دولت علیه «علی‌بابا»

دنیای اقتصاد- مصطفی بوشهری : گروه علی‌بابا را احتمالا بشناسید یا دست‌کم یک‌بار اسمش را شنیده‌اید. گروه یا هلدینگ علی‌بابا براساس سرمایه بازار۱ جزو ده شرکت بزرگ جهان و بزرگ‌ترین شرکت بازار چین به‌شمار می‌رود (با سرمایه بازار بیش از ۵۴۵ میلیارد دلاری) و به «آمازون‌چین» نیز معروف است. اینکه از علی‌بابا به‌عنوان آمازون چین یاد می‌شود به علت شباهت مسیر‌ رشد و توسعه این کسب‌وکار بوده که هردو به‌عنوان پلتفرم‌های اینترنتی تجاری آغاز به‌کار کردند. با شیوع کرونا گروه علی‌بابا همانند سایر کسب‌وکارهای اینترنتی موفقیت خیره‌کننده‌ای را شاهد بود و درآمدش باعث شد که در فهرست ۵۰۰ شرکت برتر فورچون۲ جهشی ۵۰ رتبه‌ای نسبت به سال گذشته خود داشته باشد و رتبه ۱۳۲ از ۵۰۰ شرکت برتر فورچون در سال ۲۰۲۰ را کسب کند.۳

بنیانگذار این شرکت فردی به نام «جک ما» است؛ با نام چینی و اصلی «ما یون» (تلفظ «او» در یِن به غلظت فارسی نیست و چیزی میان «او» و —ِ است). فردی لاغر و ریزاندام که شمار کتاب‌ها درباره سرگذشت موفقیت او با برند علی‌بابا بیش از انگشتان دو دست است.

در آخرین گزارش فوربس۴، جک با دراختیار داشتن بیش از ۶۵‌میلیارد دلار ارزش خالص۵ ثروتمندترین فرد چینی به‌شمار می‌رود و روزنامه رسمی حزب کمونیست چین (روزنامه خلق) از او به‌عنوان ۱۰۰ فرد بزرگ چینی یاد کرد که در توسعه کشور در چهل سال اخیر نقش پررنگ و بسزایی داشته‌اند.

ماجرای علی‌بابا

حدود دو ماه پیش در اواخر ماه اکتبر، جک در سخنرانی خود در کنفرانسی مربوط به مسائل بانکی و مالی لب به انتقاد از بانک‌های دولتی چین و مقررات مالی این کشور گشود. او آنها را «منسوخ و قدیمی» و «مانعی برای نوآوری» دانست. این گفته وی واکنش‌های بسیاری در فضای مطبوعاتی چین و دنیا به‌همراه داشت. موضوع به اینجا ختم نشد و او هزینه سنگینی بابت این سخنان خود پرداخت و احتمالا بپردازد.

حدود دو هفته بعد از سخنرانی او، گروه فین‌تک «آنت»۶ که جک از بنیانگذارانش است قرار بود بزرگ‌ترین عرضه اولیه عمومی جهان به ارزش ۳۵‌میلیارد دلار را انجام دهد که پیش‌تر نیز رکورد بزرگ‌ترین عرضه اولین عمومی جهان متعلق به همین گروه علی‌بابا بود. درست یک روز قبل از عرضه اولیه عمومی شرکت آنت، جک برای «پاره‌ای از توضیحات» درباره این عرضه اولیه توسط مقامات چین احضار می‌شود. عرضه‌ای که قرار بود بزرگ‌ترین عرضه اولیه عمومی جهان باشد با یک دستور لغو می‌شود. طبق گزارش‌هایی که از منابع آگاه منتشر شد، روزنامه وال‌استریت ژورنال ادعا کرد که شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، شخصا دستور به لغو این عرضه اولیه داده است.۷

در همان روز احضار جک، حساب رسمی خبرگزاری دولتی «شینهوا» در شبکه اجتماعی وی‌چت مقاله‌ای را منتشر می‌کند و در بخشی از آن می‌نویسد، «بدون‌فکر صحبت نکن، هرکاری را که دلت خواست انجام نده، افراد نمی‌توانند بر حسب اراده خود هرکاری که خواستند انجام دهند.» در مقاله هیچ اشاره‌ای به حواشی اخیر و نام جک‌ما نشده بود، اما در آن مقاله، تصویری استعاری قرار داده شده بود که پیامی نهفته در دل آن برای جک‌ما و احتمالا سایر کارآفرینان چینی داشت. در این مقاله تصویر یکی از نقاشی‌های نقاش‌معروف ژاپنی به‌نام «کایی هیگاشیمایا» درج شده بود؛ نقاشی یک «ابر» که به شکل یک «اسب» درآمده بود. پیام واضح بود. نام جک‌ما در چینی «ما یون» است؛ ما به‌معنای «اسب» و یِن به‌معنای «ابر». معما حل شد. پیام شینهوا احتمالا حاوی تهدید ضمنی برای جک بوده است؛ هر آنچه ابری است ناپایدار و موقتی خواهد بود.

خط و نشان حزب برای جک‌ما به همینجا ختم نمی‌شود. چندین هفته بعد از تعلیق عرضه اولیه آنت، در اواخر دسامبر، خبری در رسانه‌های چین درج شد که قانونگذاران چینی در پی آنند تا از علی‌بابا، به‌ظن ایجاد انحصار و نقض قوانین آنتی‌تراست، تحقیق و تفحص به‌عمل آورند. این اولین‌بار است که چنین رخدادی برای یک غول تجاری چینی روی می‌دهد. گویا علی‌بابا بیش از آنچه باید بزرگ شده است و زنگ خطر برای سیاستمداران ارشد چینی به‌صدا در‌آمده است.

علی‌بابا و دیو سیاست

درست سه روز پس از سخنرانی انتقادی جک‌ما قیمت سهام این شرکت رکورد تاریخی جدیدی را ثبت می‌کند و به رقم ۳۱۷ دلار هنگ‌کنگ می‌رسد اما در ۳نوامبر که خبر تعلیق عرضه اولیه عمومی آنت بیرون می‌آید، بازار به‌تدریج متوجه دردسرهای جدید برای گروه علی‌بابا می‌شود. با هر خبر جدید از حواشی میان حکومت چین و جک‌ما سهام این شرکت به آن واکنش نشان داد و تیر‌خلاص نیز در ۲۳دسامبر، پس از خبر تحقیق و تفحص از شرکت علی‌بابا، زده شد و این شرکت با افت بیش از ۱۳درصد در یک روز، بیشترین افت قیمت روزانه در تاریخ خود را تجربه کرد. به‌طور کلی دو دلیل عمده برای واکنش بازار و افت قیمت علی‌بابا قابل تصور است:

۱. ترس بازار از اینکه سایه سیاست بر شرکت بیش از پیش سنگینی کند.

۲. علی‌بابا ناگزیر به از‌ دست‌دادن سهم خود به سایر شرکت‌ها به دلیل قوانین آنتی‌تراست شود.

سخن پایانی

چین با اصلاحات اقتصادی خود و دادن فضای آزادی به کسب‌وکارها موجب رشد و رونق خود در چند دهه اخیر شد. از دل این رشد و توسعه افراد ثروتمند و کارآفرین بسیاری ظهور یافتند که هر‌یک اکنون به افرادی تاثیرگذار و مهم در جامعه چین تبدیل شده‌اند. بدیهی است که این افراد خواهان داشتن صدای بیشتر در صحنه سیاستگذاری و اکوسیستم کسب‌وکار هستند و نمی‌خواهند تنها به مثابه «غول چراغ جادو» برای سیاستمداران عمل کنند.

در این بین، پس از روی کارآمدن شی‌ جین‌پینگ، سایه دولت بیش‌از‌پیش بر اقتصاد کشور سایه افکنده است و اکنون حزب با معمای بزرگی دست‌به‌گریبان است؛ اینکه می‌خواهد رشد و توسعه کسب‌وکارها بیش از پیش ادامه یابد، یا اینکه ترمز آنان کشیده شود و از سرعت رشدشان کم شود.

هریک از این دو راه پیامدهای خواسته و ناخواسته خود را بر سیاست و اقتصاد چین خواهد گذاشت و انتخاب یکی از دو مسیر به هیچ‌وجه ساده نخواهد بود. به‌نظر در چین نیز‌ به مانند سایر کشورهای در حال‌توسعه و کمتر توسعه‌یافته، سایه سیاست هنوز بر کسب‌وکارها سنگینی می‌کند.