اجرای ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش‌‌بنیان، که با هدف توسعه انرژی‌‌های تجدیدپذیر و تعمیق ساخت داخل تجهیزات مرتبط طراحی شده، فرصت‌‌ها و چالش‌‌های متعددی را پیش روی کشور قرار می‌دهد. این یادداشت به بررسی جامع این موارد می‌‌پردازد و راهکارهایی برای بهره‌‌برداری حداکثری از این قانون ارائه می‌دهد.

توسعه صنایع دانش‌‌بنیان مرتبط با انرژی‌‌های تجدیدپذیر یکی از مهم‌ترین فرصت‌‌های ایجاد شده توسط این قانون است. با ایجاد تقاضای پایدار برای تجهیزات انرژی‌‌های تجدیدپذیر، زمینه برای رشد شرکت‌های فناور و استارت‌آپ‌‌های این حوزه فراهم می‌شود. این امر می‌تواند منجر به ایجاد اکوسیستم نوآوری در حوزه انرژی‌‌های پاک شود و ایران را به یکی از قطب‌‌های فناوری در این زمینه تبدیل کند. همچنین، پیش‌بینی‌‌ها نشان می‌دهد که اجرای این قانون می‌تواند به ایجاد بیش از ۱۰۰‌هزار شغل در حوزه انرژی‌‌های تجدیدپذیر منجر شود.

افزایش ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر کشور به بیش از ۷‌هزار و ۵۰۰ مگاوات تا پایان سال پنجم اجرای قانون، فرصتی بی‌‌نظیر برای تقویت امنیت انرژی کشور است. این افزایش ظرفیت، علاوه بر کاهش وابستگی به سوخت‌‌های فسیلی، می‌تواند به پایداری شبکه برق کمک کرده و خطر خاموشی‌‌ها را کاهش دهد. کاهش وابستگی صنایع به شبکه برق سراسری و کاهش آسیب‌‌پذیری در برابر خاموشی‌‌ها، از مزایای مهم این قانون است. با تولید برق در محل مصرف، صنایع می‌توانند پایداری تولید خود را افزایش داده و از خسارات ناشی از قطعی برق جلوگیری کنند.

تقویت موقعیت ژئوپلیتیک ایران در منطقه از طریق صادرات انرژی، یکی دیگر از فرصت‌‌های مهم این قانون است. با توسعه ظرفیت تولید انرژی‌‌های تجدیدپذیر، ایران می‌تواند به یک صادرکننده مهم برق پاک در منطقه تبدیل شود. این امر نه تنها منبع درآمد ارزی جدیدی برای کشور ایجاد می‌کند، بلکه موقعیت استراتژیک ایران را نیز در معادلات منطقه‌‌ای تقویت می‌‌کند.

توسعه بازار کربن و مشارکت در تلاش‌‌های بین‌المللی حفاظت از محیط‌زیست، فرصت دیگری است که این قانون فراهم می‌کند. با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌ای ناشی از توسعه انرژی‌‌های تجدیدپذیر، ایران می‌تواند در بازارهای بین‌المللی کربن حضور فعال‌‌تری داشته باشد و از مزایای اقتصادی آن بهره‌‌مند شود. کاهش آلودگی‌‌های زیست‌‌محیطی نیز از دیگر مزایای این قانون است که به بهبود کیفیت هوا و سلامت عمومی کمک می‌کند.

توسعه فناوری‌‌های بومی در حوزه انرژی‌‌های تجدیدپذیر، مزیت دیگری است که از اجرای این قانون حاصل می‌شود. با ایجاد تقاضای پایدار برای تجهیزات انرژی‌‌های تجدیدپذیر، انگیزه برای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه افزایش می‌‌یابد. این امر می‌تواند به توسعه فناوری‌‌های نوین و افزایش توان رقابتی صنایع داخلی در بازارهای جهانی منجر شود.

به‌‌رغم فرصت‌‌ها و مزایای متعدد، اجرای این قانون با چالش‌‌ها و آسیب‌‌های احتمالی نیز روبه‌روست. تامین مالی برای احداث نیروگاه‌‌های تجدیدپذیر توسط صنایع، یکی از مهم‌ترین این چالش‌‌هاست. با توجه به هزینه اولیه بالای احداث نیروگاه‌‌های تجدیدپذیر، بسیاری از صنایع ممکن است با مشکل تامین سرمایه مواجه شوند. این چالش به‌ویژه در شرایط اقتصادی فعلی و محدودیت‌های نقل و انتقال مالی بین‌المللی، پررنگ‌‌تر می‌شود.

تامین زمین موردنیاز برای احداث نیروگاه‌‌های تجدیدپذیر، چالش دیگری است که باید به آن توجه شود. برخی از انواع نیروگاه‌‌های تجدیدپذیر، مانند نیروگاه‌‌های خورشیدی، به زمین وسیعی نیاز دارند که تامین آن در برخی مناطق می‌تواند دشوار باشد. همچنین، ممکن است تعارضاتی بین استفاده از زمین برای تولید انرژی و سایر کاربری‌‌ها، مانند کشاورزی، ایجاد شود.

نیاز به همکاری نزدیک و هماهنگ بین دولت، صنایع و بخش خصوصی، چالشی دیگر در مسیر اجرای موفق این قانون است. هماهنگی بین وزارتخانه‌‌های مختلف، سازمان‌های دولتی، بخش خصوصی و دانشگاه‌‌ها برای ایجاد زیرساخت‌‌های لازم، تدوین استانداردها و توسعه فناوری‌‌ها، نیازمند یک ساختار مدیریتی قوی و منسجم است.

ضرورت تدوین سیاست‌‌های حمایتی برای تقویت صنایع داخلی و جلوگیری از واردات گسترده تجهیزات، چالش دیگری است که باید به آن توجه شود. بدون حمایت‌‌های هدفمند، ممکن است صنایع داخلی نتوانند با محصولات خارجی رقابت کنند و این امر می‌تواند منجر به وابستگی به واردات و عدم‌تحقق هدف اصلی قانون، یعنی تعمیق ساخت داخل، شود.

امکان تضاد بین ورود انرژی تجدیدپذیر از تولیدکنندگان قبلی به بورس انرژی سبز با هدف اصلی قانون، یکی از آسیب‌‌های احتمالی است. اگر تولیدکنندگان موجود بتوانند بدون سرمایه‌گذاری جدید از مزایای این قانون بهره‌‌مند شوند، ممکن است انگیزه برای سرمایه‌گذاری‌‌های جدید و توسعه فناوری‌‌های نوین کاهش یابد.

چالش‌‌های زیست‌‌محیطی ناشی از توسعه نامناسب انرژی‌‌های تجدیدپذیر نیز باید مورد توجه قرار گیرد. برای مثال، احداث نامناسب نیروگاه‌‌های بادی می‌تواند به اکوسیستم‌های طبیعی و مسیر پرندگان آسیب برساند، یا استفاده گسترده از پنل‌‌های خورشیدی می‌تواند منجر به تولید زباله‌‌های الکترونیکی شود.

برای بهره‌‌برداری حداکثری از فرصت‌‌ها و مزایای این قانون و کاهش چالش‌‌ها و آسیب‌‌های احتمالی، راهکارهایی پیشنهاد می‌شود. این راهکارها شامل طراحی مکانیزم‌‌هایی برای تشویق تولیدکنندگان قبلی به توسعه ظرفیت و سرمایه‌گذاری در فناوری‌‌های جدید، تدوین سیاست‌‌های حمایتی برای تولیدکنندگان داخلی تجهیزات انرژی‌‌های تجدیدپذیر، حمایت از تحقیق و توسعه و ایجاد مراکز نوآوری تخصصی، تنظیم سهم هر فناوری برای ایجاد تنوع در سبد عرضه انرژی، توجه ویژه به جنبه‌‌های زیست‌‌محیطی در توسعه انرژی‌‌های تجدیدپذیر، و ترویج روش‌های نوآورانه مانند تبدیل ضایعات به انرژی می‌شود.

در نهایت، ایجاد یک سیستم پایش و ارزیابی دقیق برای بررسی مستمر نتایج اجرای قانون و اصلاح به موقع سیاست‌‌ها و برنامه‌‌ها ضروری است. این سیستم باید شاخص‌‌های کلیدی عملکرد را در حوزه‌‌های مختلف از جمله میزان تولید انرژی تجدیدپذیر، اشتغال‌زایی، توسعه فناوری، و اثرات زیست‌‌محیطی مورد بررسی قرار دهد.