کمیته مهار فرونشست تشکیل شد
به تازگی عضو شورای شهر تهران با برگزاری جلساتی لایحه‌‌ای را آماده کرده تا از طریق شورای عالی استان‌ها آن را به مجلس بفرستند تا حداقل این پدیده چندساله و خاموش متولی پیدا کند.
حجت‌الاسلام محمد آقامیری، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران درباره وضعیت فرونشست گفت: فرونشست، نشست سطح زمین است که به علت‌‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. علل اصلی این رخداد می‌تواند تغییرات تراز آبهای زیرزمینی، حرکات تکتونیکی، خروج گدازه، عملیات انسانی همانند معدن‌کاری یا برداشت نفت باشد.
وی با بیان اینکه در ایران در حال حاضر اغلب فرونشست‌‌ها به علت بهره‌‌برداری بیش از حد آبهای زیرزمینی اتفاق می‌‌افتد، افزود: مخاطره‌‌ای که اگرچه از آن به عنوان بلایای طبیعی یاد می‌شود، اما باید دقت کرد در بسیاری از مواقع منشأ بروز آن فعالیت‌‌های انسانی است. در واقع این فرونشست‌‌ها غالبا در نتیجه افت تراز آب زیرزمینی بر اثر پمپاژ و برداشت آب زیرزمینی، نفوذناپذیر کردن سطوح شهری، انحراف روان‌آب سطحی و اجرای سیستم‌‌های جمع‌آوری فاضلاب شهری رخ می‌دهد.
آقامیری ادامه داد: این پدیده باعث مشکلات اساسی و روزافزون در بسیاری از کشورهای جهان از جمله مکزیک، استرالیا، کلمبیا، چین، آمریکا، تایلند، هند، ژاپن، ایران، ایتالیا، هلند، ونزوئلا، مصر، عربستان سعودی، انگلستان، فرانسه و به‌ویژه در نقاط خشک و کم‌باران شده است.
در حال حاضر تقریبا تمام دشت‌‌های کشور که آب شیرین زیرزمینی دارند در معرض خطر جدی فرونشست قرار دارند. این پدیده خطرناک که به عنوان آخرین و غیرقابل بازگشت‌ترین مرحله از فرآیند بیابان‌‌زایی شناخته می‌شود، ۲۹ استان کشور را درگیر کرده است.
وی با بیان اینکه فرونشست پدیده‌‌ای برگشت‌‌ناپذیر بوده که علاوه بر اثرگذاری مستقیم بر سازه‌ها و زیرساخت‌ها در اطراف محدوده فرونشست، موجب بروز مخاطرات جانبی و کاهش تاب‌آوری در برابر سایر مخاطرات نیز می‌شود، گفت: به‌طور مثال تداوم فرونشست سبب افزایش تراکم دانه‌های خاک و در نتیجه کاهش نفوذپذیری و افزایش مخاطرات سیلاب می‌شود و فرونشست و شکاف‌‌هاى زمین که به آهستگى و به تدریج گسترش مى‌‌یابند شاید در دید اول خطرهاى ناگهانى و فاجعه‌بار مانند سیل و زلزله را نداشته باشد اما با وجود این به‌طور معمول خسارت‌‌هاى ناشى از فرونشست‌‌ها و شکاف‌‌هاى زمین ترمیم‌‌ناپذیر، پرهزینه و مخرب است.
رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران ادامه داد: به عنوان نمونه فرونشست‌‌ها می‌توانند به تخریب سیستم‌‌هاى آبیارى و خاک‌‌هاى حاصلخیز کشاورزى با پایین آوردن تخلخل آنها منجر شوند. پدیده فرونشست با ایجاد تغییر در وضعیت توپوگرافى منطقه و تراکم خاک و کاهش نفوذپذیری می‌تواند سبب بروز تغییرات چشمگیرى در هیدرولوژى منطقه شود. به عنوان مثال در این مناطق ممکن است سیلاب‌‌هاى عظیم و مخربى به وقوع بپیوندد در حالى که قبل از ایجاد فرونشست از هیچ سابقه‌‌اى برخوردار نبوده است. از سوى دیگر این پدیده می‌تواند با ایجاد تغییر در وضعیت زمین آب‌شناختى منطقه از قبیل جهت و سرعت جریان آب زیرزمینی و بیلان آب زیرزمینى نتیجه‌هاى ناهنجار بیشترى در پى داشته باشد.
آقامیری با بیان اینکه در مناطق شهرى به دلیل تراکم جمعیت، ساختمان‌ها و شریان‌‌هاى حیاتى در مقابل فرونشست آسیب‌‌پذیرتر هستند، ادامه داد: این پدیده می‌تواند به خیابان‌‌ها، پل‌‌ها و بزرگراه‌ها آسیب زده، خطوط آبرسانی، گاز و فاضلاب را مختل کرده و به ساختمان‌ها آسیب برساند. در این حالت سازه‌هایى که وسعت زیادتر و ارتفاع بیشترى دارند آسیب‌پذیرترند. به عنوان نمونه خطوط راه‌‌آهن و مترو، تصفیه‌‌خانه‌ها، پل‌‌ها، بزرگراه‌های شهری و بین شهری، خطوط انتقال و کانال‌‌ها از آسیب‌‌پذیرى زیادترى برخوردار هستند. این آسیب به ویژه می‌تواند در مسیرهای شکل‌‌گیرى شکاف‌‌ها بیشتر هم باشد.
رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران با بیان اینکه با بررسی آمار و مشاهده تغییرات متوسط۲۰ ساله مشاهده می‌شود در کل کشور حدود ۱۷ میلی‌‌متر حجم بارش‌‌ها کم شده و از طرفی دما یک درجه افزایش یافته است، تاکید کرد: کاهش حجم بارش در کنار افزایش دما در کشور ما باعث تشدید پدیده خشکسالی و در نتیجه برداشت بی‌‌رویه از آبهای زیرزمینی شده است. برداشت از چاه‌های مجاز و غیرمجاز در کشور بیش از ظرفیت تامین و جایگزینی آن باعث شده که هرسال کسری مخازن زیرزمینی شدیدتر شود و سطح سفره آبهای زیرزمینی هر روز پایین‌‌تر رود. اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی بیش از ظرفیت نفوذ آب باعث شده کسری مخزن تجمعی ۵۰ساله به حدود ۱۴۰ میلیارد مترمکعب برسد که با ادامه این روند پیش‌‌بینی می‌شود که کسری تجمعی مخزن در آبخوان‌‌های کشور به بیش از ۲۲۰ میلیارد مترمکعب در سال ۱۴۱۰ برسد. این عوامل و پیامدهای عدم تعادل بین منابع و مصارف باعث شده در بسیاری از نقاط کشور دارای شرایط ممنوعه و بحرانی از لحاظ وضعیت بهره‌‌برداری از منابع آب زیرزمینی و در نتیجه وضعیت بحرانی به لحاظ فرونشست باشیم.
وی ادامه داد: راهکارهای به کار رفته در کشورهای مختلف برای جلوگیری از افزایش فرونشست زمین در مناطقی که علت به وجود آمدن آن برداشت بی‌‌رویه از آبخوان‌‌ها بوده است معمولا شامل محدود کردن و کنترل برداشت از آبهای زیرزمینی و هدایت آبهای سطحی به سمت آبخوان هستند.
در ایران با وجود اینکه حدود ۵۵ سال از نخستین گزارش‌های مربوط به مشاهده فرونشست میگذرد اما با وجود هشدارهای متخصصان امر تاکنون قوانین چندان کارآمدی درباره فرونشست وضع و اجرایی نشده است. در قوانین بالادستی موجود برای مقابله با پدیده فرونشست زمین، قوانینی که در آن مستقیما به فرونشست اشاره شده باشد بسیار محدود بوده و جوابگوی این پدیده بحرانی و رو به رشد نیست. در میان این قوانین و طرح‌ها می‌توان به قانون مدیریت بحران کشور مصوب سال ۹۸ و برنامه پنج ساله سوم شهرداری تهران اشاره کرد که مستقیما به مبحث فرونشست پرداخته‌‌اند.
آقامیری با بیان اینکه این در حالی است که در اغلب قوانین و سیاست‌های مرتبط عمدتا به‌صورت غیرمستقیم به این موضوع پرداخته شده است، ادامه داد: هر چند قوانین زیادی درباره حفاظت و صیانت از منابع آب که عامل اصلی در گسترش و افزایش فرونشست در کشور است، وجود دارد ولی متاسفانه بخش اعظمی از این قوانین یا به مرحله اجرایی نرسیده یا در کش و قوس‌‌های بین‌سازمانی معطل مانده است. در این میان نکته‌‌ای که دارای اهمیت بوده و توجه ویژه مسوولان را می‌‌طلبد این است که هر چند در بحث فرونشست، تراکم لایه‌های زمین تا بی‌نهایت ادامه پیدا نمی‌کند اما باید دقت شود که با تراکم این لایه‌ها عملا آبخوان‌‌های موجود از بین رفته و بازیابی آنها به شکل فعلی امکا‌ن‌پذیر نخواهد بود و باید توجه به این نکته جلب شود که زمان بسیار محدودی برای کنترل فرونشست و نجات آبخوان‌‌های کشور وجود دارد و هر روزی که میگذرد به لحاظ کنترل پدیده فرونشست زمان غیرقابل جبران خواهد بود.
رئیس کمیته عمران شورای شهر در ادامه با تاکید بر اینکه اهمیت موضوع فرونشست و اثرات همه‌جانبه آن از یک طرف و نبود قوانین جامع و کارآمد از طرف دیگر سبب شد در کمیته عمران و زیرساخت شورای اسلامی شهر تهران با همکاری شورای عالی استان‌ها جلسات متعدد تخصصی با حضور مسوولان دستگاه‌های ذی‌ربط، متخصصان و استادان دانشگاه‌های معتبر درباره واکاوی این پدیده برگزار کنیم، گفت: در این جلسات تلاش شد تا ضمن بررسی راهکارهای فنی و اجرایی در زمینه کنترل و مقابله با تاثیرات فرونشست، نواقص و ضعف‌‌های قوانین موجود احصا شود.
وی ادامه داد: اکنون نیز براساس نتایج به دست آمده، لایحه‌‌ای در دست تنظیم است که در آینده‌‌ای نزدیک و پس از برگزاری جلسات تکمیلی کارشناسی از طریق شورای عالی استان‌ها به مجلس شورای اسلامی جهت بررسی و تصویب ارائه خواهد شد. امید است با این اقدامات بتوان گامی موثر درباره حل معضل فرونشست در کشور برداشت.
