چرا سود ناخالص بزرگ‌‌‌ترین بانک بورسی در حال کاهش است؟
کارنامه پسا ۱۴۰۰ «تجارت»
به علت ویژگی تفریق، هرچه عوامل درآمدی صعود و سازه‌‌‌های هزینه نزول کند نتیجه تفریق که همان سود(زیان) ناخالص است امکان افزایش می‌‌‌یابد و در شروع به مختصات هزینه سود سپرده‌‌‌ها که عنصری کاهنده در معادله سود(زیان) ناخالص بوده دقت میشود. هزینه سود سپرده‌‌‌ها همبسته با سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان است و پیش از ارزیابی آن ابتدا کل سپرده‌‌‌های بانک پایش میشود. همچنین منبعد از بانکهای کشور با نام‌‌‌های شبکه بانکی، بانک‌‌‌ها یا شبکه هم یاد خواهد شد.
سپرده‌‌‌های مشتریان
سپرده‌‌‌های مشتریان بانک شامل سپرده‌‌‌های دیداری، پس‌‌‌انداز و مشابه اعم از مشتریان حقیقی و حقوقی به‌‌‌همراه سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان است که متوسط سپرده‌‌‌های مشتریان بانک تجارت در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۵۲۹ همت بوده و بیش از میانگین سپرده‌‌‌های مشتریان شبکه بانکی است. متوسط رشد سالانه سپرده‌‌‌های مشتریان بانک تجارت در برنامه ششم توسعه ۳۷ درصد بوده که پایین‌‌‌تر از رشد سپرده‌‌‌های مشتریان شبکه در برنامه ششم توسعه است، منتها متوسط رشد آن در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بالغ بر ۴۱ درصد شده که بدین لحاظ در جایگاهی بالاتر از میانگین شبکه قرار گرفته و بیان از تلاش مضاعف بانک به‌‌‌منظور تجهیز سپرده‌‌‌ها در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ دارد.
سهم بانک تجارت در افزایش سپرده‌‌‌های مشتریان شبکه در دوره ارزیابی برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی ۷ساله بیش از ۹ درصد و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ به ۱۲ درصد رسیده و اندازه هر دو بالاتر از میانگین بانکهای کشور هستند که شاهدی بر اهتمام دوچندان جذب سپرده‌‌‌ها در دوره دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ است. با شناخت نسبی کسب شده در‌‌‌رابطه با مختصات سپرده‌‌‌های بانک حال نوبت به ارزیابی سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان می‌‌‌رسد.
سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان
سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان از سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری مدت‌‌‌دار عادی، ویژه و سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری دریافتی از بانک‌‌‌ها و موسسات اعتباری و سودهای پرداختی تشکیل میشود که متوسط آن در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۲۸۶ همت بوده و بیش از میانگین سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان شبکه است.
متوسط رشد سالانه سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان در برنامه ششم توسعه ۲۷ درصد بوده و کمتر از میانگین شبکه است، بنابراین کمیت شاخص توصیف شده در دوره ارزیابی ۲ساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ از میانگین شبکه فراتر رفته است. سهم سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری مشتریان در سبد شبکه نه‌‌‌تنها در برنامه ششم توسعه بلکه در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ از میانگین شبکه بسیار بالاتر است. سهم بانک در افزایش سپرده‌‌‌های سرمایه‌‌‌گذاری مدت‌‌‌دار مشتریان شبکه بانکی در برنامه ششم توسعه و دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ قابل ملاحظه و بیش از میانگین بانکهای کشور است. برحسب گزاره‌‌‌های فوق افزایش هزینه سود سپرده‌‌‌ها دور از انتظار نیست که در بخش بعدی با دقت به آن پرداخته خواهد شد.
هزینه سود سپرده‌‌‌ها
متوسط هزینه سود سپرده‌‌‌های بانک تجارت در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۳۷ همت بوده که بیش از میانگین شبکه است. متوسط سرعت رشد سالانه هزینه سود سپرده‌‌‌های بانک در برنامه ششم توسعه نزدیک به ۲۳ درصد بوده و کمتر از میانگین سرعت رشد شبکه است. هرچند سرعت رشد هزینه سود سپرده‌‌‌ها در دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بیش از ۴۶درصد شده که بالاتر از میانگین شبکه است. متوسط سهم هزینه سود سپرده‌‌‌های بانک در سبد هزینه سود سپرده‌‌‌های بانک‌‌‌ها هم در طول برنامه ششم توسعه و هم در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بیشتر از میانگین شبکه است. سهم بانک در افزایش هزینه سود سپرده‌‌‌های بانکهای کشور در برنامه ششم توسعه ۷درصد بوده که در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ به ۱۱درصد فزونی یافته و هر دو بالاتر از میانگین شبکه است.
آثار رشد هزینه سود سپرده‌‌‌ها در معادله سود(زیان) ناخالص خودنمایی خواهد کرد که در قسمت مربوطه به آن التفات میشود. درآمد عملیاتی عامل افزاینده در معادله سود (زیان) ناخالص است که شامل پنج مجموعه درآمد تسهیلات اعطایی ، درآمد سپرده‌‌‌گذاری در بانک‌‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی ، درآمد سرمایه‌‌‌گذاری در اوراق بدهی ، سود یا زیان سرمایه‌‌‌گذاری در سهام و سایر اوراق بهادار و جایزه سپرده قانونی بوده که سهم هرکدام در سبد درآمد عملیاتی بانک تجارت در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ به‌‌‌ترتیب ۷۷، ۱۰، ۳، ۹ و ۱ درصد است.
در نظر بود کلیه عوامل درآمد عملیاتی در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ کنکاش شوند لیکن به‌‌‌دلیل آنکه درآمد تسهیلات اعطایی ۷۷درصد از درآمد عملیاتی بانک تجارت را شکل داده؛ بنابراین صرفا به واکاوی درآمد تسهیلات اعطایی بسنده خواهد شد و چون درآمد تسهیلات اعطایی مرتبط با تسهیلات اعطایی است لذا ابتدا وضعیت تسهیلات اعطایی بانک تجارت وارسی خواهد شد. مقصود از واژه تسهیلات اعطایی مجموع انواع تسهیلات و مطالبات بانک است که در سمت راست ترازنامه قید می‌‌‌شوند.
تسهیلات اعطایی
میانگین مانده تسهیلات اعطایی در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بیش از ۴۱۵ همت بوده که بالاتر از میانگین بانکهای کشور است. سهم تسهیلات اعطایی بانک تجارت در سبد متوسط تسهیلات اعطایی شبکه در برنامه ششم توسعه و دوره دوساله ارزیابی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بالاتر از میانگین بانکهای کشور است. سهم بانک تجارت در افزایش تسهیلات اعطایی بانکهای کشور در برنامه ششم توسعه ۸ درصد بوده و در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ به ۱۲درصد افزایش پیدا کرده است.
مع‌‌‌الوصف نسبت تسهیلات اعطایی به سپرده‌‌‌های مشتریان بانک تجارت در دوره ارزیابی برنامه ششم توسعه از سال پایه تا پایان سال ۱۴۰۱ در برهه زمانی هفت‌‌‌ساله ۷۴درصد بوده که پایین‌‌‌تر از میانگین شبکه و میزان مرسوم است و مقدار شاخص ذکر شده در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نیز کمتر از متوسط شبکه بوده و حکایت از وجود ظرفیت بالقوه برای اعطای تسهیلات دارد. با شرحی که در باب تسهیلات اعطایی رفت حالا زمینه تفسیر درآمد تسهیلات اعطایی فراهم میشود. متوسط درآمد تسهیلات اعطایی بانک تجارت در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بیش از ۴۶ همت و بالاتر از میانگین شبکه بوده و سهم آن در سبد متوسط درآمد کل بانک در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۶۴درصد و تقریبا هم‌‌‌تراز با میانگین شبکه بانکی است.
سهم درآمد تسهیلات اعطایی بانک تجارت در سبد درآمد تسهیلات اعطایی بانکهای کشور در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ حدود ۱۰ درصد بوده که بالاتر از میانگین شبکه است و سهم بانک تجارت در افزایش درآمد تسهیلات اعطایی شبکه در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۱۵درصد شده که بسیار فراتر از میانگین شبکه است. با عنایت به سنجش صورت گرفته روی بزرگ‌‌‌ترین زیرمجموعه درآمد عملیاتی، دیگر وقت ارزیابی درآمد عملیاتی بانک تجارت است.
درآمد عملیاتی
متوسط درآمد عملیاتی بانک تجارت در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۵۹ همت و رشد آن در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۴۵ درصد بوده که هر دو شاخص بیش از عملکرد بانک‌‌‌ها است. در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سهم متوسط درآمد عملیاتی در سبد درآمدی بانک ۸۳درصد و سهم آن در سبد متوسط درآمد عملیاتی شبکه بانکی معادل ۱۱ درصد بوده که هر دو بالاتر از میانگین شبکه است. سهم بانک در افزایش درآمد عملیاتی شبکه در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نزدیک به ۱۲درصد بوده که بیش از میانگین شبکه است. دیده شد در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ تمامی شاخص‌‌‌های وابسته به درآمدعملیاتی بانک تجارت بیش از میانگین عملکرد شبکه بوده و در حوزه هزینه سود سپرده‌‌‌ها، شاخص‌‌‌های کلیدی نظیر رشد سالانه، سهم در سبد شبکه و اثر در افزایش هزینه سود سپرده‌‌‌های بانکهای کشور همگی بیش از میانگین شبکه بانکی بوده‌‌‌اند که در ادامه ردپای تاثیر منفی هزینه سود سپرده‌‌‌ها در سود(زیان) ناخالص مشاهده میشود.
سود(زیان)ناخالص
در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ متوسط درآمد عملیاتی ۵۹ همت و هزینه سود سپرده‌‌‌ها ۳۷ همت بوده‌‌‌اند که هر دو بیش از میانگین شبکه هستند و برآیند آنها ۲۲ همت سودناخالص را به ارمغان آورده‌‌‌اند و از میانگین سود(زیان)ناخالص بانکهای کشور بالاتر بوده و سهم آن در سبد سود(زیان) ناخالص شبکه ۱۵درصد است. ولی نکته حائز اهمیت آن است که رشد سود ناخالص بانک تجارت در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ کمتر از میانگین شبکه بانکی است. قبلا رشدهزینه سود سپرده‌‌‌هادر دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ یادآوری شد و اکنون که کاهش رشد سود ناخالص بانک در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال۱۴۰۰ آشکار است تا حدودی ضعف رشدسود ناخالص بانک توجیه میشود و یقینا بانک پژوهشی متقن درباره روند کاهشی سود ناخالص به انجام رسانده است. اینک مجال و هنگام مروری گذرا بر سودخالص فرا می‌‌‌رسد.
در دوره ارزیابی دو ساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ که بانک با سود ناخالص نزدیک به ۲۲۴ هزارمیلیاردی روبه‌‌‌رو بوده نهایتا با میانگین سود خالص نزدیک به ۸۷ هزارمیلیارد ریالی مواجه شده به‌‌‌عبارتی بانک تجارت در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱- ۱۴۰۰ هزینه‌ای پدید آورده که میانگین سود ناخالص بانک را نزدیک به ۱۳۷هزار میلیارد ریال به‌‌‌طرف منفی جابه جا کرده است. مطالعه اقلام درآمد و هزینه بانک تجارت پس از سود ناخالص در دوره ارزیابی دوساله ۱۴۰۱-۱۴۰۰ دلالت بر ایجاد نزدیک به ۲۵۸ هزار میلیارد ریال هزینه دارد که حدود ۷۰درصد آن هزینه‌‌‌های اداری و عمومی و قریب ۲۰درصد هزینه مطالبات مشکوک‌‌‌الوصول بوده که هر دو بالاتر از میانگین عملکرد شبکه بوده و در جای خود درخور تحقیق و رسیدگی است و در مقابل چنین هزینه بالایی بانک درآمدی نزدیک به ۱۲۱ هزارمیلیارد ریال پس از احصای سود ناخالص تولید کرده فلذا کاهش ۱۳۷هزارمیلیارد ریالی سود ناخالص روشن میشود.
بررسی‌‌‌های صورت گرفته روی سود ناخالص و سودخالص بانک تجارت در دوره‌‌‌های ارزیابی نشان از ضرورت اعتنای بانک به ظرفیت تسهیلات اعطایی، کاهش هزینه مطالبات مشکوک‌‌‌الوصول و مراقبت از فراز و فرودهای نامناسب در مسیر رشد عوامل سود ناخالص دارد که البته پاره‌‌‌ای از آنها در اینجا مطرح شدند و مسلما بانک تفحصاتی که به‌‌‌عمل آورده را به فعلیت رسانده و دستاوردهای ارزنده حاصله را در صورت‌‌‌های مالی حسابرسی شده ۱۴۰۲ در معرض دید ذی‌‌‌نفعان قرار خواهد داد.
