در گفت‌وگو با فعالان صنعت الکترونیک مطرح شد
چالش‌های تولید در یک صنعت پیچیده
سهیل ترکان، فعال صنعت الکترونیک
مجموعه ما یکی از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان لوازم جانبی کامپیوتری با تمرکز بر تولید موس و کیبورد است. هرچند در دوران آقای احمدی‌نژاد قانونی تصویب شد که برندهای ایرانی حق واردات کالا را نداشتند و ازآنجاکه امکان تکمیل سبد محصول صرفا با تولید ممکن نبود، برند دیگری ایجاد شد و حالا با برند جدید بیشتر شناخته می‌شویم. نکته مهم درخصوص صنعت الکترونیک و لوازم جانبی این است که اولا فناوری و طراحی این محصولات به سرعت تغییر می‌کنند و از طرف دیگر به‌علت پیچیدگی محصول یا فقدان صرفه مقیاس تولید این محصولات در داخل وجود توجیه اقتصادی ندارد. ازاین‌رو در مقیاس محدود ارزش افزوده اصلی تولید در بخش برندینگ و شبکه فروش است.
در بخش برندینگ و فروش هم یک مشکل اصلی وجود دارد و آن فقدان وجود فروشگاه‌های زنجیره‌ای الکترونیک است. وجود چنین فروشگاه‌هایی می‌تواند زمینه تولید با مقیاس گسترده و ارائه خدمات پس از فروش با کیفیت را فراهم کند. ولی فروشگاه‌های کوچک فاقد این امکانات هستند و موجب می‌شود تولیدکنندگان با تعداد بی‌شمار مغازه سر و کار داشته باشند. در واقع ظهور فروشگاه‌های زنجیره‌ای و بزرگ می‌تواند به ارتقای زنجیره فروش و در نتیجه حلقه تولید لوازم الکترونیکی در کشور کمک کند.
محصول دیگری که تولید آن را آغاز کردیم انواع کابل شارژ است. تولید کابل شارژ هرچند در مقایسه با تولید موس و کیبورد چندان پیچده نیست و فوت‌و‌فن‌های مخصوص به خودش را دارد. به‌ویژه در دو سر کابل که بیشترین مورد خرابی از آنجا اتفاق می‌افتد. به هر صورت وفور کابل‌های تقلبی و ارزان‌قیمت در بازار ایران، فرصتی را برای ارائه محصول با کیفیت و قیمت مناسب فراهم کرد. ما هم سعی کردیم از این فرصت استفاده کنیم و انواع کابل شارژ را با قیمت، بسته‌بندی و ضمانت‌نامه مناسب ارائه کنیم.
درخصوص موس و کیبورد جالب است که بدانید بُرد و آی‌سی وارد شده و بقیه عملیات تولید، از چاپ مدار تا مونتاژ قطعات و همچنین تولید و تکمیل قطعات پلاستیکی در داخل انجام می‌گیرد. هرچند برای ورود به تولید قطعات اصلی و حتی ساده‌تر مانند قطعات پلاستی، وجود مقیاس تولید بالا ضروری است. در غیر این صورت نمی‌توان انتظار افزایش عمق تولید را داشت. نکته جالب اینکه در دوران کرونا به‌علت گسترش فرهنگ استفاده از لوازم الکترونیکی، بازار این صنعت گسترش قابل توجهی یافت و هرچند پس از اتمام همه‌گیری کرونا این بازار تا حدی کوچک شد، ولی همچنان لوازم الکترونیکی بزرگ‌تر از دوران پیشا کرونا است.
نکته دیگری که می‌خواهم به آن اشاره کنم تفاوت اجزای پلاستیکی محصولات چینی و ایرانی است. بازار بزرگ چین باعث شده است حجم زیادی پلاستیک بازیافتی در دسترس تولیدکنندگان چینی قرار داشته باشد و ازاین‌رو بخش قابل توجهی از اجزای پلاستیکی محصولات الکترونیک چینی از مواد بازیافتی است. در مقابل در کشور ما به‌علت محدود بودن پلاستیک بازیافتی با فرمول مشابه، تقریبا استفاده از مواد بازیافتی در تولیدات ایرانی موضوعیت ندارد. یعنی برای تولیدکنندگان صرفا امکان بازیافت پلاستیک کیبورد و موس‌های تولیدی بنگاه امکان‌پذیر است که به علت محدود بودن اصلا انجام نمی‌شود. در مقابل در محصولات چینی این مساله امری مرسوم است و موجب ارزان‌تر تمام شدن محصول و همچنین بروز مشکلات بهداشتی می‌شود. اجازه ورود این محصولات به اروپا داده نمی‌شود؛ ولی در سایر کشورها به روی این محصولات معمولا باز است.
مساله بعدی فاصله پایین تعرفه واردات و قطعات منفصله است؛ به‌طوری‌که انگیزه چندانی برای تولید نمی‌گذارد. الان تعرفه واردات قطعات بین ۵ تا ۱۰درصد است. درحالی‌که تعرفه واردات محصول کامل ۱۵درصد است. در چنین شرایطی انگیزه اقتصادی به‌طور طبیعی به سمت واردات و کار بازرگانی است تا تولید. در واقع اختلاف تعرفه قطعات منفصله با واردات محصول کامل باید منطقی‌تر شود تا انگیزه برای تولید افزایش پیدا کند. هرچند به هیچ عنوان نمی‌توان انتظار داشت که صرفا با ابزار تعرفه بتوان تولید داخل را فعال کرد و نیاز به سیاست‌های مکمل و بهبود فضای کسب‌وکار و اقتصادی کشور است.
مرتضی سلیمان‌پور، فعال صنعت الکترونیک
درباره اثرات نرخ ارز بر صنایع داخلی مباحث زیادی مطرح می‌شود که می‌خواهم در اینجا کمی درباره آن صحبت کنم. معمولا ادعا می‌شود که افزایش نرخ ارز موجب افزایش تولید داخل می‌شود. البته من درباره صنعت الکترونیک می‌خواهم صحبت کنم. در ظاهر موضوع این توجه وجود دارد که افزایش قیمت ارز منجر به افزایش قیمت کالای خارجی شده و به تبع آن انگیزه تولید را بالا ببرد. این مساله هم به نوبه خود موجب رونق تولید داخل می‌شود؛ ولی در حقیقت متغیرهای دیگری وجود دارند که مانع عملکرد این مکانیزم می‌شوند.
در ادامه پویایی‌های خاص صنعت الکترونیک را برمی‌شماریم. در مقوله تولید صنایع الکترونیک بیش از ۷۰درصد از قیمت تمام‌شده مربوط گروه product material و قطعاتی مثل خازن، آی‌سی، بُرد و... و گروه process material مانند چسب، فلاکس و... است که هر دو گروه کاملا وارداتی هستند. ۱۵درصد از قیمت تمام‌شده مربوط به قطعات پلاستیکی و فلزی است که ۵۰درصد از این گروه کالایی نیز جزو کالاهای وارداتی هستند. سهم بسته‌بندی از قیمت تمام‌شده حدود ۵-۱۰درصد است که بخشی از آن وارداتی است. با توجه به ماهیت کالا، سهم هزینه نیروی انسانی در قیمت تمام‌شده محصول بین ۵ تا ۱۰درصد است.
با توجه به عوامل فوق، جهش نرخ ارز تاثیر چندانی بر افزایش جذابیت تولید داخل نمی‌گذارد. از طرف دیگر کاهش قدرت خرید مردم موجب کوچک شدن بازار شده است. کوچک شدن بازار هم موجب کاهش مقیاس تولید، افزایش قیمت تمام‌شده و کاهش حاشیه سود می‌شود که خود را در کاهش کیفیت نشان می‌دهد. از طرف دیگر به علت وابستگی شدید این صنایع به محصولات وارداتی (هرچند نهاده‌های داخلی هم قیمت جهانی دارد و نمی‌توان انتظار داشت که قیمت پلاستیک و فلز و رنگ و... با افزایش نرخ ارز ثابت بماند) و سهم ناچیز نیروی کار از بهای تمام‌شده، جهش نرخ ارز کمک چندانی به این صنعت نمی‌کند.
پیشنهاد ما تک‌نرخی شدن ارز و باثبات بودن قوانین و مقررات ارزی است. همچنین ثابت بودن سیاست‌های صنعتی در امور مربوط به واردات، خصوصا تعرفه‌های گمرکی و ممنوعیت‌های خلق‌الساعه زیان‌های جبران‌ناپذیری به این صنعت می‌زند. همچنین مداخلات دولتی در حوزه‌های قیمت‌گذاری، نوع تولید، تامین مواد اولیه خاص موجب اختلالات اقتصادی و رانت‌های ناخواسته می‌شود که بیشتر مخرب هستند تا کمک‌کننده.
جواد عمرانی، مدیر تحقیق و توسعه حوزه الکترونیک
واقعیت این است که عمده مواد اولیه محصولات الکترونیکی و کامپیوتری، بعضا تا ۸۰درصد وارداتی است. به این دلیل که در کشور امکانات تولید اجزای نیمه‌هادی را نداریم. در واقع تولید بسیاری از اجزای مورد استفاده در این صنایع مانند خازن‌ها، مقاومت‌ها و... نیازمند مقیاس تولید خاصی هستند که شاید اصلا تولید داخلی آنها اصلا به صرفه نباشد. به هر حال تولید در بخش الکترونیک و لوازم کامپیوتری بیشتر به شکل مونتاژ است و به طراحی و برندینگ محدود می‌شود. برای مثال درباره منبع تغذیه کامپیوتر که تخصص شرکت هست، حتی درباره محصولات وارداتی هم تنظیمات و تغییراتی اعمال می‌شود تا نسبت به شبکه برق ناپایدار کشور عملکرد بهتری داشته باشد. ما با همین تغییرات توانستیم منبع تغذیه‌هایی را به بازار ایران ارائه دهیم که بین ۳۶ تا ۱۳۰ماه گارانتی می‌شوند و در صورت هرگونه مشکلی با مراجعه به مراکز خدمات پس از فروش بلافاصله تعویض می‌شوند.
نکته اینجاست که چرخه عمر فناوری محصولات الکترونیکی به‌ویژه در حوزه لوازم کامپیوتری بسیار کوتاه است. از همین رو ایجاد زیرساختهای تولید صرفا برای کشورهایی صرفه دارد که مقیاس تولید و فروش بالایی دارند و تعویض قالب‌ها و سرمایه‌گذاری برای حرکت همگان با فناوری برای آنها ممکن است. به همین دلیل بدون دسترسی به بازارهای بین‌المللی امکان تولید با داخلی‌سازی قابل توجه تقریبا وجود ندارد. یعنی صرفه تولید با عمق بالا برای تامین نیاز داخل به صرفه نیست و توجیه ندارد.
البته امسال تعرفه واردات محصول کامل با واردات قطعات منفصله CKD یا SKD به هم نزدیک شد. در چنین شرایطی واردات صرفه بیشتری دارد و فعالیت‌های بازرگانی این حوزه تشدید می‌شود. با این حال ما یک خط کامل تولید کیس را راه‌اندازی کردیم که به زودی افتتاح می‌شود. تهیه ماشین‌آلات و سفارش قالب حدود دو سال به طول انجامید. در این خط تولید صفر تا صد عملیات تولید، از تولید بدنه و پنل جلویی گرفته تا عملیات مونتاژ و رنگ و تکمیل انجام می‌شود و عمده نهادهای مورد استفاده، از ورق گرفته تا مواد پتروشیمی برای تولید قطعات پلاستیکی، از تولیدات داخلی استفاده می‌شود.
