نبود نقدینگی؛ مانع بزرگ صنعت حفاری
در این میان نباید نقش پررنگ فرسودگی تجهیزات و نبود قطعات مورد نیاز را در صنعت حفاری کشور نادیده گرفت، در شرایطی که کشورهای مختلف برای کاهش زمان و هزینه حفاری به دنبال تکنولوژی‌های روز و مدرن هستند، بسیاری از دکل‌های حفاری در ایران به دلیل نبود برخی قطعات، در حالت انتظار هستند و حتی در برخی موارد تیم حفاری مجبور به بستن چاه می‌شوند.
اگرچه در سال‌های اخیر برخی شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه ساخت قطعات مورد نیاز صنعت حفاری گام‌های محکمی برداشته‌اند اما چون امکان تامین همه قطعات در کشور وجود ندارد این مشکل همچنان ادامه دارد.
البته پایین بودن بازدهی حفاری در ایران تنها به دلیل نبود فناوری‌های مدرن و به روز دنیا در ایران نیست بلکه نبود نیروی انسانی ماهر، تصمیمات مدیریتی اشتباه، نبود سرمایه‌گذاری مناسب، نبود یک برنامه منسجم در زمینه حفاری چاه‌ها و ... هم موجب شده که صنعت حفاری و همچنین شرکت‌های فعال در این حوزه روزگار خوشی را سپری نکنند.
از دیگر مشکلاتی که شرکت‌های حفاری در ایران با آن مواجه هستند، عدم تنوع شرکت‌های سرویس‌دهنده به طور ویژه سرویس‌های خاص است که موجب شده کیفیت عملیات‌ها به شدت کاهش یابد.
همچنین درباره کیفیت افزایه‌ها مثل سیمان و سیالات حفاری مثل گل روغنی هم مشکلات بسیاری در صنعت حفاری کشور مشاهده می‌شود که شرکت‌های خصوصی با آن مواجهند، این درحالی است که طی سال‌های اخیر تحولات مثبتی در زمینه بهبود کیفیت افزایه‌ها و سیالات حفاری در دنیا ایجاد شده است.
اما فاصله صنعت حفاری در ایران با دیگر کشورهای مطرح در این حوزه بسیار است ضمن اینکه عدم نظارت بر استانداردهای افزایه‌ها و مواد گل حفاری هم به این فاصله دامن زده است.
یکی دیگر از چالش‌های اساسی شرکت‌های حفاری خصوصی مربوط به شرکت‌های پیمانکار و دکل‌دار است که به دلایلی مثل کمبود نقدینگی، ضعف در مدیریت و رشد هزینه‌های حفاری تضعیف شده‌اند. سعید ساویز، سرپرست امور پژوهش و توسعه مهندسی و توسعه نفت (متن) درباره مشکلات شرکت‌های خصوصی صنعت حفاری به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: پیش از آنکه رکود گریبانگیر صنعت نفت شود، بارها کارشناسان این حوزه نسبت به کاهش فعالیت شرکت‌های حفاری در آینده هشدار دادند، اما متاسفانه گوش شنوایی وجود نداشت.
ساویز ادامه می‌دهد: در حال حاضر حتی شرکت‌هایی که نیروی انسانی ماهر داشته‌اند و تجربه‌های خوبی هم در زمینه حفاری دارند با رکود مواجه هستند. به گفته او، مشکلات موجود در صنعت حفاری از جمله کمبود نقدینگی، فرسودگی تجهیزات و... موجب شده بسیاری از شرکت‌های حفاری نیروی انسانی خود را تعدیل کنند و آمادگی قبلی خود را در نیروی انسانی و تجهیزات مدرن از دست بدهند، بنابراین اگر دوباره محدودیت‌ها و تحریم‌ها برداشته شود، صنعت نفت کشور با مشکلات مربوط به خدمات حفاری، اکتشاف و تولید روبه‌رو می‌شود.
نبود نیازسنجی درصنعت حفاری
یکی از انتقادهایی که به صنعت حفاری کشور وارد است تعداد بالای شرکت‌های حفاری است؛ موضوعی که سرپرست امور پژوهش و توسعه شرکت متن هم به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: نیازی به این حجم از شرکت‌های حفاری نیست و ثبت این شرکت‌ها باید مدیریت می‌شد.
ساویز ادامه می‌دهد: نباید اجازه می‌دادیم این حجم از دکل وارد کشور شود و پیش از صدور مجوز فعالیت این دکل‌ها باید نیازسنجی می‌کردیم و پروژه‌ها به گونه‌ای مجوز دریافت می‌کردند که نه با کمبود نیروی کار ماهر مواجه شویم و نه اینکه فعالیت شرکت‌های حفاری کاهش یابد.
او بیان می‌کند: نباید هر شرکتی که منابع مالی مکفی داشت وارد این حوزه می‌شد و حالا که وارد بازار شده و مهارت‌اندوزی کرده باید از تجربه این شرکت‌ها به صورت مدیریت دانش استفاده شود.
سرپرست امور پژوهش و توسعه شرکت متن اظهار می‌کند: در حال حاضر و به دلیل تعدیل نیروی انسانی ماهر، بسیاری از شرکت‌های حفاری با مشکل نیروی کار با تجربه مواجه هستند و یکی از دلیل پایین بودن کیفیت کاری برخی شرکت‌های حفاری نبود نیروی متخصص است.
عقب‌ماندگی ایران در فناوری‌های مربوط به حفاری
صنعت حفاری، صنعتی با تکنولوژی بسیار پیچیده است و تقریبا هیچ کشوری نمی‌تواند به تنهایی تمام قطعات مورد نیاز خود را به ویژه تجهیزات با تکنولوژی بالا و های‌تک را خودش تامین کند و همواره نیاز به واردات برخی قطعات وجود دارد، اما در ایران به دلیل اعمال تحریم‌ها شرکت‌های حفاری در تامین قطعات مورد نیاز برای تجهیزاتشان مشکل دارند.
سرپرست امور پژوهش و توسعه شرکت متن دراین باره می‌گوید: اگرچه در سال‌های اخیر تکنولوژی‌های حوزه حفاری پیشرفت چشمگیری داشته است، اما صنعت حفاری ایران رشد قابل قبولی در زمینه فناوری‌های نوین نداشته و این درحالی است که در سایر کشورها شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه تجهیزات حفاری هستیم.
او بیان می‌کند: ما از متدهای روز دنیا عقب هستیم و حفاری در ایران بهینه نیست، در دنیا چون عمر نفت به دهه‌های آخرش نزدیک می‌شود، بحث بهینه بودن و کاهش هزینه حرف اول را می‌زند، اما در ایران این‌گونه نیست و عددهای درج شده در قراردادهای مربوط به حفاری هم بهینه نیست.
تعداد بالای نیروی انسانی
نبود نقدینگی لازم برای حفاری یکی دیگر از مشکلات شرکت‌های این حوزه است. در این شرایط نیروی انسانی شرکت‌های حفاری هم بالاست و همین موضوع مشکلات آنها را دو‌چندان می‌کند. سرپرست امور پژوهش و توسعه شرکت متن می‌گوید: مهم‌ترین معضل این شرکت‌ها، نداشتن نقدینگی است ضمن اینکه این شرکت‌ها عائله‌مند هم هستند و نیروی انسانی بسیاری دارند، هر دکل حفاری، ۷۰ تا ۸۰ نفر نیرو دارد که در شیفت‌های مختلف فعالیت می‌کنند.
ساویز اظهار می‌کند: در واقع آنچه کمر صنعت حفاری را شکسته نداشتن پول و عدم پرداخت به موقع آن است.
او ادامه می‌دهد: دکل‌های حفاری، نیاز به متریال بسیاری از جمله نیروی انسانی فعال در دکل‌های حفاری، خوراک، مکان و... دارند و فراهم آوردن شرایط برای آغاز و ادامه کار حفاری، هزینه‌بر است.
به گفته سرپرست امور پژوهش و توسعه شرکت متن، در چنین شرایطی که فعالیت شرکت‌های حفاری هزینه بسیاری دارد، این شرکت‌ها در پایان قرارداد و در اغلب موارد تا ۴ تا ۵ سال بعد از اتمام پروژه، پول خود را دریافت می‌کنند، این درحالی است که این شرکت‌ها برای سرپا ماندن نیاز به نقدینگی دارند.
ساویز بیان می‌کند: نبود نقدینگی لازم در شرکت‌های حفاری موجب می‌شود این شرکت‌ها کیفیت کار خود را کاهش دهند، در چنین شرایطی شرکت‌های خصوصی حفاری با مشکلات دیگری همچون عدم دسترسی به تکنولوژی‌های روز و قطعات و مواد های‌تک هم روبه‌رو هستند.
راهکارهایی برای تقویت شرکت‌های حفاری
حالا که شرکت‌های خصوصی حفاری به دلیل تحریم‌های نفتی کم‌کار شده‌اند و با مشکلات عدیده‌ای هم روبه‌رو هستند راهکارهایی هم برای زنده ماندن و ادامه حیات این شرکت‌ها پیشنهاد می‌شود. به گفته سرپرست امور پژوهش و توسعه شرکت متن، در گام اول دولت به عنوان رگولاتور (تنظیم‌کننده) باید هزینه مناسبی برای پروژه‌های حفاری در نظر بگیرد چون نمی‌توان از درآمدهای نفتی در دولت استفاده کرد، اما برای طرح‌های حفاری هزینه نشود، باید این موضوع را در نظر بگیریم زمانی که سراغ حفاری می‌رویم یعنی توسعه می‌خواهیم و توسعه هزینه‌بر است.
ساویز ادامه می‌دهد: وقتی پروژه‌ای تعریف می‌شود باید منابع مالی مورد نیاز آن هم در نظر گرفته شود، بنابراین باید پیمانکار صالح با قیمت مناسب انتخاب کرد چون قیمت پایین پیشنهاد شده از سوی برخی شرکت‌ها بسیاری از پروژه‌ها را با مشکل مواجه کرده است، مثلا بسیاری از شرکت‌های خصولتی پروژه‌ای را با قیمت کم پذیرفته‌اند اما با منابع مالی در نظرگرفته شده نتوانسته‌اند پروژه را پیش ببرند و کار متوقف شده است.
او اضافه می‌کند: باید مناقصه خوب هم برای قراردادهای بخش حفاری کشور برگزار شود و هر شرکتی که برنده می‌شود به شرط کیفیت بالا باشد و پس از آن هم نظارت صحیح بر اجرای پروژه انجام شود و به موقع هزینه‌های مربوط به قرارداد به این شرکت پرداخت شود.
ساویز بیان می‌کند: مدیریت صنعت نفت در بخش توسعه، ساختاری پیوسته است که هر حلقه از این زنجیر مفقود شود، کار به درستی انجام نمی‌شود.
