«اعتبار اسنادی»، یک ابزار مطمئن در تجارت بین‌الملل
اعتبار اسنادی ضمانتی
«اعتبار اسنادی ضمانتی» (Standby Letter of Credit) که در متون انگلیسی به اختصار SBLC یا SLOC نوشته میشود، سندی حقوقی است که به موجب آن بانک گشاینده، درصورت خودداری خریدار از عمل به توافق انجام شده با فروشنده، پرداخت مبلغ مشخصی را به فروشنده کالا تضمین میکند. در مواقعی که یک اتفاق غیرمنتظره باعث شود تا خریدار امکان پرداخت وجه کالا یا خدمات انجام‌گرفته را طبق زمان‌بندی از پیش تعیین‌شده نداشته باشد از «اعتبار اسنادی ضمانتی» به صورت یک چارچوب امن برای پرداخت به فروشنده استفاده میشود. در چنین شرایطی استفاده از «اعتبار اسنادی ضمانتی» به فروشنده این اطمینان را می‌دهد که در صورت ایفای تعهداتش به صورت کامل، وجه آن را دریافت خواهد کرد. «اعتبار اسنادی ضمانتی» در معاملات بین‌المللی کاربرد فراوانی دارد و در مواقعی که فروشنده و خریدار آشنایی با یکدیگر نداشته باشند استفاده از این نوع اعتبار اسنادی ریسک‌های موجود در یک معامله تجاری را پوشش می‌دهد.
ریسک‌هایی همچون ورشکستگی یا کمبود نقدینگی خریدار که ممکن است از پرداخت وجه به موقع به فروشنده جلوگیری کند. در صورت بروز یک اتفاق نامطلوب و غیرمنتظره برای خریدار، بانک به میزان تعهدات قید‌شده در متن «اعتبار اسنادی ضمانتی» متعهد به پرداخت وجه به فروشنده بوده و خریدار نیز به صورت اعتباری ملزم به تسویه اصل و سود موافقت‌شده با بانک خود است. اگرچه «اعتبار اسنادی ضمانتی» پرداخت وجه به فروشنده را تضمین میکند اما شروط قرارداد میان خریدار و فروشنده نیز باید به دقت اجرا شود. برای مثال: تاخیر در حمل کالا یا حتی اشتباه در تایپ نام شرکت می‌تواند از پرداخت وجه توسط بانک خریدار جلوگیری به‌عمل آورد.
روند اجرایی اعتبار اسنادی ضمانتی
«اعتبار اسنادی ضمانتی» به طور معمول در تجارت بین‌الملل و برای به سرانجام رساندن یک قرارداد تجاری استفاده میشود. با توجه به عدم‌شناخت طرفین قرارداد از یکدیگر استفاده از این نوع اعتبار اسنادی باعث افزایش اطمینان فروشنده در یک معامله تجاری میشود. گشایش «اعتبار اسنادی ضمانتی» نشانه حسن نیت، کیفیت اعتباری و توان مالی خریدار برای پرداخت وجه کالا یا خدمات انجام‌شده است، حتی اگر یک اتفاق غیرمنتظره برای وی روی دهد. هنگام گشایش «اعتبار اسنادی ضمانتی» بانک خریدار ملزم به تعیین رتبه اعتباری خریدار است و در صورت تایید رتبه اعتباری مناسبِ خریدار، این موضوع را به بانک فروشنده اعلام کرده و اطمینان می‌دهد که درصورتی‌که خریدار به تعهداتش در قبال موافقت‌نامه تجاری عمل نکند، بانک گشاینده متعهد به پرداخت وجه به فروشنده است.
صدور این اعلامیه توسط بانک خریدار گواهی است بر اثبات توانایی مالی خریدار جهت پرداخت وجه به فروشنده. روند گشایش «اعتبار اسنادی ضمانتی» بسیار شبیه به نحوه درخواست وام است و با ارائه درخواست خریدار به بانک گشاینده آغاز میشود. در این حالت بانک خریدار با دقت فراوان اعتبار خریدار را مورد ارزیابی قرار داده، سوابق اعتباری و به‌روزترین گزارش‌های مالی و اعتباری وی را بررسی میکند. چنانچه اعتبار خریدار مورد تایید نباشد، بانک خریدار پیش از اعلام به بانک فروشنده، خریدار را ملزم می‌‌‌‌سازد تا اموال و دارایی‌های خود را به بانک معرفی کرده یا به عنوان وثیقه سپرده نقدی نزد بانک قرار دهد. ارزش وثیقه دریافتی به میزان ریسک معامله تجاری، قطعی بودن انجام معامله و مبلغ تضمین‌شده در «اعتبار اسنادی ضمانتی» بستگی دارد.
خریدار نیز ملزم به ارائه اطلاعاتی در خصوص فروشنده، بانک فروشنده، مدت زمان اعتبار و اسناد حمل موردنیاز برای پرداخت وجه «اعتبار اسنادی ضمانتی» به بانک گشاینده است. پس از انجام موارد فوق بانک گشاینده نسبت به گشایش «اعتبار اسنادی ضمانتی» اقدام کرده و بابت این خدمت کارمزدی معادل ۱ تا ۱۰درصد مبلغ اعتبار را برای هر سال فعال بودن این ابزار پرداخت، از خریدار اخذ میکند. چنانچه خریدار پیش از سررسید اعتبار به تعهدات خود در قبال قرارداد تجاری عمل کند بانک گشاینده نیز بدون اخذ هیچ‌گونه کارمزد اضافه‌‌‌‌ای اعتبار اسنادی را مختومه میکند. اما چنانچه خریدار به دلیل ورشکستگی، کمبود نقدینگی، عدم‌صداقت یا هر علت دیگری از عمل به تعهدات و شرایط قید‌شده در قرارداد خودداری کند، فروشنده باید کلیه مستندات قید شده در «اعتبار اسنادی ضمانتی» را تهیه و پیش از سررسید اعتبار به بانک خریدار ارائه کند. در این‌صورت بانک خریدار وجه اعتبار را به بانک فروشنده پرداخت میکند.
انواع اعتبار اسنادی ضمانتی
«اعتبار اسنادی ضمانتی» به دو صورت است:
۱- اعتبار اسنادی ضمانتی بابت تامین مالی: «اعتبار اسنادی ضمانتی بابت تامین مالی»، پرداخت وجه بابت خرید کالا یا ارائه خدمات بر اساس آنچه در توافق‌نامه ذکر شده است را تضمین میکند. برای مثال: یک شرکت فروشنده نفت خام محموله نفتی را برای یک خریدار خارجی حمل میکند و خریدار باید طبق قرارداد وجه آن را حداکثر تا ۳۰ روز پس از تاریخ حمل پرداخت کند. چنانچه وجه کالا تا ۳۰ روز پس از تاریخ حمل پرداخت نشود فروشنده می‌تواند مبلغ کالای تحویل داده شده را از طریق بانک خریدار وصول کند. با توجه به اینکه خریدار در این مورد، اعتباری را از بانک خود دریافت کرده است باید در هنگام تسویه با بانک اصل مبلغ اعتبار به همراه سود آن را پرداخت کند.
۲- اعتبار اسنادی ضمانتی بابت انجام کار: «اعتبار اسنادی ضمانتی بابت انجام کار»، تکمیل یک پروژه را طبق زمان‌بندی از قبل تعیین‌شده تضمین میکند. درصورتی‌که مجری پروژه نتواند پروژه را طبق شرایط قرارداد تکمیل کرده و تحویل دهد، بانک متعهد میشود که طبق مفاد قرارداد میزان مشخصی از وجه قرارداد را به ذی‌نفع پرداخت کند. «اعتبار اسنادی ضمانتی بابت انجام کار» برای پروژه‌‌‌‌هایی که تکمیل آنها بر اساس زمان‌بندی خاصی صورت می‌گیرد، مانند پروژه‌های ساختمانی و عمرانی، استفاده میشود. در این پروژه‌ها تاخیر در تکمیل پروژه مشمول جریمه بوده و استفاده از «اعتبار اسنادی ضمانتی بابت انجام کار» ابزاری برای جبران ضررهای وارد شده به مشتری یا پرداخت وجه به پیمانکارِ دیگر جهت تکمیل پروژه است.
انتقال اعتبار اسنادی ضمانتی
«اعتبار اسنادی ضمانتی» می‌تواند پس از موافقت ذی‌نفع اولیه به ذی‌نفع ثانویه انتقال داده شده یا عواید آن به شخص ثالثی واگذار یا توسط بانک دیگری تایید شود. تایید «اعتبار اسنادی ضمانتی» توسط بانک ثالث باعث افزایش سطح تعهدات و تضامین معامله تجاری میشود.
مقایسه «اعتبار اسنادی ضمانتی» با «ضمانتنامه بانکی»:
۱- موارد استفاده: «اعتبار اسنادی ضمانتی» به طور مشخص برای قراردادهای بلندمدت استفاده میشود تا بر اساس شرایط و مقررات قید‌شده در قرارداد پرداخت به ذی‌نفع با امنیت کامل انجام پذیرد. در حالی که ضمانتنامه بانکی گستره استفاده بیشتری داشته و علاوه بر قراردادهای بلندمدت برای قراردادهای کوتاه‌مدت نیز استفاده میشود. برای مثال، در قراردادهای خرید و فروش املاک یا پروژه‌های ساختمانی.
۲- گستره تعهدات: اگرچه هر دو ابزارِ تامین مالی در تجارت بین‌المللی هستند و پرداخت وجه به فروشنده را ضمانت می‌کنند، اما از لحاظ حقوقی متفاوت هستند. ماهیت «ضمانتنامه بانکی»، همچون اعتبار اسنادی ضمانتی، حمایت از فروشنده است اما «ضمانتنامه بانکی» علاوه بر پشتیبانی از فروشنده همزمان از خریدار نیز حمایت میکند. در حالی که «اعتبار اسنادی ضمانتی» از طریق پرداخت وجه توسط بانک گشاینده فقط نقش حمایت از فروشنده را به‌عهده دارد.
۳- تفاوت‌‌‌‌های حقوقی: تفاوت‌‌‌‌های حقوقی زیادی میان «اعتبار اسنادی ضمانتی» و «ضمانتنامه بانکی» وجود دارد. «ضمانتنامه بانکی» تعهدی است بر اساس حقوق و قوانین مدنی، درصورتی‌که «اعتبار اسنادی ضمانتی» تعهدی است بر اساس پروتکل‌‌‌‌های بانکی.
۴- محدوده عملیاتی: «ضمانتنامه بانکی» نسبت به «اعتبار اسنادی ضمانتی» محدوده عملیاتی گسترده‌‌‌‌تری دارد. «اعتبار اسنادی ضمانتی» از نظر محدوده عملیاتی برای موارد تامین مالی و غیر‌مالی (انجام پروژه) کاربرد دارد. عوامل ریسک مالی شامل پرداخت به موقع وجه کالا و عوامل ریسک غیر‌مالی شامل پرداخت بابت جبران عدم‌تکمیل یک پروژه است. در حالی که «ضمانتنامه بانکی» فقط عملکرد مالی، مانند فروش کالا، را پوشش می‌دهد.
۵- پوشش نحوه پرداخت: «اعتبار اسنادی ضمانتی» نوعی پرداخت ثانویه درنظر گرفته میشود. برای مثال در صورتی‌که خریدار نسبت به انجام تعهداتش اقدام نکند، اما فروشنده تعهداتش را مطابق با شرایط قرارداد اجرا کند بانک گشاینده مسوول پرداخت وجه به فروشنده است. به بیان ساده‌‌‌‌تر، چنانچه خریدار از پرداخت وجه امتناع ورزد اما فروشنده به شرایط و معیار‌های مدنظر قرار داد عمل کند، بانک گشاینده نسبت به پرداخت وجه اقدام میکند.
دیگر تفاوت‌‌‌‌های «اعتبار اسنادی ضمانتی» با «ضمانتنامه بانکی»
الف) موارد استفاده: «ضمانتنامه بانکی» برای تضمین معاملات بین‌المللی و همچنین معاملات داخلی استفاده میشود در حالی که «اعتبار اسنادی ضمانتی» فقط برای تضمین معاملات بین‌المللی استفاده میشود.
ب) بانک صادر‌کننده: صدور و اجرای «ضمانتنامه بانکی» فقط توسط یک بانک انجام می‌‌‌‌پذیرد درصورتی‌که صدور و اجرای «اعتبار اسنادی ضمانتی» توسط دو بانک انجام می‌‌‌‌پذیرد که به طور معمول یکی از آنها یک بانک خارجی است.
ج) تنوع خدمات: «ضمانتنامه بانکی» انواع مختلف دارد، ضمانتنامه پرداخت وجه، ضمانتنامه حسن انجام کار، ضمانتنامه شرکت در مناقصه و...، درصورتی‌که «اعتبار اسنادی ضمانتی» فقط دو نمونه است، اعتبار اسنادی ضمانتی بابت تامین مالی و اعتبار اسنادی ضمانتی بابت انجام کار.
