راه افزایش «بهره‌وری آب» در کشاورزی

دنیای اقتصاد: رشد جمعیت طی دهه‌های گذشته متناسب با رشد سایر بخش‌های تولیدی و رفاهی کشور نبوده است و همین عامل سبب شده محدودیت‌ها و تنگناهایی در سایر بخش‌ها به‌‌خصوص منابع آب و تامین غذا به‌وجود آید. به‌طوری‌که سرانه آب تجدیدپذیر کشور نسبت به سال ۱۳۰۰ شمسی حدودا یک‌هفتم کاهش یافته است.

براساس گزارش کمیسیون آب، محیط زیست و اقتصاد سبز اتاق ایران، کشاورزی نه تنها در اراضی دیم به واسطه بارش کم و نامنظم، بلکه حتی در اراضی آبی و مجهز به شبکه‌های مدرن آبیاری، عملکرد قابل قبولی در مقایسه با سایر کشورهای پیشرو ندارد. این در حالی است که بقای کشاورزی ایران به شدت به آبیاری وابسته است (به‌طوری‌که حدود ۹۰ درصد کل تولیدات کشاورزی در کشور از اراضی فاریاب تامین می‌شود) و چنانچه بحران و کمبود منابع آب در آینده و تاثیر آن بر توسعه کشاورزی کشور را در نظر بگیریم، با روند کنونی بخش کشاورزی با آسیب‌های بیشتری مواجه خواهد شد. یکی از مهم‌ترین و موثرترین راهکارهای مقابله با بحران آب، افزایش هم‌زمان کارآیی آبیاری به‌همراه تخصیص بهینه مقدار آب مصرفی و به عبارت دیگر افزایش «بهره‌وری آب» در بخش کشاورزی است. این مهم در حفظ و ارتقای شرایط کسب‌و‌کار کشاورزان به‌عنوان قشر مولد کشور نیز موضوعی جدی‌ است. بهره‌وری آب بر اساس هدف و رویکرد مطالعات، در قالب شاخص‌های مختلفی تعریف و تبیین می‌شود. در دهه‌های اخیر، در زمینه توسعه شاخص‌هایی که فرآیندهای متفاوت و همچنین کارآیی سامانه‌های آبی را توصیف می‌کنند، تلاش‌های قابل‌ملاحظه‌ای صورت گرفته است. شاخص‌های ارائه شده در این بخش، عمدتا مربوط به استفاده آب در بخش کشاورزی است. این شاخص‌ها در سه دسته فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی- زیست‌محیطی مطرح می‌شوند. بر اساس دسته‌بندی صورت گرفته بهره‌وری فیزیکی به معنای تولید محصول بیشتر به ازای واحد حجم آب مصرفی است و بهره‌وری اقتصادی به معنای کسب سود بیشتر به ازای واحد حجم آب مصرفی است. همچنین بهره‌وری اجتماعی- محیط‌زیستی به معنای کسب منافع اجتماعی نظیر ایجاد اشتغال بیشتر، تولید غذای بیشتر یا افزایش رفاه و درآمد سرانه به ازای واحد حجم آب مصرفی و در رابطه با مسائل محیط‌زیستی به معنای ایجاد آلاینده کمتر است. تدوین استانداردی برای پایش بهره‌وری آب می‌تواند در یکسان‌سازی بانک اطلاعات، تحلیل شرایط و ارائه راهکارهای بهبود وضعیت و در نهایت برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری صحیح در حوزه مدیریت آب کشاورزی کمک زیادی کند.