نگاهی به آمارهای تجارت خارجی در دو سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ نشان می‌دهد برخی از کشورهای مبدا و مقصد با تغییر رتبه در تجارت خارجی کشور مواجه بوده‌اند. از جمله این موارد می‌توان به ارتقای جایگاه کره جنوبی در لیست مقاصد صادراتی اشاره کرد. در بخش واردات نیز تغییر عمده به رتبه آلمان بازمی‌گردد. از سویی کشورهایی همچون سوئیس هم نتوانسته‌اند جایگاه خود را در لیست مبادی واردات به ایران حفظ کنند و در سال ۹۵ رتبه‌های پایین‌تری را به خود اختصاص داده‌اند.

دنیای اقتصاد: نمای دو ساله تجارت خارجی ایران نشان می‌دهد که در صادرات و واردات شاهد تغییر رتبه‌های برخی از مقاصد و مبادی تجارت هستیم. به‌عنوان مثال کشورهای چین، امارات، عراق و ترکیه در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ چهار مقصد عمده صادراتی بوده‌اند که در این راستا کره جنوبی با ۸۷۲ میلیون دلار صادرات، هشتمین مقصد صادراتی ایران بود این در حالی است که این کشور در سال ۹۵ با صادرات تقریبا ۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار در جایگاه پنجم بازار هدف ایران قرار گرفته است. همچنین مبادی کالاهای وارداتی ایران در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ به ترتیب کشورهای چین،‌امارات، کره جنوبی و ترکیه بوده؛ اما در سال ۱۳۹۵، تغییراتی در انتخاب مبادی وارداتی ایران رخ داده که به عنوان نمونه یکی از مهم‌ترین تغییرات مربوط به افزایش بیش از ۳۹ درصدی ارزش واردات از آلمان است. اتاق بازرگانی تهران در گزارش پیش رو جزئیات بیشتری را از تغییرات رتبه کشورهای مبدا و مقصد تجارت خارجی ایران آورده است.

رتبه 15 مقصد صادراتی ایران

چین در دو سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ همواره اولین مقصد صادرات کالاهای ایرانی بوده است. همچنین کشورهای امارات، عراق و ترکیه نیز در رده بندی مقاصد صادراتی در دو سال مذکور به ترتیب مقاصد دوم، سوم و چهارم صادرات کالا از ایران محسوب می‌شود. اما رتبه پنجم مقاصد عمده صادراتی در سال ۹۴ از آن هند بوده و در سال ۹۵ کره جنوبی جای آن را گرفته است. کره جنوبی در سال ۹۴ در جایگاه هشتم جدول عمده مقاصد صادرات ایران قرار داشت. از سویی در سال ۱۳۹۴ رتبه ششم مربوط به افغانستان بوده اما هند در سال ۱۳۹۵ توانسته این رتبه را کسب کند. افغانستان در سال ۹۵رتبه هفتم را به خود اختصاص داده است.

ژاپن به‌عنوان یکی دیگر از مقاصد صادراتی در سال ۹۴ در رده هفتم و در سال ۹۵ در رده هشتم قرار گرفته است. پاکستان هم به‌عنوان یکی از شرکای تجاری همجوار ایران توانسته در سال ۱۳۹۴ در رتبه دهم و در سال ۱۳۹۵ در رتبه نهم مقاصد صادراتی کشور قرار گیرد. یکی از تغییر رتبه‌های قابل توجه در بازه زمانی دو سال مذکور مربوط به تغییر رتبه تایوان است. تایوان که در سال ۱۳۹۴ مقصد بیست و دوم کالاهای ایرانی بود، در سال ۱۳۹۵ به دهمین مقصد صادراتی کشور تبدیل شده است. صادرات ایران به ترکمنستان در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴ کاهش یافته و موجب شده تا رتبه نهم این کشور در جدول مهم‌ترین مقاصد صادراتی سال ۹۴ به رتبه یازدهم در سال ۹۵ تبدیل شود. عمان در هر دو سال مذکور رتبه دوازدهم را در اختیار داشته اما هنگ کنگ توانسته تغییر رتبه دهد و از رتبه چهاردهم به رتبه سیزدهم مقاصد صادراتی کشور صعود کند. ایتالیا هم در سال ۹۴ رتبه یازدهم مقاصد صادراتی ایران را در اختیار داشته که این رتبه در سال ۱۳۹۵ به چهاردهم نزول کرده است. ویتنام نیز در سال ۱۳۹۵ سیزدهمین مقصد صادرات کشور محسوب می‌شد که در سال ۱۳۹۵ رتبه پانزدهم را به خود اختصاص داد.

بر اساس تغییراتی که در رتبه‌بندی‌ها نام برده شد، میزان صادرات به لحاظ ارزشی در برخی کشورها با افت مواجه بوده است. صادرات از ایران به عراق در سال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ با افت ۳/ ۰ درصدی مواجه شده، همچنین صادرات ایران به کشورهای ترکیه، ترکمنستان و ایتالیا با افت ۴/ ۰ درصدی، به افغانستان با افت ۳/ ۰ درصدی و به ژاپن با افت ۱/ ۰ درصدی روبه‌رو بوده است.

آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۵ معادل ۳۸۴۳ قلم کالا صادر شده که در میان آنها ۸۷ قلم کالا بیش از ۸۰ درصد ارزش صادرات کشور را پوشش داده‌اند. این موضوع می‌تواند گویای عدم تنوع اقلام صادراتی باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که دو کالای میعانات گازی (با سهم ۲/ ۶ واحد درصد) و سایر روغن‌های سبک و فرآورده‌ها به جز بنزین (با سهم ۵/ ۴ واحد درصد) حدود ۱۱ واحد درصد از رشد ۵/ ۳ درصدی ارزش صادرات را در سال ۱۳۹۵ به خود اختصاص داده‌اند. بنابراین در صورت حذف دو قلم مذکور از فهرست صادرات کالایی گمرک، رشد صادرات کالایی منفی ۲/ ۷ درصد می‌شود. از سوی دیگر در سال ۱۳۹۵، صادرات کشور رشد وزنی ۳۸ درصدی را تجربه کرده است. عامل مسلط در رشد مقدار صادرات در سال ۱۳۹۵نسبت به سال ۱۳۹۴، افزایش میعانات گازی بوده که ۷/ ۸ واحد درصد در رشد وزنی صادرات نقش داشته است. پس از آن نیز کالاهای سنگ آهن هماتیت و سایر روغن‌های سبک به جز بنزین با سهم حدود ۹ و ۸ واحد درصدی در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

15 مبدا عمده وارداتی ایران

مهم‌ترین مبادی کالای وارداتی ایران در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ به ترتیب کشورهای چین، امارات، کره جنوبی و ترکیه بوده‌اند. در سال ۱۳۹۵ تغییراتی در انتخاب مبادی وارداتی ایران رخ داد. یکی از مهم‌ترین این تغییرات مربوط به افزایش بیش از ۳۹ درصدی ارزش واردات ایران از آلمان است. در سال ۱۳۹۵ تقریبا ۶ درصد از نیاز وارداتی کشور از طریق آلمان تامین شده است. سهم آلمان در تامین نیاز وارداتی ایران در سال ۱۳۹۵ حدود ۴/ ۱ واحد درصد نسبت به سال ۱۳۹۴ افزایش یافته است. همچنین در سال ۱۳۹۵ ارزش واردات ایران ازفدراسیون روسیه نسبت به سال ۱۳۹۴ تقریبا ۷/ ۲ برابر شده و به حدود یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسیده است. سهم روسیه در تامین نیاز وارداتی کشور در سال ۱۳۹۵ معادل ۶/ ۳ درصد بوده که در مقایسه با سال ۱۳۹۴ حدود ۲/ ۲ واحد درصد افزایش یافته است. افزایش واردات ایران از روسیه باعث شده این کشور در جایگاه هفتم در میان مبادی عمده وارداتی ایران قرار گیرد. یکی دیگر از تغییرات رخ داده مربوط به کاهش سهم سوئیس در تامین نیاز وارداتی کشور است. ارزش واردات ایران از سوئیس در سال ۱۳۹۴ معادل ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بوده و در سال ۱۳۹۵ به حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسیده است. کاهش بیش از ۵۰ درصدی واردات ایران از سوئیس، جایگاه این کشور را در سال ۱۳۹۴ که جزو ۵ مبدا عمده وارداتی ایران بوده به رتبه دهم در میان بازارهای وارداتی کشور تبدیل کرده است.

چین، امارات، کره جنوبی و ترکیه در دو سال مذکور رتبه اول تا چهارم را به خود اختصاص داده‌اند. اما تغییرات در رتبه بندی‌ها حاکی از آن است که آلمان در سال ۱۳۹۴ در رتبه هفتم جای گرفته بود و در سال ۱۳۹۵ رتبه پنجم را به خود اختصاص داد. هند در دو سال مورد بررسی در رتبه ششم قرار دارد. فدراسیون روسیه نیز توانسته جایگاه خود را در سال ۱۳۹۵ ارتقا دهد. این کشور در سال ۹۴ جایگاه دوازدهم و در سال ۱۳۹۵ جایگاه هفتم را به خود اختصاص داده است.

ایتالیا در هر دو سال مذکور هشتمین مبدا وارداتی ایران بوده است. برزیل اما در سال ۱۳۹۴ رتبه یازدهم و در سال ۱۳۹۵ رتبه نهم را از آن خود کرده است. سوئیس، فرانسه و هلند از محدود کشورهایی هستند که در سال ۹۵ نسبت به سال ۹۴ با تنزل جایگاه مواجه بودند. سوئیس در سال ۱۳۹۴ جایگاه پنجم را به خود اختصاص داده بود اما در سال ۱۳۹۵ در جایگاه دهم ایستاد. فرانسه نیز در سال ۱۳۹۴ نهمین مبدا واردات ایران بود اما در سال ۱۳۹۵ یازدهمین مبدا واردات کشور شد. هلند در سال ۱۳۹۴ رتبه ۱۰ و در سال ۱۳۹۵ رتبه ۱۲ را در اختیار گرفت.

اوکراین از دیگر کشورهایی بود که توانست در سال ۱۳۹۵ ارتقای رتبه بالایی داشته باشد. این کشور از رتبه ۲۷ در جدول مبادی وارداتی در سال ۱۳۹۴ به رتبه ۱۳ در سال ۱۳۹۵ دست یافت. ژاپن نیز توانست از رتبه هفدهم در سال ۱۳۹۴ به رتبه چهاردهم در سال ۱۳۹۵ دست‌یابد. همچنین مالزی از جایگاه نوزدهم در سال ۱۳۹۴ به جایگاه پانزدهم کشورهای مبادی وارداتی در سال ۱۳۹۵ دست یافت.

بر اساس تحلیل‌های ارائه شده در این گزارش، در سال ۱۳۹۵ بیش از ۵۷۰۰ قلم کالا به کشور وارد شده که در میان آنها ۶۵۹ قلم کالا بیش از ۸۰ درصد ارزش واردات را تشکیل داده‌اند. افزایش واردات «سایر دستگاه‌های کمک ناوبری رادیویی غیر از دستگاه موقعیت یاب جهانی»، سهمی ۱۵/ ۲ واحد درصدی در رشد ۲/ ۵ درصدی ارزش واردات کشور در سال ۱۳۹۵ داشته است. ارزش واردات «سایر وسایل نقلیه موتوری با حجم سیلندر ۱۵۰۰ سی سی تا ۲۰۰۰ سی سی به‌جز آمبولانس و هیبریدی» نیز در این سال تقریبا دو برابر شده و ۹۵/ ۰ درصد در رشد واردات نقش داشته است. چنانچه این اقلام از فهرست اقلام وارداتی کشور حذف شود، رشد واردات به لحاظ ارزشی ۱/ ۲ درصد خواهد بود.

نمای دو ساله از تحولات تجاری