زنجیره استخراج زغال در دام قیمتی اسیر شده است
توسعه معادن زغالسنگ صرفه اقتصادی ندارد
زغالسنگ؛ بسته انرژی جامد
باز هم زغال سنگ به یکی از مهم‌ترین حامل‌های انرژی صنایع مختلف تبدیل شده و پس از جنگ اوکراین و روسیه؛ این جایگاه تقویت شده است. از زغال سنگ به عنوان سوخت در صنایع مختلف مانند فولاد‌سازی استفاده می‌شود. به همین دلیل اتخاذ یک استراتژی مناسب برای تولید، مصرف و تجارت این محصول الزامی است. در ایران که صنعت فولاد، صنعتی راهبردی و مهم تلقی می‌شود و زغال سنگ یکی از ارکان مهم این صنعت است، اهمیت این موضوع دو‌چندان می‌شود. اکنون ایران کشور واردکننده زغال سنگ است و تقاضا و مصرف موجود بیشتر از تولید داخلی است.
با این حال به نظر می‌‌رسد برنامه دولت کامل و جامع نیست. قیمتگذاری دستوری یکی از مباحث مورد بحث بین تولیدکنندگان و دولت است. دولت با دستکاری قیمت زغالسنگ، باعث شده است قیمت زغالسنگ داخلی تقریبا نصف قیمت زغال وارداتی باشد. از طرفی چون ایران کشور واردکننده زغالسنگ محسوب می‌شود، واردات الزامی است و تولیدکننده ملزم به پذیرفتن اوضاع نابسامان بازار حال حاضر زغال سنگ است. از طرف دیگر کنترل شدید قیمت‌‌ها موجب شده است تا کسی به فکر سرمایهگذاری در این بخش نباشد. در حالی که ۲/ ۱ میلیارد تن ذخیره قطعی زغال سنگ در ایران وجود دارد، تولید کشور در حدود ۵/ ۱ میلیون تن است. طبیعتا با قیمتگذاری غیرمنطقی برای یک محصول مانع پیشرفت آن صنعت خواهیم شد. معادن زغال سنگ ایران سال‌هاست دیگر شاهد رونق و توسعه نیست. اگر قیمت‌‌ها اقتصادی‌‌تر و معقول‌‌تر شوند، حتما سرمایهگذاری در این صنعت افزایش خواهد یافت.
روسیه و اوکراین از تولیدکنندگان و صادرکنندگان بزرگ زغال سنگ در جهان هستند. از زمان شروع جنگ میان این دوکشور بازار صادراتی روسیه و اوکراین تضعیف شده است. این موضوع بدان معنی است که فرصت طلایی موجود در بازار جهانی را باید کشورهای دیگر تولیدکننده زغال، غنیمت بشمارند. ایران یکی از این کشورهاست که با توسعه معادن زغالسنگ می‌تواند در بازار جهانی قد علم کند. همچنین با وقوع این جنگ و کاهش عرضه جهانی قیمت زغالسنگ افزایش یافته است. اگر با حمایت‌‌های دولت، برنامه‌های صادراتی در دستور کار تولیدکنندگان قرار گیرد، سود تولیدکنندگان افزایش خواهد یافت و در نهایت ارزآوری و توسعه روزافزون صنعت زغالسنگ به دنبال آن خواهد آمد.
تراز تجاری زغال سنگ کشور به نفع واردات
سعید صمدی، دبیر انجمن زغال سنگ ایران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» به بیان مشکلات حوزه زغال سنگ پرداخت و با اشاره به ذخایر عظیم زغال سنگ ایران گفت: ذخیره زمین‌شناسی زغال سنگ ایران ۱۴میلیارد تن و ذخیره قطعی ۲/ ۱میلیارد تن است. مصرف زغال سنگ در ایران سالانه ۴/ ۳ میلیون تن و تولید سالانه زغال سنگ ۷/ ۱میلیون تن است. مابقی زغال سنگ مصرفی داخل از طریق واردات تامین می‌شود. آمار دقیقی که گمرک به انجمن زغال سنگ داده است حاکی از آن است که سال گذشته ۶/ ۱ میلیون تن زغال سنگ به ارزش ۵۷۰ میلیون دلار وارد کشور شده است. این درحالی است که قیمت زغال سنگ در نیمه اول سال گذشته، پایین‌‌تر از قیمت کنونی بود، اگر با نرخ جهانی امروز محاسبه شود قطعا ارزش مقدار واردشده، بالاتر خواهد بود. در نتیجه با وجود منابع سرشار زغال سنگ، تراز تجاری زغال سنگ در ایران منفی است و ما واردکننده زغال سنگ هستیم.
دبیر انجمن زغال سنگ ایران در ادامه به تشریح دلایل ضعف تولید زغال سنگ در کشور پرداخت و گفت: با وجود اینکه واردکننده زغال سنگ هستیم اما تولید کمی داریم. دلیل آن تکلیفی و دستوری بودن قیمت زغال سنگ کک شو است. در نتیجه با قیمت‌‌های حال حاضر، تجهیز و آماده‌‌سازی معدن زغال سنگ جدید صرفه اقتصادی ندارد و کسی مایل به سرمایهگذاری در این بخش نیست. تولید فعلی نیز معمولا مربوط به معادنی است که طی ۲۰ سال گذشته فعالیتشان را شروع کرده‌‌اند. همچنین باید به این موضوع اشاره کرد که قیمت پایه زغال سنگ داخلی حدود ۴ میلیون تومان به ازای هر تن و قیمت هر تن زغال سنگ وارداتی بیش از ۵/ ۹ میلیون تومان به ازای هر تن است. یعنی حدودا فاصله ۵/ ۲ برابری بین این دو نرخ وجود دارد.
وی ادامه داد: درخواست ما از دولت این است که قیمت‌‌ها را واقعی کند. معدن زغال سنگ نیازی به رانت ندارد. تنها آزاد‌سازی قیمت‌‌ها می‌تواند راه‌حل مناسبی برای بهبود وضع تولیدکنندگان زغال سنگ شود. بهبود حاصل شده هم موجب بهبود عملکرد معادن، افزایش ضریب ایمنی و نیز افزایش سرمایهگذاری در صنعت زغال سنگ خواهد شد.
کیفیت قابل قبول زغال سنگ ایرانی
سعید صمدی در پاسخ به این سوال که آیا زغال سنگ تولید ایران، توان رقابت با محصولات دیگر کشورها را دارد یا نه، پاسخ داد: در دنیا دو نوع زغال سنگ داریم، زغال سنگ حرارتی و کک شو. در ایران، صنایع معمولا انرژی خود را از گاز و مشتقات نفتی تامین می‌کنند. اساسا زغال سنگ حرارتی در ایران مصرف بالایی ندارد. به همین دلیل هرگاه از زغال سنگ مصرفی در ایران سخن به میان می‌‌آید، منظورمان همان زغال سنگ کک شو است که در تولید فولاد از آن استفاده می‌شود. ذوب آهن و میدکو بزرگ‌ترین مصرف‌‌کنندگان زغال سنگ ایران هستند. زغال سنگ را نمی‌توان به دو دسته خوب و بد تقسیم کرد. اما می‌توان کلاس‌‌های جهانی مختلف را برای زغال سنگ تعریف کرد. پریمیوم، هارد و...از انواع مارک‌‌های جهانی هستند. زغال سنگ ایرانی تقریبا از نوع هارد است که معادل متوسط جهانی است. بعضی از معادن کلاسی بالاتر و بعضی از معادن نیز کلاسی پایین‌‌تر از هارد دارند. پس نمی‌توان گفت که زغال سنگ ایران کیفیت مناسبی ندارد.
وی در پایان از برنامه‌های توسعه‌‌ای زغال سنگ در کشور گفت: در ایران منابع و ذخایر خوبی کشف شده است. فعلا نیازی به توسعه برنامه‌های اکتشافی احساس نمی‌شود. اما در حوزه تولید، طرح‌هایی در حال تجهیز وجود دارد که حجم تولیدی آنها به حدود ۳/ ۱ میلیون تن می‌‌رسد. بعضی از آنها ۱۰ درصد، برخی دیگر ۲۰ درصد و برخی بیشتر، پیشرفت داشته‌‌اند. اما متاسفانه چون در قیمت‌‌های کنونی تولید زغال سنگ صرفه اقتصادی ندارد، بسیاری از این طرح‌ها موقتا متوقف شده‌‌اند. اگر شخص یا شرکت سرمایهگذاری برای مشورت به انجمن زغالسنگ مراجعه کند و از میزان سودآوری سرمایهگذاری در معادن زغال سنگ پرس و جو کند، پاسخ منفی دریافت خواهد کرد. چون با توجه به قیمت‌‌های دستوری کنونی زغال سنگ، توجیه اقتصادی برای این امر وجود ندارد. سرمایهگذاری در این صنعت تنها زمانی سرعت خواهد گرفت که فرمول قیمتگذاری، دچار تغییرات محسوس شود.
