شاخص ظرفیت‌های مولد ابزاری پویا و کاربردی برای پشتیبانی و کمک به کشورهای در حال توسعه در درک و شناسایی وضعیت ظرفیت‌های مولد و سازنده آنها و چگونگی بهبود آن است. این شاخص براساس کار طولانی‌مدت آنکتاد در زمینه ظرفیت‌های مولد که برای ایجاد رشد اقتصادی فراگیر و پایدار و دستیابی به توسعه پایدار ضروری است، تعیین و معرفی شده است. این شاخص ظرفیت‌های مولد برای ۱۹۳ اقتصاد در بازه زمانی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ ارزیابی و بررسی شده است. مجموعه ظرفیت‌های مولد این کشورها در قالب هشت مولفه اصلی و ۴۶ عامل، مشخص شده که امکان تحلیل چندبعدی را برای هر اقتصاد میسر کرده است. شاخص ظرفیت‌های مولد همچنین می‌تواند به شناسایی نقاطی که ممکن است کشورها در آنها پیشرو یا عقب افتاده باشند یا در مواردی که سیاست‌ها کار می‌کنند اما به تلاش‌های اصلاحی نیاز است، کمک کند. شاخص ظرفیت‌های مولد، نقشه راهی برای نوع مداخلات و اقدامات سیاسی آینده برای هر یک از هشت مولفه اصلی آن ترسیم و پیشنهاد می‌کند. این شاخص همچنین با ارزیابی اثربخشی سیاست‌ها و استراتژی‌ها و همچنین شکاف‌ها و محدودیت‌های موجود، عملکرد یک اقتصاد در ظرفیت‌های مولد را در مقیاس ۱ تا ۱۰۰ درجه‌بندی کرده و امتیاز می‌دهد. این شاخص همچنین می‌تواند به دولت‌ها کمک کند تا سیاست‌های خود را بهتر تدوین و اجرا کرده و دستاوردهای خود را محک بزنند. معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران با استناد به داده‌های آنکتاد در گزارشی به بررسی ظرفیت‌های مولد در ۱۹۳ اقتصاد جهان پرداخته است.

بهترین بازیگران

ابزار جدید «آنکتاد» ظرفیت کشورها برای دستیابی به تحولات اجتماعی و اقتصادی را اندازه‌گیری می‌کند و به آنها در دستیابی به اهداف توسعه پایدار هزاره سوم کمک می‌کند. در حالی که کشورها درگیر بحران ویروس کووید-۱۹ و در تلاش برای مهار آن هستند، ضرورت ایجاد ظرفیت‌های مولد در اقتصادها برای نیل به رشد فراگیر و پایدار بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. آنکتاد ظرفیت‌های مولد را به‌عنوان «منابع تولیدی، توانایی‌های کارآفرینی و پیوندهای تولیدی تعریف می‌کند که در کنار هم ظرفیت یک اقتصاد برای تولید کالاها و خدمات را تعیین و آن را قادر به رشد و توسعه می‌کند.» ظرفیت‌های مولد به کشورها کمک می‌کند از گرفتار شدن در تله تمرکز صرف روی برخی عوامل محدود تولید- مانند ماشین‌آلات و تجهیزات، زیرساخت‌های فیزیکی، توسعه منابع انسانی، قابلیت‌های فناوری- به‌عنوان «گلوله‌های جادویی» برای رشد اقتصادی و کاهش فقر، جلوگیری شود. این ابزار کشورها را مجهز می‌کند تا ضمن تقویت تحول ساختاری اقتصاد، موجبات کاهش فقر و تسریع پیشرفت در جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار را نیز فراهم آورد.

سطح کلی ظرفیت‌های مولد یک کشور و همچنین عملکرد آن در بین هشت مولفه PCI، نشانگر نقاط قوت، ضعف و الگوی رشد احتمالی آن در آینده است. جای تعجب نیست که کشورهای پیشرفته و اقتصادهای صنعتی بهترین عملکرد را در کل شاخص ظرفیت‌های مولد دارند (به استثنای سرمایه طبیعی). در آسیا بالاترین عملکرد اقتصادی متعلق به هنگ‌کنگ بوده که در جایگاه هشتم رتبه‌بندی جهانی PCI قرار دارد. اقتصادهای جمهوری کره و سنگاپور نیز پس از هنگ‌کنگ به ترتیب در رتبه‌های یازدهم و سیزدهم قرار دارند. پیش‌بینی می‌شود که ایران جایگاه خود در سال ۲۰۱۶ را حفظ کرده و در سال ۲۰۱۸ نیز همچنان در رتبه ۱۴۴ قرار داشته باشد. دستاوردهای کشورهای شرق آسیا به دلیل افزایش سطح نابرابری در ظرفیت‌های مولد در منطقه، موجب ارتقای عملکرد کل منطقه نشده است. از لحاظ امتیاز، بهترین بازیگران در شرق آسیا از جمله چین، جمهوری کره و سنگاپور با بهترین بازیگران در غرب آسیا، یعنی ارمنستان، ایران و ترکیه، فاصله و شکاف قابل توجهی وجود دارد.  در آمریکای لاتین، بهترین عملکرد متعلق به کشور شیلی با رتبه ۵۰ جهانی است که بعد از آن اروگوئه (۵۳) و کاستاریکا (۵۷) قرار دارند؛ در حالی که در منطقه کارائیب، کشورهای برتر، برمودا (رتبه ۱۶ جهانی) باربادوس (صدوچهلم) و ترینیداد و توباگو هستند (صدوچهل‌وچهارم).

بهترین عملکرد شاخص ظرفیت‌های مولد

در قالب یک گروه، کشورهای کوچک در حال توسعه به دلیل اندازه و جمعیت کمتر، به دلیل وضعیت بهتر عوامل جمعیتی و جغرافیایی، به‌طور نسبی عملکرد بهتری در شاخص PCI در مقایسه با سایر کشورهای در حال توسعه دارند. بهترین عملکرد در میان کشورهای آفریقایی متعلق به موریس است که در رتبه ۴۶ جهان قرار دارد و پس از آن آفریقای جنوبی (۷۴) و تونس (۸۵) قرار دارند. بسیاری از کشورهای در حال توسعه، به ویژه فقیرترین کشورهای جهان و کشورهای محصور در خشکی، به دلیل وابستگی بیش از حد آنها به صادرات کالاهای خام و اساسی و تولید محدود در چند بخش، در تمام اجزای PCI به جز سرمایه طبیعی در سطح پایین‌تری قرار دارند. در مولفه‌های اصلی ظرفیت‌های مولد، از جمله تغییرات ساختاری، نهادها، انرژی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و سرمایه انسانی شکاف‌های قابل توجهی وجود دارد.

شاخص ظرفیت‌های مولد در آسیا

در آسیا، ظرفیت‌های مولد نه تنها در بین کشورها، بلکه بین شرق و غرب آسیا به‌طور ناهموار توزیع شده است. به دلیل افزایش سطح نابرابری در ظرفیت‌های مولد در منطقه، دستاوردهای کشورهای آسیای شرقی نتوانسته عملکرد منطقه را به‌طور کلی پیش ببرند. بین امتیازات بهترین بازیگران در شرق آسیا از جمله چین، جمهوری کره و سنگاپور و امتیازات بهترین بازیکنان غرب آسیا، یعنی ارمنستان، ایران و ترکیه فاصله قابل توجهی وجود دارد. میانگین نمره PCI در شرق آسیا تقریبا قابل مقایسه با اقتصادهای توسعه یافته بوده و این نشان‌دهنده توسعه موفق و تحول‌آفرین از سال۱۹۷۰ در منطقه است. در انتهای دیگر توزیع، کشورهایی مانند افغانستان، عراق و یمن هستند که بی‌ثباتی و درگیری را تجربه کرده‌اند. عملکرد ضعیف PCI آنها میانگین نمره را در غرب آسیا و به‌طور کلی، آسیا به‌عنوان یک کل کاهش می‌دهد.

شاخص ظرفیت‌های مولد در ایران

روند صعودی شاخص ظرفیت‌های مولد در ایران که از سال ۲۰۰۰ آغاز شده بود در سال ۲۰۰۹ متوقف شده و مجددا از سال ۲۰۱۰ روند صعودی را در پیش گرفته و در سال ۲۰۱۸ به حدود ۷/ ۳۰ رسیده است. در میان مولفه‌های شاخص ظرفیت‌های مولد، در سال ۲۰۱۸، ایران در مولفه‌های بخش خصوصی و سرمایه طبیعی بیشترین امتیاز را کسب کرده است. امتیاز دو مولفه مذکور به ترتیب ۰۸/ ۷۸ و ۷۲/ ۵۸ است. ایران همچنین در سال ۲۰۱۸ در دو مولفه حمل و نقل و فناوری ارتباطات و اطلاعات به ترتیب با ارقام ۱۳/ ۱۱ و ۵۱/ ۱۵ پایین‌ترین امتیازها را داراست. در سال ۲۰۱۸ رتبه شاخص ظرفیت‌های مولد ایران و ترکیه به ترتیب ۱۱۴ و ۶۸ است. به‌طور کلی ترکیه در اکثر مولفه‌های شاخص ظرفیت‌های مولد به جز انرژی و سرمایه طبیعی از وضعیت بهتری نسبت به ایران برخوردار است.