شرکت‌های وابسته به بانک‌ها چند درصد از تسهیلات شبکه بانکی را از آن خود می‌کنند

سهم خودی‌ها از تسهیلات ۵ بانک

دنیای‌اقتصاد : هفته گذشته بانک مرکزی جدیدترین گزارش تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط با ۸ بانک را منتشر کرد. بر اساس این گزارش موسسه اعتباری ملل با اعطای ۲۴‌هزار و ۹۲۰ میلیارد تومان، بیشترین تسهیلات را به اشخاص مرتبط داده است. کمترین میزان تسهیلات اعطایی نیز مربوط به بانک سپه بوده است. یکی از نکات قابل‌توجه در زمینه انتشار اطلاعات این بانک‌‌‌ها توسط بانک مرکزی آن است که اطلاعات مربوط به تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط به صورت ناقص منتشر شده است. در هر حال می‌توان گفت که مجموع تسهیلات کلان اعطایی بانک‌‌‌ها به اشخاص مرتبط ۵ بانکی که اطلاعات آنها منتشر شده ۸۳هزار و ۱۸۴ میلیارد تومان بوده است. آمار کل تسهیلات اعطایی شبکه بانکی در سه‌ماه نخست سال جاری هم نشان می‌دهد که از ابتدای فروردین تا انتهای خرداد، حدود ۹۲۱هزار میلیارد تومان تسهیلات توسط بانک‌ها عرضه شده است. با در کنار هم قرار دادن این دو عدد می‌توان نتیجه گرفت که حدود ۹درصد از کل تسهیلات شبکه بانکی در سه‌ماه اول سال، به اشخاص مرتبط تنها همین ۵بانک اعطا شده است.

انتشار اطلاعات ناقص

با وجود آنکه بانک مرکزی موظف است مانده تسهیلات و تعهدات کلان اشخاص مرتبط همه بانک‌‌‌ها را منتشر کند اما این انتشار اطلاعات به صورت ناقص صورت گرفته است. تبصره 16 قانون بودجه سال گذشته در مورد همین مساله بود و بر اساس آن بانک مرکزی موظف می‌شد تا در جهت افزایش شفافیت سیستم بانکی، مانده تسهیلات و تعهدات کلان اشخاص مرتبط بانکی در سال‌جاری را منتشر کند. در آخرین گزارش منتشر شده توسط بانک مرکزی تنها اطلاعات 8 بانک در این زمینه منتشر شده و خبری از 16 بانک دیگر نیست. منتشر نشدن اطلاعات کل بانک‌‌‌ها و همچنین نقص در اطلاعات موجب می‌شود که بررسی عملکرد بانک‌‌‌ها با چالش مواجه شده و هدف ایجاد شفافیت در نظام بانکی نیز تحقق نیابد. سیاستگذاران اقتصادی در سال‌‌‌های گذشته تاکید زیادی بر اصلاح سیستم بانکی و ایجاد شفافیت در آن داشته‌‌‌اند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که اولین گام برای دستیابی به چنین هدفی ایجاد شفافیت در اطلاعات است.

مطالبات جاری و غیر‌جاری

به زبان ساده می‌توان گفت که مطالبات غیر‌جاری به مطالباتی گفته می‌شود که سررسیدگذشته، معوق یا مشکوک‌‌‌الوصول است. میزان این تسهیلات معیاری برای ارزیابی کیفیت دارایی‌‌‌های سپرده‌‌‌پذیر است. زمانی که از نهادهای سپرده‌‌‌پذیر صحبت به میان می‌‌‌آید منظور بانک‌‌‌ها، موسسات وام‌‌‌ها و پس‌انداز یا موسسات اعتباری است. به صورت کلی افزایش تسهیلات غیرجاری موجب می‌شود که ریسک‌‌‌ بانک‌‌‌ها افزایش پیداکند. در واقع با افزایش این سپرده‌‌‌ها بانک‌‌‌ها در معرض ریسک اعتباری و ریسک نقدینگی قرار می‌گیرند که در نهایت می‌تواند به ورشکستگی بانک منجر شود. در گزارش منتشر شده توسط بانک مرکزی نیز مانده جاری و غیر‌جاری بانک‌‌‌ها درج شده است. برای مثال بانکی به نهادهای مرتبط با خود وامی اعطا کرده اما آن نهاد از بازپرداخت آن سر باز زده و مبلغی که بازپرداخت نشده در قسمت مانده غیر‌جاری بانک درج شده است. مطالبات جاری نیز به مطالباتی گفته می‌شود که پرداخت اصل و سود تسهیلات یا بازپرداخت اقتصاد در سررسید معین شده صورت گرفته یا حداکثر از سررسید آن دو ماه گذشته است.

جزئیات تسهیلات‌‌‌دهی به اشخاص مرتبط

بانک مرکزی در آخرین گزارش خود در زمینه تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط اطلاعات مربوط به 5 بانک ایران زمین، سپه، شهر، گردشگری و موسسه اعتباری ملل را منتشر کرده است. بر اساس این گزارش موسسه اعتباری ملل با اعطای 24‌هزار و920 میلیارد تومان بیشترین تسهیلات پرداختی به افراد مرتبط در میان این 5 بانک را داشته است. 23‌هزار و 773 میلیارد تومان از این تسهیلات مبلغ مانده جاری است. به عبارتی هنوز زمان سر‌رسید این تسهیلات فرا نرسیده است. مبلغ مانده غیر‌جاری این بانک صفر بوده است. بررسی جزئیات تسهیلات اشخاص مرتبط موسسه اعتباری ملل در پایان خردادماه 1402 نشان می‌دهد که موسسه اعتباری ملل این تسهیلات‌ها  را در 115 نوبت پرداخت کرده‌است. 

موسسه اعتباری ملل این نوع از تسهیلات را با نرخ سود 18 و 23‌درصد اعطا کرده است. پس از موسسه اعتباری ملل بانک ایران زمین با اعطای 24‌هزار و 902 میلیارد تومان بیشترین تسهیلات را به افراد مرتبط داده است. در اطلاعات منتشر شده بانک ایران زمین مبلغ مانده جاری و مبلغ غیر‌جاری درج نشده است. یکی دیگر از نکات قابل‌توجه در زمینه گزارش بانک ایران زمین آن است که این بانک تنها به سه مشتری تسهیلات اعطا کرده است. سومین بانک مورد بررسی بانک شهر است که 24‌هزار و 727 میلیارد تومان تسهیلات اعطایی به افراد مرتبط داشته است.

بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد مبلغ مانده جاری این تسهیلات معادل 19‌هزار و 266 میلیارد تومان و مبلغ مانده غیر‌جاری معادل706‌هزار میلیارد تومان بوده است. نرخ سود تسهیلات این بانک بسیار متنوع و بین صفر تا 26‌درصد در نوسان بوده است. چهارمین بانک مورد بررسی بانک گردشگری است. اصل مبلغ پرداختی تسهیلات اعطایی این بانک معادل 5هزار و 856 میلیارد تومان بوده است. مبلغ مانده جاری این تسهیلات از اصل مبلغ پرداختی بیشتر بوده و معادل 8‌هزار و 679 میلیارد تومان شده است.  در نهایت می‌توان گفت که بانک سپه با اعطای 2‌هزارو 779 میلیارد تومان تسهیلات به افراد مرتبط کمترین میزان اعطای تسهیلات به اشخاص مرتبط را در میان بانک‌‌‌های مورد بررسی داشته است. مبلغ مانده جاری تسهیلات این بانک معادل 287 میلیارد تومان بوده است.

 نکته مهم در مورد این بانک مبلغ مانده غیر‌جاری آن است. مانده غیر‌جاری این بانک معادل 3‌هزار و 895میلیارد تومان بوده است. در واقع مانده غیر‌جاری این بانک از اصل مبلغ پرداختی بیشتر بوده است. احتمالا این مساله به دلیل آن است که وام‌گیرندگان بانک از بازپرداخت آن سر باز زده و مشمول جریمه بانک مذکور شده‌‌‌اند. نرخ سود تسهیلات اعطایی این بانک از 2 تا 23‌درصد متغیر بوده است.

رشد اقتصادی می‌تواند مطالبات غیر‌جاری را کم کند

برخی از پژوهش‌‌‌های انجام شده در زمینه تاثیرات عوامل مختلف اقتصاد کلان بر مطالبات غیر‌جاری نشان‌دهنده آن است که در میان این عوامل رشداقتصادی با تسهیلات غیر‌جاری دارای رابطه معکوس است. در واقع همزمان با افزایش رشد اقتصادی، میزان کمتری از تسهیلات به تعویق افتاده‌‌‌اند و تسهیلات‌گیرندگان کمتر با نکول کردن مواجه شده‌‌‌اند.  به عبارت دیگر در شرایط رونق اقتصادی که تولید افزایش پیدا می‌کند، وام‌گیرندگان توان بیشتری در بازپرداخت بدهی‌‌‌هایشان دارند. بنابراین می‌توان گفت که از میان بردن نابسامانی‌‌‌های اقتصاد کلان می‌تواند در زمینه کاهش مطالبات غیرجاری تاثیر بگذارد.