جدال فولادی‌‌‌ها با شوک گازی
تامین انرژی صنایع فولادی موضوع حیاتی است
همواره از صنعت فولاد به‌‌‌عنوان یکی از مهم‌ترین صنایع کشور نام برده می‌شود. صنعتی که در چند سال اخیر از یک صنعت نوپا به یک صنعت بالغ تبدیل و اکنون در آستانه جهش قرارگرفته است. قابل‌‌‌تأمل آنکه تا همین چند سال گذشته ایران از واردکنندگان فولاد محسوب می‌‌‌شد اما امروز با قرارگیری در بین ۱۰ تولیدکننده برتر جهان، صادرکننده فولاد شده است. در این حال با وجود آنکه چنین صنعتی یکی از ارکان توسعه پایدار در کشور محسوب می‌شود اما بر سر راه رشد و توسعه آن موانع و چالش‌‌‌های زیادی وجود دارد؛ که برطرف کردن آن ضرورت دارد.
قابل ذکر است بزرگ‌ترین چالش این روزهای صنعت فولاد، کمبود انرژی است که سال گذشته موجب ایجاد رشد منفی در تولید فولاد کشور شد.
اتفاقی که بهانه آن تحریم‌‌‌ها، کمبود مواد اولیه و گرانی ارز نبود بلکه کمبود برق و گاز این مشکل را موجب شد.
امسال نیز باوجود کمبود برق در فصل گرما، صنایع به‌‌‌خصوص فولادسازان با خاموشی‌‌‌هایی مواجه بودند؛ اما تفاوت آن بود که با هماهنگی دولت و فولادسازان و تغییر در ساعات تولید، کاهش تولیدی که سال گذشته اتفاق افتاد را شاهد نبودیم. هرچند برآورد خسارت آن فقط برای صنایع اصفهان سنگین تمام شد. طبق گزارش‌‌‌های موجود، در کل کشور نیز بالغ‌‌‌بر ۱۰۰هزار میلیارد تومان خسارت به صنایع کل کشور به‌‌‌ویژه فولاد و سیمان تحمیل شد.
در زمینه گاز هم دقیقا، در چند سال اخیر، در فصل سرما همین مشکلات برای صنایع رخ می‌دهد. باوجود اینکه ایران سومین تولیدکننده گاز طبیعی در دنیاست اما در فصول سرد سال، کشور با کمبود گاز مواجه می‌شود و در برابر چنین کمبودی، گویا اولین هدف دولت برای نشانه‌‌‌گیری صنایع هستند که فولادی‌‌‌ها به دلیل عدم‌امکان استفاده از سوخت جایگزین، ضربه‌‌‌ای سنگین را متحمل می‌‌‌شوند. بنا به گفته مسوولان این حوزه قطع گاز صنعت فولاد، یک بازی باخت - باخت برای دولت و شرکت‌های فولادی است. ۵۵ روز قطع گاز صنعت فولاد، موجب عقب‌‌‌ماندگی ۱۲ تا ۱۴ درصدی از برنامه تولید است. در نهایت با قطع گاز، صادرات فولادی‌‌‌ها کاهش و در بازار ارز، دچار بی‌‌‌ثباتی می‌‌‌شوند. با توجه به قرارگیری دو فولادساز عمده کشور در اصفهان و محسوس بودن کمبود گاز برای آنها، ایرج رخصتی مدیرعامل شرکت ذوب‌‌‌آهن اصفهان با تاکید بر حیاتی بودن تامین گاز برای واحدهای فولادی اظهار می‌کند: کمی یا زیادی انرژی یکی از مهم‌ترین پارامترهای تاثیرگذار در تولید واحدهای بزرگ صنعتی و شرکت‌های فولادی محسوب می‌شود.
وی در ادامه تصریح می‌کند: کمبود گاز سبب شده که واحدهای مختلف فولادی به طرف نابودی بروند، با این‌‌‌حال هم‌‌‌اکنون برخی از این واحدهای صنعتی روی پا هستند، برخی یارانه بگیرند و برخی از واحدهای صنعتی مثل ذوب‌‌‌آهن اصفهان یارانه‌‌‌ای ندارند؛ بنابراین، باوجود کمبود انرژی دولت باید در حوزه تامین انرژی برای واحدهای بزرگ صنعتی در کشور سرمایه‌گذاری‌‌‌های لازم را انجام دهد تا در سال‌های آینده کمبود گاز در کشور برطرف شود. بدون تردید، تامین انرژی موردنیاز واحدهای فولادی در جهت افزایش صادرات، یک ضرورت محسوب می‌شود.
کاهش مصرف گاز، به معنای توقف تولید فولاد است
اما پرسش اصلی آنکه مصرف صنایع فولادی از برق و گاز چه میزان است؟ و چه دلیلی وجود دارد که با وجود منافع، این صنایع، در زمان‌‌‌های کمبود انرژی، زودتر از دیگر حوزه‌‌‌ها با خاموشی و قطعی گاز مواجه می‌‌‌شوند. بهرام سبحانی رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به مصرف ۵ درصدی گاز، توسط صنعت فولاد ایران عنوان می‌کند: سالانه ۲ میلیارد تن فولاد در جهان تولید می‌شود که چین ۵۰درصد از این میزان را تولید و مابقی آن، توسط دیگر کشورها انجام می‌گیرد. وی در ادامه بیان می‌کند: ایران با تولید ۳۰ میلیون تن فولاد رده دهم را به خود اختصاص داده است و البته ظرفیت تولید ۱۵ میلیون تن بیشتر است که بهره‌‌‌برداری نمی‌شود.
به گفته سبحانی فولاد در دو فرآیند به تولید می‌رسد فرآیند کوره بلند که تولید با انرژی زغال‌‌‌سنگ انجام می‌گیرد و ۷۵درصد از تولید فولاد در جهان به همین روش است؛ اما در ایران فقط ذوب‌‌‌آهن اصفهان و پس از آن فولاد زرند کرمان با روش کوره بلند تولید فولاد دارند. وی با اشاره به فرآیند دوم تصریح می‌کند: فرآیند دوم تولید فولاد غیرمستقیم است و از گاز به عنوان ماده احیاکننده استفاده می‌شود. در کشور ما نیز به دلیل وجود منابع سرشار انرژی، عمده تولید فولاد با همین روش است. در ادامه سبحانی در ارتباط با موانع تولید فولاد یادآور می‌شود: متاسفانه در تابستان محدودیت برق و در زمستان محدودیت گاز وجود دارد. در حال حاضر تولید ۳۰ میلیون تن فولاد با ۵هزار و ۵۰ مگابایت مصرف برق در حال انجام است که کمتر از ۱۰درصد برق کشور را شامل می‌شود. بر این اساس سوالی که وجود دارد آنکه چرا در زمان‌‌‌های محدودیت مصرف برق، باید برق صنایع فولادی قطع شود. آیا تبعات چنین اقدامی در نظر گرفته می‌شود؟ کارخانه‌‌‌ای که در حال تولید است چرا باید سه ماه، به دلیل کمبود برق ظرفیت تولید خود را پایین آورد.
وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: همچنین مصرف گاز صنعت فولاد ایران چیزی کمتر از ۵درصد کل مصرف گاز کشور است و بازهم سوال آنکه چرا در شرایطی که صنعت فولاد سهم بالایی از مصرف گاز کشور ندارد، دولت با کمبود گاز به سراغ قطع گاز فولادی‌‌‌ها می‌رود درصورتی‌‌‌که قطع گاز شرکت‌های فولادی، تبعات بسیاری برای دیگر صنایع دارد.
سبحانی ادامه می‌دهد: اما موضوع قابل تأمل آنکه در چشم‌‌‌انداز ۱۴۰۴ قرار بر تولید ۵۵ میلیون تن فولاد است که ۱۰هزار مگاوات برق لازم دارد. آیا این میزان برق قابل تامین است؟ به علاوه برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد، ۷۰ میلیون مترمکعب به‌‌‌طور روزانه گاز مصرف می‌شود به عبارتی هرگونه خلل در تامین گاز برای صنایع، حیات فولادی‌‌‌ها را با چالش مواجه می‌کند. اینکه گفته می‌شود واحدهای زنجیره فولاد مصرف گاز خود را ۷۵درصد یا ۸۰درصد کاهش دهند، معنایش توقف تولید آنهاست. وی در ادامه بیان می‌کند: اگر امکان تامین این میزان از برق و گاز برای تولید فولاد وجود ندارد سه وزارتخانه نیرو، صنعت، معدن و تجارت و نفت با اجماع نظر اعلام کنند چقدر امکان تامین وجود دارد، ضمن آنکه مجوز کارخانه صادر نکنند.
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد می‌‌‌گوید: برای رفع چنین مشکلی در وهله نخست، افزایش تولید گاز و تا زمانی که این امکان وجود نداشته باشد بهینه‌‌‌سازی مصرف به‌‌‌خصوص در مصارف خانگی موردنیاز است. وی در پایان خاطرنشان می‌کند: نگاه تخصصی به این جریان نیست چه بسا کمبود گاز یک طرف ماجراست و عدم‌مدیریت صحیح هم بحث دیگری است
راهکارهایی برای مدیریت مصرف گاز
و حالا موضوع اصلی راهکارهای مقابله با چنین چالشی است. همان‌‌‌گونه که اشاره شد فولادسازان کشور در فصل گرما با مشکل برق و در فصل سرما با مشکل کمبود گاز مواجه هستند.
و با توجه به این مهم که صنایعی مانند خودرو، لوازم‌‌‌خانگی و مسکن وابسته به صنعت فولاد هستند، این موضوع نیز باید مورد نظر قرار گیرد که محدودیت گازرسانی به فولاد، مترادف با افت تولید و کاهش صادرات، برای صنایع وابسته هم هست که رفع این معضل تدابیری مدبرانه و اجرایی را می‌‌‌طلبد.
در این میان عده‌‌‌ای از واردات گاز به عنوان تنها راه‌‌‌حل چالش گاز در کوتاه‌‌‌مدت، نام می‌‌‌برند.
برخی معتقدند ذخیره‌‌‌سازی حامل‌‌‌ها بعد از واردات گاز، راه دیگری است که باید برای حل چالش گاز مورداستفاده قرار گیرد.
همچنین توجه به رفع پرتی گاز در کشور که ۱۱ میلیارد مترمکعب در سال است و افزایش قیمت گاز خانگی برای اصلاح الگوی مصرف از دیگر پیشنهاد‌‌‌هایی است که در راستای مقابله با کمبود گاز ارائه می‌شود.
عده‌‌‌ای نیز با تاکید بر این نکته که بزرگ‌ترین مصرف گاز کشور مصارف خانگی است، معتقدند دولت برای حمایت از بخش خانگی، مجبور به قطعی گاز واحدهای فولادی می‌شود و باید اقداماتی جدی در راستای بهینه‌‌‌سازی مصرف در این بخش انجام گیرد.
کلام آخر
ایران دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد دنیا و بزرگ‌ترین تولیدکننده آهن اسفنجی در دنیا بر پایه گاز طبیعی است. اما موضوع قابل‌‌‌توجه آنکه مزیت تولید فولاد در ایران بر اساس گاز ارزان و دسترسی پایدار به گاز است. حال‌‌‌آنکه توسعه تولید گاز در کشور، نه همگام با توسعه بخش صنعت، بلکه کمتر از رشد بخش صنعت بوده است. با این‌‌‌حال، برای هر مشکلی راهکارهایی هم وجود دارد فقط بحث مهم شناسایی راهکارها و تلاش برای عملیاتی شدن آنهاست.
در زمینه کاهش مصرف انرژی همان‌طور که مسوولان این حوزه عنوان کردند، می‌توان با همیاری نهادهای دیگر در جهت بهینه‌‌‌سازی انرژی اقدام کرد. چه بسا در شرایط کنونی، فرهنگ‌‌‌سازی و اصلاح الگو‌‌‌های مصرفی در بخش خانگی از شاه‌‌‌کلیدهایی است که برای مقابله با کمبود گاز از آن نام برده می‌شود.
بر اساس آمار ارائه‌‌‌شده ۲۵ میلیون مشترک گاز در کشور وجود دارد که حدود ۷۵۰ هزارتا یک‌‌‌میلیون از این خانوارهای ایرانی، مشترکان بد مصرف هستند که با اجرای طرح تعرفه‌گذاری پلکانی برای گاز مصرفی خانوارها، اجرای جرایم سنگین برای پرمصرف‌‌‌ها و ارائه مشوق‌‌‌های لازم به کم‌‌‌مصرف‌‌‌ها، شاید بتوان تا میزانی چنین چالشی را کاهش داد.
