که به‌عنوان برترین تامینکننده ماسک صورت در جهان عمل کرده و ۵۶درصد ارزش کل صادرات جهان را از آن خود کرده است. این در حالی است پیش از این، چین ششمین واردکننده بزرگ ماسک صورت، بهویژه در ابتدای شیوع همه‌‌گیری بود که ۵/ ۲میلیارد دلار واردات از کشورهای آلمان، ژاپن، کره‌جنوبی و ایالاتمتحده را ثبت کرده است.
در همین حال، یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد حجم بالای واردات در برخی از محصولات مرتبط با کووید-۱۹ کشورهای در حال توسعه را در برابر سیاست‌های کشورهای صادرکننده، بسیار آسیب‌‌پذیر کرده؛ تا جایی که منجر به ایجاد اختلال در تامین نیازهای شدید محصولات حیاتی در این کشورها نیز شده است. در این بین، «ماسک‌‌های صورت و ماسک‌‌های ونچوری» که از تجهیزات پزشکی مهم برای اکسیژن‌‌رسانی بیماران بستری هستند، تحت‌تاثیر بیشترین محدودیت‌‌های صادراتی قرار گرفته است که این محدودیت‌‌ها، بر قیمت‌های صادراتی این محصولات نیز تاثیرگذار بوده است. تهیه‌‌کننده این گزارش معتقد است: اقداماتی که برای جبران کمبودهای داخلی و افزایش قیمت‌ها صورت می‌گیرد اما همراه با افزایش تقاضا خواهد بود و از طرفی، اقدامات محدودکننده توسط کشورهای صادرکننده، عرضه جهانی را کاهش داده و حتی منجر به قیمت‌های بالاتر نیز خواهد شد. در این شرایط، بسیاری از کشورهای در حال توسعه با وضع تعرفه بر واردات محصولات پزشکی مرتبط با کووید-۱۹ از سیستم مراقبت بهداشت مالیات می‌‌گیرند. به باور این پژوهشگر، افزایش قیمت داخلی محصولات اساسی و کاهش رفاه از جمله تبعات این اقدام خواهد بود. یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که تعرفه اعمال شده محصولات کلیدی در ۲۰ کشور در حال توسعه، بهطور متوسط بیش از ۶درصد بوده و البته تجهیزات محافظت شخصی مانند ماسک و لباس‌‌های محافظ مشمول تعرفه‌های بالای ۱۰درصد هستند. کشور‌هایی مانند ایران اما به‌‌شدت تحت‌تاثیر محدودیت برای واردات محصولات کلیدی بهویژه تجهیزات پزشکی محافظ بوده‌‌اند. گزارش‌‌های سازمان جهانی تجارت در ۱۰ ژوئن ۲۰۲۰ نشان داد که ۱۲ کشور عضو G۲۰ تعرفه‌های اعمال شده برای انواع کالاهای پزشکی مربوط به کووید-۱۹مانند تجهیزات محافظت شخصی، ضدعفونی‌کننده‌های دست، تجهیزات پزشکی و داروها را کاهش داده یا به تعویق انداختند. همچنین ۲۸ عضو دیگر غیر از G۲۰، اقدام به حذف یا کاهش تعرفه‌ها و یا مالیات‌ارزش‌افزوده در طیف وسیعی از محصولات مرتبط برای مقابله با کووید - ۱۹ کرده‌‌اند.
