«دنیای اقتصاد » بررسی کرد
خودروسازی ایران و روسیه در گرداب تحریم
همان‌طور که عنوان شد خودروسازی ایران بار تحریمهای بین‌المللی را در دو مقطع زمانی به دوش کشیده است. سال ۹۲-۹۱ همراه با تحریمهای ایالات متحده آمریکا، به فاصله کمی اصلی‌ترین شریک خودروسازی ایران یعنی شرکت پژو اقدام به ترک ایران کرد. این در شرایطی است که شرکت فرانسوی رنو همچنان در ایران ماند؛ اما فعالیت‌های خود را محدود کرد. صنعت خودروی ایران در آن سال‌ها با فاصله زیادی از محدودیت‌های عمومی، تحریمها را تجربه کرد. حال آنکه بیشترین ضربه را از سمت خروج شریک اصلی خود یعنی پژو، خورد. هرچند با امضای برجام دو شرکت فرانسوی به سرعت فعالیت خود در ایران را آغاز کردند، اما آنچه مشخص است در مدت غیاب آنها در بازار خودروی ایران، چینیها به سرعت جایگزین فرانسوی‌ها شدند؛ به‌طوری‌که بعد از بازگشت این شرکت‌ها، نه تنها از فعالیت آنها کاسته نشد که بر تعداد این شرکت‌ها در ایران افزوده هم شد. با این حال اما تحریمهای ثانویه سفت و سخت‌تر از تحریمهای اولیه اعمال شد. تحریم‌هایی که از همان اول نیتی جز اختلال در خودروسازی کشور نداشت. در این دوره حتی چینیها نیز مجبور به ترک ایران شدند. به این ترتیب همراه با ساختار معیوب خودروسازی کشور، دولت به بهانه سامان‌دهی، با مقررات و دستورالعمل‌های جدید دخالت‌ها در خودروسازی را چند برابر گذشته کرد. این دخالت‌ها حالا به اوج‌گیری دلالی و واسطه‌گری در بازار منجر شده و از سوی دیگر ناکامی خودروسازان در تولید و کیفیت را رقم زده است.
اما اعمال تحریمها از سال۹۸ تاکنون خودروسازی کشور را متحول کرده است؛ به‌طوری‌که بسیاری از محصولات از سبد خودروسازان حذف و خودروهایی که تولید میشوند نیز با کیفیت نازل و تا حدودی با حذف بسیاری از آپشن‌ها وارد بازار شده است. حتی سال گذشته سازمان ملی استاندارد به‌دلیل تحریمها، اقدام به حذف برخی از استانداردهای ۸۵گانه کرد. از دیگر سو به‌دلیل خروج شرکای خارجی، داخلی‌سازی بسیاری از قطعات با شعار نهضت داخلی‌سازی در دستور کار قرار گرفت. آنچه مشخص است خودروسازی کشور بعد از تحریمهای دولت ترامپ که بسیار سرسختانه اعمال شد، تاکنون با عصای دولت قادر به راه رفتن است و اگر دولت قصد کند به حمایت‌های خود از این صنعت پایان دهد به‌طور حتم باید در انتظار پایان خودروسازی نیز باشیم.
حالا بازگردیم به خودروسازی روسیه، کشوری که از سال گذشته درگیر جنگ با اوکراین بوده و تحریمهای همه‌جانبه‌ای را از سوی جامعه بین‌المللی تجربه میکند. صنعت خودروی این کشور نیز همچون ایران که بعد از برجام به درستی و سرعت مسیر ترقی را طی می‌کرد، در چند سال اخیر و پس از دهه‌ها در حال رشد بود. این در شرایطی است که بعد از جنگ اوکراین و همراه آن اعمال تحریمهای غرب، صنعت خودروی این کشور متحول شد. پس از جنگ سرد، دو شرکت خودروسازی روسیه یعنی لادا و کاماز تا سال‌ها در شرایط سختی به تولید ادامه دادند و همچنان از فناوری‌‌های روز فاصله داشتند. اما در ۱۵سال اخیر سرمایهگذاری برخی شرکت‌های غربی سبب شده بود این شرکت‌ها جان تازه‌‌ای بگیرند. با سرمایهگذاری مرسدس بنز در شرکت کاماز این شرکت کامیون‌‌سازی شکوفا شد و شرکت لادا هم با کمک رنو دوباره جان گرفت و روی پلتفرم گروه رنو نیسان توانسته بود محصولات خوبی وارد بازار کند. بازار خودروی روسیه با حضور برندهای ژاپنی، اروپایی و آمریکایی کاملا رقابتی شده بود و همین بازار رقابتی و حضور برندهای معتبر سبب شده بود چینیها چندان در این بازار موفق نباشند. حالا اما پیش‌بینی می‌شود شرکت‌های روسی نیز همچون خودروسازی ایران چراغ سبز خود را به چینیها نشان دهند تا جوابگوی متقاضیان خودرو باشند.
اما تحریم صنعت خودروی روسیه همان‌طور که عنوان شد منجر به خروج بسیاری از شرکا و سرمایه‌گذاران خارجی شد. از جمله شرکت تویوتا که یکی از فعال‌‌ترین شرکت‌های خارجی در بازار روسیه بود که بعد از تحریم بلافاصله از توقف فعالیت خود در این کشور خبر داد. کارخانه تویوتا در سن‌پترزبورگ در سال گذشته ۸۰هزار خودرو تولید کرد که عمدتا برای بازار محلی بود. در این کارخانه حدود ۲هزار و ۶۰۰نفر نیز مشغول به کار هستند. هوندای ژاپن به همراه میتسوبیشی و مزدا از دیگر خودروسازان ژاپنی فعال در بازار خودروی روسیه بودند. این سه شرکت هم چندی پیش اعلام کردند که فعالیت خود را در این کشور متوقف و از ارائه خدمات در روسیه خودداری خواهند کرد. طبق گزارش‌های رسمی شرکت میتسوبیشی به‌‌تنهایی بیش از ۱۴۱ نمایندگی فروش و خدمات پس از فروش در روسیه دارد. اما یک شرکت آمریکایی هم در روسیه حضور دارد. فورد آمریکا نیز بعد از حمله روسیه به اوکراین اعلام کرد که تمام فعالیت خود در این کشور را معلق کرده است.
بر این اساس شرکت‌های آلمانی نیز سیاست مشابهی را در نظر گرفتند و بی‌‌ام‌‌و و مرسدس‌بنز از تعلیق فعالیت خود در روسیه خبر دادهاند. شرکت مرسدس بنز صاحب ۱۵درصد سهام شرکت کامیون‌‌سازی کاماز روسیه بود. با این حال این شرکت از توقف همکاری با کاماز و تعلیق فعالیت خود در روسیه خبر داد. این شرکت قصد دارد به سرعت سهام خود در شرکت کاماز را به فروش برساند. همچنین شرکت آمریکایی کامینز که موتور برای کاماز تولید میکند، گفته همکاری خود را با کاماز قطع میکند. کامیون‌‌های کاماز ستون فقرات ترابری ارتش روسیه نیز محسوب میشوند. در هفته گذشته نیز وزارت خزانه‌‌داری آمریکا اعلام کرد که شرکت خودروسازی کاماز روسیه را به همراه شرکت‌های وابسته به آن تحریم کرده است. این وزارتخانه در بیانیه خود تاکید کرده که سرگئی کوگوگین، مدیر عامل کاماز نیز در فهرست تحریمها قرار گرفته است. بر اساس سند منتشرشده، فرودگاه بیگیشوو، شرکت لیزینگ کاماز، توتائف موتور و دیگر شرکت‌های مرتبط با کاماز از سوی دولت آمریکا تحریم شده‌اند.
اما با خروج سهام مرسدس بنز از شرکت کاماز، ولوو هم در بخش سواری و هم در بخش سنگین بازار خودروی روسیه را ترک کرد. با ادامه جنگ روسیه و اوکراین، شرکت خودروسازی فولکس‌واگن و شرکت‌های زیرمجموعه آن مانند اشکودای جمهوری چک هم فعالیت خود را در بازار روسیه متوقف کردند؛ ضمن آنکه شرکت فولکس‌واگن هماکنون دچار مشکل تامین برخی قطعات خود شده است؛ چراکه بخش‌های زیادی از قطعات فولکس‌واگن از کارخانه‌هایی در اوکراین تامین می‌شد. شرکت هیوندایی کره‌جنوبی نیز که در شهر سن‌پترزبورگ محصولات خود را مونتاژ می‌کرد نیز اقدام به توقف تولید در این شهر کرده است. با توجه به شرکای خارجی و سرمایه‌گذاران خودرویی در روسیه میتوان به تفاوتی فاحش بین صنعت خودروی ایران و همسایه شمالی کشور پی برد و اینکه بازار خودروی روسیه با وجود حضور خودروسازان جهانی در این کشور با تنوعی از محصولات جدید و به‌روز دنیا روبه‌رو بوده. این در شرایطی است که ایران جز شرکای فرانسوی و چینی، شرکت یا شریکی از خودروسازان معتبر جهانی را به خود ندیده است.
رنو در ایران و روسیه
اما استراتژیک‌‌ترین همکاری صنعت خودروی روسیه با شرکت رنو فرانسه است. شرکت لادا را میتوان بخش مهمی از شرکت رنو قلمداد کرد. این در شرایطی است که رنو نیز اقدام به ترک خودروسازی این کشور کرد. ۱۰درصد از بازار خودروی روسیه در اختیار شرکت فرانسوی رنو است. اما آنچه بازار خودروی ایران و روسیه را به هم گره می‌زند، محصولات رنو است. این شرکت فرانسوی در ایران و روسیه فعالیت گسترده‌ای داشته حال آنکه تحریمها مانع از ادامه این فعالیت‌ها شده است. حالا اما خبر می‌رسد که مذاکراتی برای تبادل قطعات خودرو بین ایران و روسیه در جریان است و قرار است به‌ویژه در خودروهای مشترک مثل تندر-۹۰، قطعات از روسیه وارد و تولید تندر-۹۰ از سر گرفته شود. این خبر در شرایطی از سوی وزیر صمت منتشر شد که شرکت خودروسازی «آفتوواز» که تولیدکننده خودروهای سواری «لادا» است، به‌دلیل عدم توانایی در تامین قطعات ناشی از تحریمها، ترمز ضد قفل و کیسه‌های ایمنی هوا را از محصولات خود حذف کرده است.
در همین زمینه دولت روسیه حدود یک ماه پیش، استانداردهای اجباری مربوط به خودروها را مجددا منتشر کرده که در آن خبری از الزام خودروسازان روس به نصب کیسه هوا نیست. بنابراین به نظر می‌رسد اگر قرار است تندری با کمک روس‌ها در ایران ساخته شود، بدون کیسه هوا یا ترمز ضد قفل خواهد بود. در هر صورت آنچه مشخص است این روزها خودروسازی دو کشور شرایط مشابهی دارند حال آنکه برخی از مسوولان صنعتی، پیشنهادهایی مبنی بر تولید مشترک یا تبادل قطعات خودرویی را روی میز دارند.
