هوش مصنوعی در نظام بانکداری مفید خواهد بود؟
سنگ بزرگ در وام‌دهی خرد
عكس:علی محمدی
بررسی‌های انجام شده در یکی از بانک‌ها نشان می‌دهد که از حدود ۴۰۰هزار درخواست تسهیلات خرد، نیمی از تقاضا‌کنندگان دلیل مشکلاتی از قبیل اعتبار‌سنجی‌های سختگیرانه، نداشتن وثیقه، شرایط ضامن‌ها و... ناکام مانده‌اند. گفتنی که این آمار کم و بیش در همه بانک‌ها وجود دارد که از محرک‌های اصلی این موضوع به دلیل عدم‌اطلاعات کافی از عملکرد مالی اشخاص و همچنین عدم‌اعتماد به تقاضا‌کنندگان اشاره کرد که سنگ‌های بزرگ وام‌دهی خرد به شمار می‌روند. بایدگفت با ایجاد دانش‌های لازم در خصوص اعتبارسنجی دقیق افراد معضلات گفته شده نیز قابل حل خواهد بود.
اعتبارسنجی، معضل وام گیری
بررسی‌ها در خصوص اعتبارسنجی ایران نشان می‌دهد که فرد متقاضی برای دریافت وام به بانک مراجعه کرده و گام اول مسوول اعتبارات شعب تشخیص هویت اشخاص خواهد بود. اطلاعات اظهاری ارائه شده از سوی فرد، مورد صحت‌سنجی قرار می‌گیرد، پس از آن با توجه به رتبه اعتباری، وثیقه و ضامن متقاضی مسوول اعتبارات اعلام می‌کند که آیا به این فرد تسهیلات تعلق می‌گیرد یا خیر یا ارائه تسهیلات مستلزم چه شرایطی است. البته این امر در خصوص افرادی صدق می‌کند که دارای شغل دولتی یا خصوصی با گواهی معتبر، دارای سابقه بیمه و.... باشد. اما در این میان خانم‌های خانه‌دار و دانشجویان چگونه می‌توانند وام بگیرند؟ چرا راهکاری در خصوص این افراد در نظر گرفته نشده است؟ در پاسخ به این سوال باید به سخنان رضا حیدری، کارشناس مربوط به این حوزه اشاره کرد: «برای رفع این دغدغه باید منابع جدیدی از داده‌ها را ایجاد و ارزیابی کنیم تا اخذ وام برای این دسته از افراد به راحتی صورت گیرد. قابل ذکر است که هم اکنون نیز بانک‌ها تا حد زیادی به این داده‌ها دسترسی دارند.
گام اول برای حل معضل اعتبارسنجی این است که برای تسهیل روند وام‌گیری با ارزیابی اطلاعات افراد(مادامی که از رتبه اعتباری قابل قبولی برخوردار است) بدون گرفتن وثیقه تسهیلات ارائه دهد. گام دوم اینکه با ایجاد داده‌های مالی برای هر فرد اعم از افراد شاغل یا بدون شغل، کارمند دولتی یا خصوصی، دانشجو یا .... بتوان با ارزیابی توانایی آنها در بازپرداخت، تسهیلات خرد ارائه کرد. باید از ظرفیت داده‌ها کمک گرفت. برای مثال دانشجویانی که تازه از دانشگاه فارغ التحصیل شده‌اند و داده مالی ندارد، وامی نگرفته است یا خانم‌های خانه‌دار که ردپای مالی در سیستم بانکی ندارند، چگونه باید وام بگیرند؟ برای حل این مساله باید مکانیزمی طراحی شود تا بتوان از این دسته از افراد داده‌های مالی جمع‌آوری کرد. باید سیستمی طراحی شود تا افراد با مراجعه به سایت، مورد اعتبارسنجی قرار گیرند و مبالغ قابل اخذ را مشاهده کنند. از سوی دیگر کاهش محرومیت افراد از اخذ تسهیلات این سیگنال را به آنها می‌دهد که در رفتار مالی خود دقت بیشتری داشته باشند، به کدام عرصه کاری وارد می‌شوند و از اثر مثبت این واقعه می‌توان به مراقبت‌های فرهنگی بیشتر اشاره کرد.»
در پیرامون این بحث ذکر این نکته ضروری است که متقاضیان بسیاری وجود داشته که با بررسی تراکنش‌های بانکی آنها که روشی سنتی محسوب می‌شود، بدون چک برگشتی و عدم‌قسط معوقه به آنها تسهیلات تعلق گرفته، اما در پرداخت این تسهیلات رفتار مالی مطلوبی ثبت نکرده‌اند. پس تحلیل عملکرد مالی آنها مستلزم داده‌های بیشتری است، اما در مقابل باید روند وام‌گیری را بهبود بخشید. در این گزارش حدود چهارصدهزار درخواست وام از یک بانک مورد بررسی قرار گرفت. از این تعداد ۲۸۲هزار نفر موفق به اخذ تسهیلات شده‌اند و در مقابل ۲۲۴هزار نفر از گرفتن تسهیلات محروم شده‌اند. آمارها حاکی از آن است که اکثر افرادی که از این ۲۲۴هزار نفر موفق به دریافت تسهیلات نشده‌اند، علاوه بر کسری اعتبارات، با چالش‌هایی نظیر، سخت‌گیری در شرایط ضامن‌ها، نداشتن وثیقه، رد اعتبارسنجی بر اثر شغل‌های آزاد، عدم‌سپرده‌گذاری و... مواجه هستند.
بی‌شک متقاضیانی که برای دریافت تسهیلات ۵۰ میلیون تومانی به بانک مراجعه می‌کنند توان سپرده‌گذاری در بانک را نداشته یا قصد دارند در زمان کوتاه‌تری به این مبلغ دست پیدا کنند. بر این اساس سپرده‌گذاری آنها در بانک به مدت ۲ تا ۶ ماه امکان‌پذیر نخواهد بود. از دیگر معضلات حوزه بانکداری ساخت دوپیکره اعتبارسنجی امضا و چک توسط هوش مصنوعی است که در این خصوص خانم طباطبایی سرپرست گروه هوش مصنوعی شرکت خدمات انفورماتیک سخنرانی خود را آغاز کرد.
ارزیابی چک با هوش مصنوعی امکان‌پذیر است؟
هدف اصلی در این مقاله راه‌حل‌هایی جهت جلوگیری از جعل امضا روی چک‌های کاغذی است. مساله چک موضوع پر اهمیتی در نظام بانکداری به شمار می‌رود. در سال‌های پیش مادامی که چک به بانک ارائه می‌شد، مسوولیت ارزیابی امضا با تحویل‌دار بود. این امر به آن معناست که ارزیابی به صورت چشمی انجام شده و روند پاس شدن چک زمانی با مشکل مواجه می‌شد که چک کاغذی دارای خط خوردگی، آب خوردگی یا عدم‌وضوح ارقام و نوشته‌های چک باشد. در غیراین صورت مبلغ چک( درصورتی که امضا جعل شده باشد) به مراجعه کننده تحویل داده می‌شود. پس از آن فرد دارنده دسته‌چک به بانک مراجعه کرده و اعلام کند که دسته چک به سرقت رفته یا امضای آن جعل شده، در مراحل قانونی قرار می‌گیرد که این امر گپ نظام بانکداری به شمار می‌رفت. اما اکنون چک‌های کاغذی نیاز به ثبت دوباره دارند. با ثبت اطلاعات چک از قبیل، شماره چک، مبلغ، تاریخ، در وجه و کد ملی شخص گیرنده، بسیاری از چالش‌های این حوزه رفع شد.
در این میان سرپرست هوش مصنوعی تاکید کرد: «ما برای جلوگیری از جعل امضا پروژه‌ای را در نظر گرفتیم که در این پروژه امضای گروهی از افراد را با دست راست، با دست چپ، روی دیوار، با خودکار‌های مختلف، مدل‌های مختلف امضا افراد را در نظر گرفتیم تا بتوانیم با استفاده از هوش مصنوعی روند ارزیابی چک را توسعه دهیم. پس از آن از افرادی که در حوزه هنری فعالیت داشتند خواسته شد تا امضای این افراد را جعل کنند. زوج امضا‌های ایجاد شده را در اختیار تحویل‌داران بانک قراردادند تا توانایی آنها را در تشخیص امضاها بسنجند. اما تشخیص چشمی آنها امکان‌پذیر نبود. گفتنی است که هوش مصنوعی و تشخیص امضا جهت جلوگیری از جعل امضا در چک‌های صیادی با وجود سامانه‌های ثبت چک به اندازه کافی مفید نخواهد بود. بر این اساس باید بگویم در این پروژه‌ای که از آن سخن گفتیم نقش هوش مصنوعی در ارزیابی چک‌ها مثمر ثمر نبوده و از این پروژه می‌توان در ارزیابی امضاها در قرار‌دادهای مهم استفاده کرد.» در مطالب فوق دو معضل حوزه بانکداری از جمله اعتبارسنجی افراد و جلوگیری از جعل امضاها در چک‌های صیادی مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج نشان می‌دهد که سامانه‌های ثبت چک نقش مهمی در جلوگیری از سوءاستفاده افراد ایفا کرده است و نظام بانکداری در این حوزه عملکرد مطلوبی را رقم زده، اما باید گفت که معضلات ارزیابی چک‌ها به پایان نرسیده است. اما در حوزه اعتبارسنجی افراد و ایجاد داده‌های مالی برای هر شخص همچنان اقدامی صورت نگرفته است. برخی از افراد صاحب‌نظر این حوزه در راستای این موضوع تاکید کردند که ایجاد پرونده‌های مالی برای هر شخص سبب می‌شود تا افراد به مراجعه به سایت بانک مورد نظر و وارد کردن اطلاعات از میزان اعتبار خود و همچنین مبالغ پیشنهادی مطلع شوند. اما شواهد گویای آن است که نه تنها سامانه‌ای مشابه این مورد در ایران وجود ندارد، بلکه افراد دارای رتبه اعتباری بالا نیز با معضلات دیگر اخذ تسهیلات روبه‌رو هستند.
