بانک‌ها در پایان سال چقدر از محل خدمات بانکی منابع جذب کردند؟
رشد مناسب درآمد کارمزدها
کانال درآمد بانکی
بانک با وجود تمام تفاوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که با کسب‌وکارهای متعارف دارد، در نهایت یک بنگاه است و فعالیت آن با هدف کسب درآمد و سود صورت می‌گیرد. به طور کلی درآمدهایی که یک بانک می‌تواند کسب کند را می‌توان به دو دسته عمده درآمدهای مشاع و غیرمشاع تقسیم‌‌‌بندی کرد. به طور خلاصه درآمدهای مشاع بانک‌ها از مجموع سود تسهیلات اعطایی و سود و زیان حاصل از سرمایه‌گذاری‌‌‌ها به دست میآید که اگر از این درآمد حاصل شده، سهم سود سپرده‌گذاران کسر شود، سهم بانک از درآمدهای مشاع حاصل می‌شود. از سوی دیگر درآمدهای غیرمشاع نیز مجموع درآمدهای حاصل از کارمزد، مبادلات ارزی و سایر فعالیت‌‌‌های مشاوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای بانک‌هاست. بخش عمده درآمدهای غیرمشاع بانک‌ها را کارمزدهای آنها تشکیل می‌دهد. بررسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد این مساله برای بانک‌های ایرانی نیز صادق است و یکی از کانال‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مهم درآمدی آنها کارمزدی است که بابت تراکنش‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و خدمات انتقال وجوه خود دریافت می‌کنند.
صورت‌های مالی بانک‌ها چه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گوید؟
بررسی صورت‌های مالی بانک‌های حاضر در بورس تهران جزئیات اطلاعات مالی بانک‌ها را در خود گنجانده است. یکی از بخش‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مهم صورت‌های مالی، صورت سود و زیان است. در این بخش اطلاعات مربوط به درآمد و مخارج فعالیت‌‌‌های مختلف اقتصادی و سود خالص هر یک از آنها گنجانده شده است. یکی از بخش‌‌‌هایی که در صورت سود و زیان به چشم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌خورد مربوط به درآمدها و هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مربوط به بخش کارمزد است که در انتها خالص سود بانک‌ها از بخش کارمزد در آن ذکر شده است.
بر اساس اطلاعات صورت‌های مالی منتهی به ۲۹/ ۱۲/ ۱۴۰۱، بانک‌های بورسی مجموعا ۳۶هزار میلیارد تومان کارمزد دریافت کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. از این میزان حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان آن طی۱۱ ماه سال دریافت شده و تقریبا ۶هزار میلیارد تومان آن نیز طی اسفند ماه محقق شده است. سود خالص کارمزدها (حاصل کسر هزینه کارمزدها از درآمد کارمزدها) در انتهای سال ۱۴۰۱ به مجموعا ۳/ ۲۶هزار میلیارد تومان میرسد. مطابق آخرین صورت‌های مالی ماهانه منتشر شده روی سایت کدال، بانک ملت با رشد ۱۲ درصدی درآمد کارمزدها، از این محل حدود ۴/ ۸هزار میلیارد تومان درآمد کسب کرده که این بانک را در جایگاه اول بانک‌ها در مجموع درآمد حاصل از کارمزد قرار می‌دهد. خالص درآمدهای حاصل از کارمزدهای این بانک هم مجموعا رکورد ۶هزار میلیارد تومانی را به ثبت رسانده است.
در ادامه بررسی صورت مالی بانک‌ها، بانک تجارت با ثبت ۱/ ۸هزار میلیارد تومان درآمد کارمزدی، در جایگاه بعدی بیشترین درآمد حاصل شده از این بخش در سال گذشته قرار می‌گیرد. طی اسفند، درآمدهای کارمزدی این بانک حدود ۱۵درصد رشد داشته است. جایگاه سوم بیشترین میزان درآمدهای حاصل شده از بخش کارمزدها هم مربوط به بانک صادرات است. این بانک در اسفند سال گذشته با تحقق ۷۵۳ میلیارد تومان درآمد از این بخش، مجموع درآمد را به ۷/ ۵هزار میلیارد تومان رسانده که رشد ۱۵ درصدی درآمدهای این بانک را نشان می‌دهد. خالص درآمدهای این بانک هم به ۶/ ۴هزار میلیارد تومان میرسد.
بیشترین میزان رشد درآمد در اسفند ماه هم مربوط به موسسه اعتباری ملل است. میزان کارمزدهای این نهاد پولی دراسفند سال گذشته حدود ۴۹درصد رشد داشته هرچند که مبلغ آن در مقایسه با دیگر بانک‌ها کمتر به نظر میرسد. مجموع کارمزدهای دریافتی این بانک در سال گذشته به ۹۶ میلیارد تومان رسیده و خالص درآمد کارمزدهای ۸۶ میلیارد تومانی را به ثبت رسانده است. پس از این بانک در این بخش، بانک پاسارگاد قرار دارد. مجموع کارمزدهای دریافتی این بانک در اسفند ۴۴درصد رشد کرده و رکورد مجموعا ۱/ ۴هزار میلیارد تومان را به ثبت رسانده است. خالص درآمدهای حاصل از کارمزدهای این بانک هم عدد ۱/ ۳هزار میلیارد تومانی را ثبت کرده است. به طور کلی در سال گذشته بانک‌ها مجموعا ۳/ ۲۶هزار میلیارد تومان درآمد خالص از محل کارمزدها به ثبت رسانده‌‌‌اند.
اهمیت درآمدهای کارمزدی
بانک‌ها از محل‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گوناگونی درآمد دارند. از جمله مهم‌ترین این محل‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها می‌توان به درآمد تسهیلات اعطایی، درآمد سپرده‌‌‌گذاری، درآمد سرمایه‌گذاری‌‌‌ها و درآمد کارمزدها اشاره کرد. در ایران، بخش زیادی از درآمد بانک‌ها به بخش تسهیلات اعطایی اختصاص دارد. این درحالی است که این درآمدها همواره موجب می‌‌‌شد که بانک با ریسک‌‌‌های گوناگونی مواجه شود. ازجمله مهم‌ترین ریسک‌‌‌های این بخش، ریسک مربوط به عدم‌‌‌بازپرداخت تسهیلات توسط مشتریان است. در این صورت، ممکن است مطالبات غیرجاری بانک افزایش یافته و همچنین در برخی امور خود مانند پرداخت سود سپرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها با مشکلات زیادی مواجه شود.
در سطح جهان، بانک‌های موفق همواره سعی داشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند که سهم کارمزدها را در درآمدهای خود افزایش دهند. بررسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد که در ایران، میانگین درآمد بانک‌های بورسی از کارمزد حدود ۱۲درصد است. این در حالی است که میانگین این رقم در بانک‌های اروپایی حدود ۳۲درصد بوده است. در برخی بانک‌های مطرح، میزان درآمد کارمزدی و به‌‌‌طور کلی درآمدهای غیر‌‌‌بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از درآمدهایی مانند درآمد تسهیلات اعطایی سهم بیشتری را در مجموع درآمدهای بانک به خود اختصاص داده است.
افزایش کارمزدها در سال گذشته موجب شد که سهم کارمزدها در درآمدهای بانک اندکی افزایش داشته باشد. در آذرماه سال ۹۹، با بخشنامه جدید بانک مرکزی، کارمزدهای شبکه بانکی دستخوش تغییر قابل‌‌‌توجهی شد و افزایش یافت. آبان ماه سال ۱۳۹۹ بود که معاون فناوری‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نوین بانک مرکزی در مصاحبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای به تاخیر ۱۰ ساله این بانک در اصلاح کارمزدهای بانکی اشاره کرد و از اصلاح این کارمزدها خبر داد. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، مهران محرمیان به این نکته اشاره کرد که در جهان معمولا نسبت درآمدهای غیرمشاع به کل درآمدهای بانک عدد قابل ملاحظه‌‌‌ای است. بر اساس گفته‌‌‌های این مسوول بانک مرکزی معمولا این نسبت به ۳۰ تا ۵۰درصد میرسد که به این معناست که حدود نیمی از درآمدهای آن بانک از طریق اخذ کارمزدها حاصل می‌شود؛ اما در ایران این عدد بسیار کمتر است و به حدود ۱۰درصد میرسد.
این مقام مسوول در این مصاحبه بیان کرده بود که مجموع هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که برای فعالیت‌‌‌های بانکداری الکترونیک توسط بانک‌ها پرداخت می‌شود از کارمزدی که از مشتریان اخذ می‌شود، بیشتر است و در نتیجه بانک‌ها، در زمینه بانکداری الکترونیک با ناترازی مواجه هستند. این مقام مسوول در پایان صحبت‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایش اعلام کرد اصلاحات در نظام بانکی، به‌‌‌ویژه در زمینه موضوعی مثل افزایش نرخ کارمزدهای خدمات بانکی، از جمله موضوعاتی است که با حساسیت فوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌العاده زیاد پیگیری شده است، انرژی، هزینه و زمان بسیار زیادی صرف تصمیم‌گیری در این زمینه شده است، جلسات کارشناسی بسیار طولانی با بانک‌ها، بخش نظارت، کمیسیون پولی و بانکی، هیات عامل بانک مرکزی و سایر نهادهای ذی‌ربط برگزار شد که با ممارست و جدیتی که همه نهادها و دستگاه‌‌‌ها در انجام کار داشتند به نحوی تصمیم‌گیری شد که هم بار و فشار مالی از دوش بانک‌ها برداشته شود و هم عموم مردم با تغییر کمی از افزایش کارمزدهای خدمات بانکی مواجه شوند.
افزایش کارمزدها علاوه بر اینکه موجب می‌شود بانک‌ها از بسیاری از ریسک‌‌‌ها دور باشند، این نهادها را تحریک می‌کند تا در ارائه خدمات، کیفیت بالاتری را عرضه کنند. علاوه بر افزایش کیفیت، از دیگر مزایای این موضوع می‌توان به افزایش نوآوری در زمینه خدمات نیز اشاره کرد.
