مانع‌تراشی در فروش بوئینگ

گروه اقتصاد بین‌الملل: روز پنج‌شنبه مجلس نمایندگان آمریکا که اکثر کرسی‌های آن در اختیار جمهوری‌خواهان است، با تصویب سه متمم لایحه بودجه مالی، موانعی جدید را بر مسیر فروش هواپیماهای بوئینگ به ایران ایجاد کردند.

این تصمیم نمایندگان در شرایطی اتخاذ شده است که دو شرکت ایرباس و بوئینگ پیش از این برای انعقاد قرار داد با ایران رقابتی نهان با یکدیگر داشتند و حتی بسیاری از سناتورهای آمریکایی هنگام مذاکرات ایران با ایرباس ناراضی بودند و برجام را بیش از تلاش اروپا، حاصل تلاش‌های آمریکا می‌دانستند و می‌گفتند باید ثمرات آن نصیب شرکت‌های آمریکایی شود. حالا اما جمهوری‌خواهانی که با سیاست‌های اوباما در تضاد دائم هستند در تلاشی جدید اجرای قرارداد دولت اوباما را با مانع مواجه کرده‌اند. یکی از این سه متمم برای جلوگیری از صدور مجوز از وزارت خزانه‌ داری برای فروش به ایران، دیگری برای متوقف کردن صدور مجوز نقل و انتقال پول توسط وزارت خزانه‌ داری و آخری مانعی برای بانک صادرات واردات آمریکا است.البته رای روز پنج‌شنبه مجلس نمایندگان برای تبدیل شدن به قانون نیازمند امضای اوباما است و این موضوع سه سناریو را پیش روی سرنوشت قرارداد فروش بوئینگ به ایران قرار می‌دهد: نخست آنکه اوباما تصمیم روز پنج‌شنبه نمایندگان جمهوری خواه را مورد تایید قرار دهد و آن را برای تصویب نهایی امضا کند، دوم آنکه اوباما از امضای آن سر باز زند و مانع‌تراشی جمهوری‌خواهان که به گمان بسیاری از تحلیلگران با هدف مخالفت با سیاست‌های اوباما در قبال ایران و برجام است، با شکست مواجه شود. در سناریوی نخست، اگر این طرح به تصویب نهایی برسد و به قانون تبدیل شود، تبعات آن را می‌توان در دو بعد «متن» و «فرامتن» مورد تحلیل قرار داد. در بندهای متن برجام یا همان سند توافق هسته‌ای قید شده است که آمریکا و دیگر شرکای آن در گروه ۱+۵ نباید مانع از تجارت شرکت‌ها و نهادهای مالی بین‌المللی با ایران شوند. در نتیجه برنامه جامع اقدام مشترک، تحریم‌های اقتصادی و مالی در حوزه‌های بانکی، مالی، نفتی، گازی، پتروشیمی، تجاری، بیمه، حمل و نقل وضع شده توسط اتحادیه اروپایی و آمریکا که به بهانه برنامه هسته‌ای ایران بود، در ابتدای اجرای توافق به‌طور یکجا لغو می‌شوند. بر اساس این توافق، برای اولین بار پس از سه دهه تحریم، ممنوعیت خرید هواپیمای مسافربری مرتفع خواهد شد. بر اساس یکی از این بندها، ایالات متحده، اجازه فروش هواپیماهای مسافری و قطعات و خدمات مربوطه به ایران؛ مجوز اینکه اشخاص غیرآمریکایی که در مالکیت یا کنترل اشخاص آمریکایی هستند، به نحو منطبق با برجام با ایران مشارکت کنند را صادر خواهد کرد. اگرچه برجام ارتباطی با تجارت دوطرفه ایران و آمریکا ندارد، اما این اقدام می‌تواند بر دیگر شرکت هواپیمایی یعنی ایرباس در فروش هواپیما به ایران تاثیرگذار باشد. موضوعی که برخلاف روح کلی برجام است و حتی می‌تواند واکنش متقابل ایران را نیز به دنبال داشته باشد که در نهایت این اقدامات می‌تواند نوعی تهدید برای توافق هسته‌ای باشد. در این صورت دیگر شرکت‌ها از جمله ایرباس به این دلیل تحت تاثیر تصویب چنین قانونی قرار خواهند گرفت که در عمل بیش از ۱۰ درصد از قطعات مورد استفاده در تولید جت‌های مسافربری جدید، قطعات تولید آمریکا هستند و فروش همه آنها به ایران نیازمند کسب مجوز از آمریکا خواهد شد. در این صورت خرید هواپیماهای ایرباس نیز با مانع مواجه خواهد شد. از این زاویه است که این تهدید می‌تواند در بعد فرامتن که همان آثار منطقه‌ای و بین‌المللی این توافق است، موضوعیت پیدا کند. در صورت تصویب این طرح و تبدیل شدن به قانون، گسترش بی‌اعتمادی میان ایران و آمریکا و همچنین گروه ۱+۵ را به دنبال خواهد داشت. موضوعی که بارها کارشناسان بر آن تاکید کرده‌اند این است که برجام توافق میان ایران و آمریکا نیست و واشنگتن نباید اقداماتی را انجام دهد که این توافق را به خطر اندازد. تهدیدات نامزدهای جمهوری‌خواه و همچنین کنگره تحت نفوذ جمهوری‌خواهان درخصوص پاره کردن برجام و طرح و تصویب لوایح ضدبرجام در مجالس نمایندگان و سنای آمریکا، بیش از پیش دولت اوباما، گروه ۱+۵ و ایران را نگران کرده است. بنابراین اقدامات آمریکا ضمن اینکه برخلاف متن و روح توافق هسته‌ای است، می‌تواند آن را با تهدید نیز مواجه کند. در سناریوی دوم که بسیاری از صاحب‌نظران آن را محتمل‌تر از سناریوی نخست می‌دانند، دموکرات‌ها و از جمله اوباما با آن مخالفت خواهند کرد و فروش هواپیماهای ایرباس به ایران عملی خواهد شد اما تنش دو حزب عمده در آمریکا بر سر این قرارداد بالا خواهد گرفت.

سناریوی سوم اینکه این طرح به سنای آمریکا برود و در آنجا با اکثریت جمهوری‌خواهانی مواجه شود که به بهره‌برداری تجاری از برجام تمایل دارند. پیش از این دونالد ترامپ، نامزد جمهوری‌خواه ریاست‌جمهوری آمریکا گفته بود ایران پول‌های بلوکه شده را از آمریکا گرفت آن وقت برای خرید هواپیما به جای بوئینگ از اروپا ایرباس خرید. منظور ترامپ پول‌های ایران از محل فروش نفت و دیگر جاهابود که پس از تحریم‌های یک جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا، عمدتا تحریم سوئیفت، در بانک‌های آمریکایی و اروپایی بلوکه شده است و پس از برجام، باید به ایران بازپس داده شوند. این پول‌ها حدود ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شوند. ترامپ اضافه کرد: ایران پول را از ما گرفت و چه کرد؟ ۱۱۸ فروند هواپیمای ایرباس و نه بوئینگ (آمریکایی) خرید. از پول‌ها در اروپا استفاده شد و از روسیه موشک خریدند.

در این سناریو نمایندگان جمهوری‌خواه سنا با تصویب این متمم‌ها که مانعی برای فروش بوئینگ ایجاد خواهند کرد، مخالفت می‌کنند و راه برای اجرای قرارداد فروش بوئینگ به ایران هموار خواهد شد. پس از آنکه چند هفته قبل گزارش شد ایران برای خریداری هواپیما رسما با بوئینگ به توافق رسیده است، چند نماینده جمهوری‌‌خواه آمریکا از عملی شدن چنین معامله‌‌ای ابراز نگرانی کردند و آن را تهدیدی برای امنیت ملی آمریکا دانستند. اما یک مقام ارشد شرکت بوئینگ در پاسخ به این نگرانی‌ها با اشاره به سخنان رئیس‌جمهوری آمریکا گفت که دولت اوباما اجرایی شدن برجام را برای امنیت ملی آمریکا حیاتی دانسته است.در چنین شرایطی بیل هوئیزنگا، عضو کمیته سیاست پولی و تجارت مجلس نمایندگان آمریکا در این باره گفته است: «من شدیدا نگرانم که با کاهش سختگیری قوانین، دولت اوباما به شرکت‌های آمریکایی اجازه داده باشد که در تسلیح ایران مشارکت کنند.» پیتر روسکام نماینده ایالت ایلینوی در مجلس نمایندگان آمریکا که تهیه‌کننده این طرح بود، مدعی شد که ۳مدل هواپیمای تجاری که ایران قرار است از بوئینگ خریداری کند، «می‌تواند برای کاربردهای نظامی استفاده شود.» با این حال، خوزه سرانو نماینده دموکرات ایالت نیویورک آمریکا در مخالفت با این متمم‌ها گفت هدف جمهوری‌خواهان تحت فشار قرار دادن دولت باراک اوباما رئیس‌جمهوری آمریکا است. براساس توافق ایران و شرکت هواپیماسازی آمریکایی بوئینگ، قرار است ۸۰ فروند هواپیمای مسافربری بوئینگ به ایران فروخته شود. به‌علاوه این شرکت ۲۹ فروند هواپیمای دیگر به ایران اجاره خواهد داد. براساس اعلام ایران ایر، در قالب این تفاهم‌نامه بوئینگ تعدادی هواپیما از خانواده نسل جدید ۷۳۷ و همچنین مدل‌های ۳۰۰ER و ۹۰۰ از خانواده بوئینگ ۷۷۷ به ایران خواهد فروخت.

یک مدیر اجرایی بوئینگ ماه گذشته گفته بود کاخ سفید اجرای برجام را برای امنیت ملی آمریکا «حیاتی» می‌داند.