گروه بنگاه‌ها: تشکیل شرکت‌های تعاونی در ایران سابقه ۸۰ ساله دارد و فعالیت موثر و گسترده آن بعد از انقلاب و به‌خصوص در زمان جنگ با تشکیل نهادهایی چون تعاونی روستایی و وزارت تعاون و امور روستاها وسازمان مرکزی تعاونی کشور آغاز شد و پس از آن با تاکید قانون اساسی به موضوع تعاون بیشتر پرداخت شد. با شکل‌گیری شرکت‌های فولادی و معادن کوچک و متوسط و افت قیمت‌های فولادی، بسیاری از کارشناسان پیشنهاد ادغام این واحدها در قالب یک زنجیره هماهنگ را مطرح کردند اما اغلب واحدها از این موضوع استقبال نکردند و به همین دلیل و بحث ادغام بیشتر در قالب طرح ماند. در گفت‌وگو با سیدحمید کلانتری، معاون امور تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیشنهادی از سوی وی مبنی بر فعالیت بنگاه‌های کوچک حوزه معدن و فولاد در قالب تعاونی مطرح شد که به این موضوع در هفتمین همایش چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ایران با نگاهی به بازار که به ابتکار روزنامه «دنیای اقتصاد» برگزار می‌شود نیز پرداخته می‌شود. مشروح این گفت‌وگو در ادامه آمده است:

فعالیت در قالب تعاونی چه مزایایی برای بنگاه‌های اقتصادی دارد؟

به نظرم هنوز جامعه مفهوم صحیح تعاون را درک نکرده و آنچه در ذهن افراد تداعی می‌شود شرکت‌های تعاونی حوزه مصرف است؛ اما بخش اصلی فعالیت در قالب شرکت تعاونی در واقع ایجاد هم‌افزایی بین فعالیت‌های مشترک، هماهنگ و همجنس است که منجر به افزایش بهره‌وری و مقیاس فعالیت می‌شود.

تعاونی‌ها چه نقشی در اقتصاد دارند؟

نقش شرکت‌های تعاونی، جمع‌آوری سرمایه‌های خرد و ناکارآمد مردم و تبدیل آن به سرمایه اقتصادی و کنار هم قرار دادن بنگاه‌های کوچک و بزرگ کردن مقیاس این بنگاه‌ها در قالب تعاونی است. پایه‌ شکل‌گیری تعاونی‌ها، سرمایه اجتماعی است یعنی براساس رشد سرمایه اجتماعی، ‌مشارکت مردم در اقتصاد رشد کرده و یک قالب مناسب و موثر که ناشی از تحولات اجتماعی است، با عنوان تعاونی شکل می‌گیرد. بنابراین تعاونی دارای سرمایه اجتماعی و تبدیل این سرمایه اجتماعی به تولیدات اقتصادی است. تعاونی یکی از راهکارهای اصولی برای مردمی کردن اقتصاد است. یکی از ۵ شاخص اصلی که در اقتصاد مقاومتی مطرح شده، مردمی شدن اقتصاد است. یکی دیگر از نقش‌های تعاونی‌ها، توسعه عدالت اجتماعی است و یکی از اهداف اقتصادی این است که عدالت اجتماعی بسط پیدا کند. تعاونی‌ها در مقطعی در اروپا ظهور پیدا کردند که عدالت اجتماعی در حوزه صنعت وجود نداشت و ظهور شرکت‌های تعاونی منجر به عدالت اجتماعی شد. یکی از انواع تعاونی‌ها، تعاونی تامین نیاز است. تامین نیاز تولیدکنندگان یا مشاغل همگن. به‌عنوان نمونه در حوزه‌ کشاورزی در گرایش‌های مختلف فعالیت‌های اقتصادی کوچک زیادی داریم که با اتصال به حوزه تعاون در بخش‌های مختلف زنجیره تولید باعث افزایش بهره‌وری و حجیم کردن مقیاس فعالیت شده است.

چه پیشنهادی برای هم افزایی در حوزه فولاد و معدن دارید؟

با تشکیل تعاونی از سوی واحدهای کوچک صنعتی و معدنی توان رقابتی آنها با واحدهای بزرگ افزایش یافته و هزینه‌ها کاهش پیدا کرده و عملیات آنها اقتصادی می‌شود. این اتفاقی است که مثال بارز آن در حوزه پسته با تشکیل تعاونی آن به‌وجود آمده و حتی توان صادراتی و رقابت در عرصه‌های بین‌المللی نیز افزایش پیدا کرده است. از این منظرتشکیل شرکت‌های تعاونی بهترین ابزار بخش خصوصی برای توسعه است. ما در وزارت تعاون به دنبال توسعه تعاونی‌هایی با تعداد اندک نیستیم؛ چرا که در آن تعاونی‌ها نگاه خدماتی وجود دارد مثل تعاونی‌های مصرف که امروزه رقبای بزرگی مانند بازارهای مجازی دارند و باید خود را ارتقا دهند و با آنها رقابت کنند. در حوزه معادن سنگ آهن و فولاد به نظر من نکته‌ای که مهم است، ایجاد ارزش افزوده‌ بیشتر در زنجیره صنعت فولاد است؛ چرا که این صنعت به‌عنوان یک صنعت مادر برای کشور محسوب شده و باید هر چه می‌توانیم به‌کار گیریم تا ارزش افزوده بیشتری صورت گیرد. ایجاد صنایع پایین‌دست و ارتقای بخش R&D صنعت فولاد باید سرعت بیشتری گیرد و به سمت تولید فولادهای آلیاژی پیش برویم تا بتوانیم سهم موثرتری از صادرات را در بازار‌های بین‌المللی پیدا کنیم.

برای تشکیل تعاونی محدودیت منطقه‌ای وجود ندارد؟

خیر بر خلاف ادغام که موضوع محیطی و منطقه‌ای در آن اولویت دارد برای تشکیل شرکت تعاونی در یک منطقه بودن موضوع مهمی به‌شمار نمی‌آید. در تعاونی خلاقیت‌های درون‌کارگاهی باقی می‌ماند. هر کارگاهی فعالیت خود را بسط داده و از تعاونی که در آن سهامدار است به میزانی که خدمت می‌گیرد پول می‌دهد و به میزانی هم که در آنجا سرمایه گذاشته، سود می‌برد. بنابراین تعاونی‌ها می‌توانند در نجات اقتصاد یا در رشد اقتصاد کشور نقش بی‌بدیلی را ایفا کنند.

فعالیت شرکت‌های تعاونی در دنیا اغلب در چه حوزه‌هایی است؟

در اغلب حوزه‌ها، فعالیت در قالب تعاونی وجود دارد؛ اما در حال حاضر بهترین بانک‌های اروپا، در قالب تعاونی‌ فعالیت می‌کنند همچنین، صنعت بیمه، بخش اصلی پرتفوی تعاون را در اروپا دارد. کشاورزی نیز یکی از پرگرایش‌ترین بخش‌های تعاون است.

در حال حاضر چه تعداد شرکت در ایران با قالب تعاونی فعالیت می‌کنند؟

تقریبا ۹۸۶۰۰ شرکت تعاونی در ۱۱۲ گرایش شغلی مختلف در سه بخش اصلی تعاونی خدماتی، توزیعی و تعاونی تولیدی فعال هستند. تعاونی‌های تولیدی شامل تعاونی‌های صنعتی، تعاونی‌های مردمی، تعاونی‌های کشاورزی، همچنین تعاونی‌های زیربخش کشاورزی همه گرایش‌ها از جمله دامداری، مرغداری، طیور، باغداری، پرورش ماهی و صیادی است. ۶۰ تا ۷۰ درصد حمل‌و‌نقل جاده‌ای از سوی شرکت‌های تعاونی انجام می‌شود. ۹۰ درصد حمل‌و‌نقل جزایر جنوب را تعاونی‌ها بین جزایر و لنج‌داران انجام می‌دهند. در واقع تعاونی‌ها در حوزه‌های مختلف نقش خوبی ایفا می‌کنند. اتفاقا معدن از حوزه‌هایی است که کارهای مشترک زیادی با سایر زنجیره‌ها دارد و باید در قالب تعاونی‌های معدنی کار را انجام دهد. همچنین ۱۰ درصد از کل شرکت‌های تعاونی با مدیریت زنان اداره می‌شود.

به غیر از هم‌افزایی، شرکت‌های تعاونی از چه مزیت‌هایی برخوردار هستند؟

به این نکته توجه کنید، شرکت‌های اروپایی که فعالیت را به شکل تعاونی دنبال کردند چه انگیزه‌ای داشتند، در واقع هم‌افزایی کاهش هزینه‌ها که خود باعث علمی‌تر شدن فرآیند مدیریت و افزایش استاندارد‌های کیفی و کمی می‌شود، انگیزه بخش نیست. یکی از آفت‌هایی که ما در ایران با آن مواجه هستیم، نگاه به دست دولت است که اتفاقا این عامل محدودکننده است. طبق قانون شرکت‌های تعاونی از پرداخت ۲۵ درصد مالیات معاف هستند و همچنین کل تعاونی‌های مصرف از پرداخت مالیات به غیر از مالیات ارزش افزوده معاف هستند. علاوه بر آن صندوق ضمانت تعاون برای حمایت از وثیقه‌گذاری شرکت‌های تعاونی‌ وجود دارد و ۷۰ درصد تسهیلات بانک توسعه تعاون نیز در اختیار تعاونی‌ها است. البته مزایای دیگری نیز از جمله معافیت ۲۰ درصدی شرکت‌های تعاونی از پرداخت حق بیمه کارفرما داریم که به دلیل مشکل محدودیت سرمایه به درستی اجرا نشده و تعهداتی که در برنامه پنجم برای افزایش سرمایه بوده انجام نشده که امیدواریم در برنامه ششم انجام شود.

برنامه‌های آتی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای توسعه فعالیت تعاونی‌ها چیست؟

تلاش وزارتخانه این است که تعاونی‌ها به لحاظ مدیریت کارآمدتر شده و حضور تعاونی‌ها در عرصه فعالیت‌ها باعث ارتقای بهره‌وری شود. تلاشمان این است که با فرهنگ‌سازی باعث شکل‌گیری تعاونی‌های دانش بنیان شده و همچنین تعاونی‌های دانشجویی در زمان تحصیل تشکیل شوند و دانشجویان با کار و فضای کسب‌و‌کار، تولید و خدمت آشنا شده و متناسب با رشته‌ تحصیلی خود شغل ایجاد کنند. همچنین امیدواریم در برنامه ششم، مجلس در همین مسیری که در پیش گرفته مواردی را تصویب کند که نقش و جایگاه بهتری به تعاونی‌ها داده و این مهم را تقویت کند. هفتمین همایش چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ایران با نگاهی به بازار قرار است در روزهای ۲۶ و ۲۷ بهمن ماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما برگزار ‌شود. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر یا حضور در این همایش می‌توانند با شماره تلفن ۴۲۷۱۰۱۵۱ تماس گرفته یا به وب سایت https://events.den.ir مراجعه یا با آدرس ایمیل ISMC@den.ir مکاتبه کنند.