حلقه نخست زنجیره تولید فولاد در حال تکمیل است
نجات فولاد با نگاه فراسرزمینی به معادن
سنگ آهن در حال اتمام است
زکریا نایبی کارشناس فولاد در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» عنوان کرد: در افق سال ۱۴۰۴ قرار بر این بوده است که ظرفیت تولید۵۵میلیون تن فولاد ایجاد شود که بخشی از آن به مصرف داخلی و بخش دیگر آن به صادرات اختصاص پیدا کند. در این چشم‌‌‌انداز ترسیم‌‌‌شده که برای ظرفیت تولید ۵۵میلیون تن فولاد در سال باید سالانه ۱۶۵میلیون تن سنگ آهن استخراج کنیم. در زنجیره تولید فولاد ۶ حلقه سنگ‌‌‌آهن، کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی، شمش و محصولات نورد وجود دارد که سنگ آهن نخستین حلقه آن به‌‌‌شمار می‌رود.
نایبی در ادامه خاطرنشان کرد: حدود ۱۷۰ معدن سنگ آهن در کشور وجود دارد. از این میزان سنگ آهن موجود در کشور، حدود ۹۰درصد آن در دست دولت و ۱۰درصد آن متعلق به بخش خصوصی است.
بر اساس آمار اعلام شده سال گذشته شرکت‌های تابع ایمیدرو که بخش خصوصی به‌‌‌شمار می‌‌‌روند، ۹۰میلیون تن سنگ آهن و شرکت‌های کوچک بخش خصوصی نیز حدود ۱۰میلیون تن استخراج کرده‌‌‌اند که در مجموع ۱۰۰میلیون تن سنگ آهن استخراج شده است. البته باید یادآور شد معادنی که در دست بخش خصوصی قرار دارند، معادن کوچک با عیار پایین هستند که سنگ آهن استخراج شده از آنها بعضا در سایر صنایع دیگر مانند سیمان‌‌‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی در ادامه با اشاره به این موضوع که تا رسیدن به چشم‌‌‌انداز ۱۴۰۴ کمتر از سه سال باقی مانده است، عنوان کرد: در زمینه سنگ آهن باید سالانه ۲۰میلیون تن استخراج جدید داشته باشیم تا بتوانیم به چشم‌‌‌انداز مورد نظر برسیم و این امر امکان‌‌‌پذیر نیست.
این کارشناس فولاد در پاسخ به این پرسش که آیا نمی‌توان روی اکتشافات جدید در زمینه سنگ آهن سرمایه‌گذاری کرد، گفت: بدون شک سنگ آهن نیاز به سرمایه‌گذاری جدید دارد، اما باید این موضوع را نیز در نظر گرفت که سرمایه‌گذاری در زمینه سنگ معادن جدید نیاز به زمان و هزینه بالا دارد؛ همین معادن سنگ آهن موجود در کشور در دهه‌‌‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ کشف شده‌‌‌اند که امروز عمق آنها در حال تمام شدن است.
نایبی با اشاره به ذخایر قطعی سنگ آهن در کشور خاطرنشان کرد: عمق قطعی سنگ آهن در کشور حدود ۵/ ۳میلیارد تن است که با توجه به این مصرف روند سالانه عمر این ذخایر بدون شک بین ۱۵ تا ۲۰ سال دیگر به اتمام می‌‌‌رسد. از سوی دیگر نیز روی معادن خارج از کشور نیز سرمایه‌گذاری نکرده‌‌‌ایم و واردات آن‌‌‌چنانی نیز نمی‌توانیم داشته باشیم؛ چراکه واردات مواد اولیه آن نیازمند ایجاد زیرساخت‌‌‌هایی همچون بنادر، کشتی، امکانات تخلیه و بارگیری، ریل و جاده است تا برای نمونه بتوانیم سنگ آهن را از استرالیا وارد کنیم. این زیرساخت‌‌‌ها موردنیاز است، زیرا بیشتر واحدهای صنایع فولاد کشور به غیر از یکی دو واحد که در کنار دریا هستند، در مرکز ایران ساخته شده‌‌‌اند. بنابراین برای واردات سنگ آهن و انتقال آن به مرکز ایران به زیرساخت‌‌‌های اساسی نیاز است.
چشم‌‌‌اندازی غیرکارشناسانه
وی در ادامه با تاکید بر این موضوع که در حلقه زنجیره تولید فولاد با مشکل روبه‌‌‌رو هستیم، گفت: عدم‌توازن در زنجیره فولاد در نخستین حلقه خودش را نشان داده است. در نتیجه نه تنها در چشم‌‌‌انداز سال ۱۴۰۴ بلکه پس از آن نیز به تولید ۵۵میلیون تن فولاد نخواهیم رسید. البته در چشم‌‌‌انداز تولید ۵۵میلیون تن فولاد همواره جای این سوال مطرح است که براساس چه معیار و ملاکی به این میزان تولید رسیده‌‌‌اند؛ در حالی که مصرف داخلی فولاد کشور را ۲۵میلیون تن در نظر گرفته‌‌‌اند و ۳۰میلیون تن آن را به صادرات اختصاص داده‌‌‌اند. اما در واقعیت باید اذعان کرد که مصرف سالانه داخلی فولاد در کشور ما طی سال‌های گذشته بین ۱۰ تا ۱۵میلیون تن بوده و حتی این میزان نیز در حال کاهش است. از نظر صادرات نیز باید عنوان کرد که ما قادر به صادرات ۳۰میلیون تن فولاد در سال نیستیم، به‌‌‌ویژه در شرایط تحریم و با توجه به قوانین دست و پاگیری که داریم، این امر امکان‌‌‌پذیر نخواهد بود.
این کارشناس فولاد با اشاره به سرانه مصرف داخلی فولاد در کشور عنوان کرد: فرمول مصرف سرانه از جمع تولید داخلی به علاوه واردات منهای صادرات تقسیم بر جمعیت کل کشور به دست می‌‌‌آید. مصرف سرانه فولاد در کشورهای در حال توسعه بالای ۵۰۰ کیلوگرم بر نفر است؛ این مصرف در کشورهای در حال رشد به ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم می‌‌‌رسد. در ایران نیز این میزان حدود ۲۵۰ کیلوگرم گزارش شده است.
عمر صنعت فولاد
نایبی ادامه داد: همان‌‌‌گونه که عنوان شد برای ۵۵میلیون تن فولاد به ۱۶۵میلیون تن کنسانتره نیاز است و زمانی که این نخستین حلقه با مشکل روبه‌‌‌رو است، مشخص کردن سایر حلقه‌‌‌ها و توازن رشد آنها خود به خود به‌‌‌هم خواهد خورد. بنابراین با توجه به ذخایر قطعی سنگ آهن در کشور عمر صنعت فولاد کشور تا ۲۰ سال دیگر خواهد بود. طی دهه‌‌‌های گذشته واحدهای فولادسازی بسیاری در کشور ایجاد شده است، اما در ازای این واحدها معادن جدید اکتشاف نشده است.
واردات سنگ آهن به‌‌‌صرفه نیست
وی در پاسخ به این پرسش که کشوری مانند ترکیه که سنگ آهن ندارد، اما ظرفیت فولاد آنها بیشتر از ایران است، چگونه می‌توانیم به فولادسازی ترکیه برسیم، گفت: تمام کارخانه‌‌‌های فولادسازی ترکیه کنار دریا ساخته شده‌‌‌اند و ترکیه سنگ آهن یا قراضه خود را وارد و در کنار دریا در کارخانه‌‌‌های فولادسازی استفاده می‌کند. اما کارخانه‌‌‌های فولادسازی ما در ایران این‌‌‌گونه نیست، قادر به واردات سنگ آهن یا قراضه در مقیاس بالا نیز نیستیم. اگر کارخانه‌‌‌های خود را در کنار دریا می‌‌‌ساختیم قادر بودیم که از استرالیا سنگ آهن وارد کنیم، در حالی که برنامه تولید ۱۰میلیون تن فولاد در چابهار و ۱۰میلیون تن در بندرعباس را داریم. این واحدهای فولادسازی برای صادرات در نظر گرفته شده‌‌‌اند که مواد اولیه آن وارد شود.
سرمایه‌گذاری در زنجیره فولاد
این کارشناس فولاد در ادامه با اشاره به این موضوع که طی دهه‌‌‌های گذشته در زنجیره فولاد سرمایه‌گذاری بسیاری انجام شده است، گفت: برای ایجاد زنجیره فولاد به ۵/ ۱۳میلیارد دلار نیاز است که از این میزان۵/ ۴ دلار به سنگ آهن تا محصول نهایی اختصاص پیدا می‌کند و ۹میلیارد دلار نیز برای ایجاد زیرساخت مانند آب، برق، گاز، جاده، بنادر و... موردنیاز است.
نجات صنعت فولاد
نایبی در ادامه تاکید کرد: برای نجات صنعت فولاد در کشور به یک نگاه فراسرزمینی نیاز داریم، همان‌‌‌گونه که در گذشته در هند و آفریقا سنگ معدن داشتیم. هم‌‌‌اکنون نیز باید دور دنیا را بگردیم و معادن در خارج از کشور را شناسایی کنیم.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا نمی‌توان با اکتشافات جدید به معادن سنگ آهن جدید دست پیدا کرد، گفت: اکتشافات کار ساده‌‌‌ای نیست؛ چراکه رسیدن به معدن جدید از کشف تا بهره‌‌‌برداری ۱۰ سال طول می‌‌‌کشد و این روند نیاز به سرمایه‌گذاری، ایجاد زیرساخت و امکانات، جاده‌‌‌سازی و تامین انرژی دارد. این کارشناس فولاد در ادامه توضیح داد: ۸۰درصد معادن دنیا در دست شرکت‌های بزرگ مانند ریوتینتو و... قرار دارد که تعیین‌‌‌کننده سنگ آهن و فولاد در جهان هستند. در ایران به خاطر قوانین داخلی و همچنین تحریم‌ها، شرکت‌های بزرگ به ایران ورود پیدا نکرده تا معدن جدید کشف کنند، چراکه کشف معادن جدید بدون شک نیاز به دانش فنی و فناوری‌‌‌های روز دارد. در کشور ما ذخایر کم عیار بسیاری وجود دارد که نیاز به سرمایه‌گذاری دارد، زیرا استخراج سنگ آهن با عیار زیر ۲۵درصد صرفه اقتصادی ندارد.
