به گزارش «دنیای اقتصاد» در حالی که بیست و چهارم آبان ماه به عنوان روز کتاب و کتاب‌‌خوانی در هفته‌‌ای به همین نام نام‌گذاری شده بود و تابلوهای بزرگ شهری این روز‌‌ها نمایشگر تصاویر بعضی نویسندگان و کتاب‌‌های آنهاست، اقتصاد نشر همچنان بی‌‌رمق است و اندک حمایت‌‌های باقی‌مانده از فعالان فرهنگی بخش خصوصی در مشهد رو به پایان است. گرانی کالاهای اساسی در کنار توسعه هرچه بیشتر استفاده کاربران از ابزارهای دیجیتال، بیش از پیش گلوی کسب‌‌وکار محصولات فرهنگی را فشرده و از آن طرف یارانه‌ها هم که کمک‌‌حال حوزه نشر بودند، کم و کمتر شده‌اند تا «غذای روح»، سهم بسیار کمتری از «غذای جسم» در سبد یارانه نهادهای دولتی و شبه‌‌دولتی داشته باشد.

کتاب‌‌فروشی‌‌های سنتی و برخط، باجه‌های مطبوعات، پردیس‌‌های کتاب و در سال‌های اخیر «کافه‌‌کتاب‌‌ها» پیشخوان صنعت نشر کشور هستند و نبض بازار محصولات فرهنگی را در دست دارند. فروشگاه‌هایی که اگر موفق به روشن نگاه داشتن چراغشان شده باشند، به موازات تغییرات اقتصادی رفته‌رفته از خیابان‌‌های اصلی به سمت خیابان‌های فرعی و محله‌های پایین‌‌دست‌تر نقل مکان می‌کنند تا بخشی از هزینه‌های سربارشان را در رکود بازار از این طریق تعدیل کنند. از آن طرف و با تنگ‌‌تر شدن مجراهای بودجه‌‌ای، بخشی از نهادهای حاکمیتی از جمله شهرداری‌‌ها هم که حسب شرح وظایفشان درقبال شهروندان به صورت مستقیم و غیرمستقیم به فعالیت‌‌های فرهنگی یارانه می‌‌پرداختند، نیم‌‌نگاهی به بریدن این یارانه‌ها، تخصیص‌شان به امور اولویت‌‌دارتر یا حتی درآمدزایی از اماکنی دارند که پیش از این به امور فرهنگی اختصاص داده بودند.

در یکی از موارد نادر، معاونت فرهنگی شهرداری مشهد در آستانه هفته کتاب با ابلاغ حکم تخلیه به تنها بازمانده تعدادی کتاب‌فروشی که در یک دهه گذشته روی مسیلی شهری به نام «بازار کتاب گلستان» جانمایی شده بودند، از مستاجر آن که یک «کافه‌‌کتاب» است خواسته تا فورا نسبت به تخلیه ملک اقدام کند. اتفاقی که اگرچه حق قانونی این نهاد عمومی است اما با دیگر فعالیت‌های پرخرج فرهنگی شهرداری در مناسبت‌‌های مختلف همخوانی ندارد و موجب واکنش اعتراضی بخشی از اهالی فرهنگ و هنر شهر مشهد شده است.

 در نامه‌‌ای که به امضای بیش از یکصد فعال فرهنگی اجتماعی از جمله عبدالله کوثری، بیژن عبدالکریمی، محمد درویش، مهدی نصیری، حسین دهباشی، سیدمحمدعلی ایازی و هادی خانیکی رسیده است آمده: «...این مجموعه، بدون استفاده از بودجه‌های دولتی و در غیبت متولیان رسمی، بسترسازی گفت‌وگو و میانداری اجتماعی را به بهترین وجهی انجام داده است... به ‌‌تعطیلی‌‌کشاندن مجموعه «آفتاب» ضربه جبران‌‌ناپذیری به سرمایه فرهنگی و اجتماعی شهر مشهد و نادیده‌‌گرفتن آشکار اصحاب اندیشه و فرهنگ در سراسر کشور است.»

معاون فرهنگی شهردار مشهد درباره حمایت شهرداری از فعالیت‌های فرهنگی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: وظیفه شهرداری حمایت از فعالان فرهنگی برای رسیدن به نقطه‌ای است که مستقل شوند و اولویت ما این است که جوان‌‌ترها فرصت استفاده از امکانات را پیدا کنند. حسین باغ‌‌گلی که نخستین بار نامش به عنوان وزیر پیشنهادی آموزش‌‌وپرورش در اذهان عمومی مطرح شد اما نتوانست از سد بهارستان بگذرد، حالا سرپرست سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد است و بنا دارد آن طور که در این گفت‌وگو می‌گوید، چهره تازه‌ای با رویکرد «خانوادگی» به گذر فرهنگی گلستان بدهد.

باغ‌‌گلی درباره ابلاغ حکم تخلیه به متصدی کافه‌‌کتاب آفتاب که از حدود یک دهه پیش در این مکان کتاب فروخته یا نشست‌‌ و مناظره‌های فرهنگی برگزار کرده است، می‌گوید: تعداد فضاهای ما محدود است و این فضا از سال ۱۳۹۴ در اختیار آنها بوده و اجاره کمی نسبت به موقعیت مکانی آن در شهر مشهد پرداخته‌اند. حمایت‌‌ها اتفاق افتاده است؛ برندسازی برای ایشان شده است و باید این ظرفیت را در اختیار جوان‌‌ترها بگذاریم. خداحافظی آدم‌ها از این مکان سخت است و قبلا هم دو نفر دیگر به سختی فضا را تحویل داده‌‌‌اند.

از گفته‌های معاون فرهنگی مشهد می‌توان فهمید که شهرداری هنوز طرح مکتوب و مدونی برای تغییر کاربری «بازار کتاب گلستان» تهیه نکرده است و احتمالا درصدد طراحی برنامه‌ای در این باره است. به گفته باغ‌‌گلی، گذر فرهنگی گلستان قرار است به آدم‌‌های جدیدی واگذار شود و یک هیات داوری در قالب یک سلسله رویداد فرهنگی، آنها را انتخاب کند تا رویدادهایی مبتنی بر «خانواده» برگزار شود. معاون فرهنگی شهردار مشهد همچنین در واکنش به درخواست بیش از ۱۳۰ فعال فرهنگی برای لغو حکم تخلیه این مکان می‌گوید: توانمند شدن چه می‌شود؟ همین ۱۳۰ نفری که نامه حمایت امضا کرده‌اند نفری ۱۰میلیون تومان بگذارند تا یک مکان جدید برای این واحد خریداری شود.

باغ‌‌گلی درباره اظهارنظر مدیر حوزه هنری خراسان رضوی که از تعطیلی این واحد فرهنگی به خاطر فعالیت‌‌های به زعم او «ضدفرهنگی» در سه ماه اخیر، حمایت کرده و شائبه برخورد سیاسی در این فقره را به وجود آورده است، می‌گوید: هر کسی تحلیل خودش را دارد. ما رویکردمان ورای اینهاست. مساله ما این است که موقعیت‌های مختلف شهرداری در اختیار گروه محدودی بوده است که ما می‌خواهیم آن را تغییر دهیم.

عابس قدسی، مدیر و موسس کافه‌‌کتاب آفتاب مشهد درباره تعطیلی این واحد فرهنگی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: ما نخستین کافه‌‌کتاب مشهد بودیم که در سال ۱۳۹۲ شروع به فعالیت کردیم. در ابتدا تعاونی ناشران به عنوان مجری و مبدع بازار کتاب گلستان این فضا را از شهرداری تحویل گرفت و ما مستاجر تعاونی بودیم؛ اما بعدا شهرداری تصمیم گرفت که مستقیما با واحدها قرارداد امضا کند.

قدسی با اظهار نگرانی درباره کاهش سهم کتاب در سبد فروش فروشگاه‌های فرهنگی و سنگینی وزن محصولات غیرکتابی به دلیل لزوم درآمدزایی می‌گوید: قبلا فروش کتاب‌‌مان بیشتر بود، اما بالارفتن قیمت کاغذ و کتاب باعث خرید کمتر کتاب شده است و حالا فروش کتاب سهم ۵۰درصدی از درآمدمان دارد. اقتصاد بیشتر کافه‌‌کتاب‌ها وابسته به فروش بخش کافی‌‌شاپ است و در حال حاضر بخش بزرگی از درآمد کتاب‌‌فروشی‌های بزرگ هم وابسته به فروش اقلام غیرکتابی مثل لوازم‌التحریر شده است.

مدیر کافه کتاب آفتاب درباره عمده فعالیت‌های این واحد صنفی علاوه بر فروش کتاب می‌گوید: خیلی دقت داشتیم که یک فضای گفت‌وگویی ایجاد کنیم و طیف گسترده مخاطبانمان نشان می‌دهد که توانستیم در زمان‌هایی که مردم برای تفریحات عینی کمتر از تفریحات ذهنی هزینه می‌کنند، موفق باشیم. ما هم مخاطب مذهبی دوآتشه داریم و هم سکولار که بسیار مهم است. در این مدت حدود ۹۰ چهره فرهنگی، شاعر و نویسنده را در قالب نشست‌‌هایی دعوت و فرصت مغتنمی برای دیدار مخاطبان با آنها ایجاد کردیم.

مدیر یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌‌فروشی‌‌های بزرگ مشهد هم درگفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با تایید اینکه فروش کتاب به تنهایی دیگر نمی‌تواند فعالیت یک کتاب‌‌فروشی را از نظر اقتصادی توجیه کند، با اشاره به رکود کسب‌‌وکارهای مرتبط با کتاب می‌گوید: با وجود کاهش فروش کتاب و حال ناخوش مردم، ۸۰ درصد فضای ما را کتاب اشغال کرده است و بعد از آن لوازم غیرکتابی قرار دارند. تامین هزینه‌ها با فروش صرف کتاب واقعا سخت است و ما هم اگر مستاجر بودیم، این کار برایمان توجیه نداشت.