سهم اندک توتون‌کاران از گردش مالی دخانیات
در چنین شرایطی ریش و قیچی قیمت‌گذاری هم دست کارشناسانی است که توتون را درجه‌بندی می‌کنند و البته کشاورزان می‌گویند که این کارشناسان گاهی جانب انصاف را هم رعایت نمی‌کنند. سختی کشت توتون باعث شده است که نسل جوان حاضر نباشد به این کار ادامه دهد، اما با نگاهی به میزان صادرات و واردات توتون از سال ۹۰ تا ۹۷، درمی‌یابیم که برنامه‌ریزی برای بهبود کیفیت تولید و حفظ کشت‌کاران توتون می‌تواند برای کشور ارزآوری داشته باشد. بر اساس آمارهای استخراج‌شده از گمرک در یک بازه زمانی هشت ساله، ۹ میلیون و ۲۹۴ هزار و ۱۷۱ تن انواع توتون از کشور صادر و ۱۳۰ میلیون و ۶۰۱ هزار و ۳۵۴ تن از این محصول به ایران وارد شده است.
به میزان واردات توتون خام باید واردات سیگارت به‌عنوان محصولی آماده - در قالب واردات رسمی و قاچاق - را هم اضافه کرد. از توتون تولیدی در مزارع کشور برای تولید سیگار استفاده می‌شود. هر گاه بدانیم در شش‌ماهه ابتدای امسال، ۲۶ میلیارد و ۴۴۰ میلیون نخ سیگار در ایران مصرف شده است که این سیگارها یا در کارخانه‌های داخلی تولید شده یا از مسیر قاچاق به بازار راه یافته‌اند، متوجه گردش مالی بالای این صنعت خواهیم شد. این گردش مالی بالا، ارزش آن را دارد که با برنامه‌ریزی مناسب‌تر، زمین‌های زیر کشت توتون را بهره‌ورتر کنیم؛ چرا که کشاورزان توتون‌کار به‌ویژه در شمال کشور می‌گویند که امکان کشت این محصول در تناوب دیگر محصولات زراعی برای آنها وجود دارد و محصول زراعی یاد شده به صورت دیم کشت می‌شود. با این اوصاف، اگر برنامه داشته باشیم، نه‌تنها می‌توان مانع از تغییر الگوی کشت در اراضی کشاورزی شد، بلکه می‌توان با کشت محصولی صنعتی، مصرف آب باران یا همان آب سبز را در کشور افزایش داد و قدری هم درآمد بیشتری نصیب کشاورزان کرد. با اصلاح وضعیت معیشتی کشاورزان، تبعات منفی ناشی از درآمد اندک در این قشر هم به حداقل خواهد رسید.
خانه‌نشینی توتون‌کاران
در این میان به گفته بسیاری از کارشناسان این حوزه کشاورزان ۹ ماه از سال درگیر کاشت، داشت و برداشت توتون می‌شوند، در حالی که می‌شود با استفاده از بذرهای اصلاح‌شده، دوره رشد گیاه را کاهش داد و از توتون در تناوب کشت دیگر محصولات زراعی استفاده کرد.
به گفته این عده هرچند در حال حاضر هم در برخی از استان‌ها مثل گلستان، توتون را به‌عنوان محصول کشت دوم می‌کارند تا کشاورزان از محل فروش آن درآمد بیشتری داشته باشند.
در همین راستا این کارشناسان با بیان اینکه نبود یارانه بیمه تامین اجتماعی کشاورزان از جمله مشکلات این قشر است چراکه در روستاهای استان توتون‌کاران از کارافتاده بلاتکلیف در خانه مانده‌اند خاطر‌نشان می‌کنند: توتون‌کاران سلامتی خود را برای تولید در حالی از دست داده‌اند که دولت سوبسیدی برای بیمه تامین اجتماعی آنها در نظر نگرفته است.
در این بین عده‌ای نیز معتقد هستند اغلب تجهیزات توتون‌کاران فرسوده و فاقد استفاده است و اگر تجهیزات این حوزه به‌روز شود می‌تواند اشتغال‌زایی مطلوبی به همراه داشته باشد. چرا که درگیر مسائل معیشتی هستند.
این کارشناسان می‌گویند: یارانه بیمه کشاورزان، خرید تضمینی محصول و قیمت‌گذاری به موقع توتون از جمله مطالبات توتون‌کاران است. این عده اضافه می‌کنند: بهتر است که دولت پیش از عقد قرارداد قیمت خرید را اعلام کند، چراکه در غیر این صورت توتون‌کاران همیشه با قیمت اعلام شده از سوی دولت متضرر شدند، بنابراین خواسته کشاورزان این عرصه این است که نهاده‌های مرغوب از سوی دولت عرضه شود. به گفته این عده اغلب کشاورزان برای کشت توتون در سال جاری ناگزیر به تهیه بذر قاچاق باکیفیت شدند این در حالی است که تهیه بذر قاچاق برای هر هکتار چهار میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و اگر این بذر از مبادی قانونی وارد شود دو میلیون تومان هزینه در بر دارد.
عدم پرداخت به موقع
این عده در بخش دیگری از صحبت‌های‌شان می‌گویند: از آنجا که دولت قیمت خرید را حین قرارداد مشخص نمی‌کند همواره توتون‌کاران متضرر می‌شوند و بر این اساس فروش توتون به تاجران مقرون به صرفه است از سوی دیگر اگر شرکت دخانیات نهاده و ادوات کشاورزی را برای توتون‌کاران فراهم کرده و به موقع دستمزد کشاورزان را بپردازد، هیچ‌گاه زارع به سراغ تاجر برای فروش محصولاتش نخواهد رفت.
البته گفته‌های این کارشناسان با آنچه در ماده ۳۱ برنامه ششم توسعه آمده مغایرت دارد، چراکه بر اساس بند ب ماده ۳۱ این قانون دولت مکلف به خرید تضمینی از کشاورزان است و در صورت وقفه در پرداخت باید خسارت ناشی از آن را به کشاورز بپردازد، موضوعی که تاکنون دولت به آن تن نداده است.
سیاست حمایتی دولت
در همین راستا پیش‌تر مدیر مجتمع دخانیات گلستان در گفت‌وگو با بازار، از تدوین سیاست‌های حمایتی دولت در سال جدید زراعی از توتون‌کاران خبر می‌دهد و می‌گوید: خوشبختانه با بسته حمایتی دولت از توتون‌کاران شرایط معیشت و دریافتی این عزیزان در سال آینده بهبود می‌یابد. از سوی دیگر در سال زراعی که پشت سر گذاشتیم ۶۷۰ تن توتون در استان تولید شد که پس از آن تمام مطالبات توتون‌کاران پرداخت شد.
مهران یونسی با بیان اینکه گلستان از دیرباز با بیشترین میزان سطح کشت و تولید توتون یکی از مهم‌ترین منابع کشت توتون در سطح ملی است، تاکید کرد: کشت توتون نقش مهمی در اقتصاد و اشتغال گلستان ایفا می‌کند و امسال کشت توتون در سطح هزار و ۳۵۰ هکتار انجام شد و در این راستا با هزار و ۵۰۰ نفر توتون‌کار قرارداد منعقد شد که متاسفانه به دلیل شرایط نامناسب آب‌وهوا تولیدکنندگان توتون دچار ضرر و زیان زیادی شدند.
وی از بسته حمایتی دولت برای توتون‌کاران خبر می‌دهد و می‌گوید: افزایش ۶۰ تا ۱۰۰ درصدی قیمت خرید تضمینی محصول نسبت به سال گذشته، اعطای مجموعه نهاده‌های کشاورزی اعم از بذر، سم و کود به کشاورزان و افزایش چهار برابری مساعده کشت نسبت به سال گذشته از جمله برنامه‌های حمایتی دولت از توتون‌کاران است.
امید به بازگشت رونق
مدیر مجتمع دخانیات گلستان ضمن اظهار امیدواری از اینکه با توجه به امکانات و ظرفیت‌های موجود، گلستان می‌تواند به جایگاه گذشته بازگردد، می‌افزاید: توتون‌کاران باتجربه و کادر مهندسی در مجتمع دخانیات و زیرساخت‌های مناسب باعث می‌شود تا کشت توتون در استان به خوبی انجام شود.
با توجه به ظرفیت خوب توتون در بحث ره‌آورد اقتصادی و شغلی در استان، انتظار می‌رود مسوولان توجه ویژه‌ای به این حوزه داشته باشند و با تدوین سیاست‌های تشویقی بیش از گذشته از کشاورزان این حوزه حمایت کنند تا به جای محدود شدن اراضی توتون استان، شاهد گسترش کشت این محصول در استان و شکوفایی اقتصادی آن در بین زارعان زحمتکش این حوزه باشیم.
