دو سناریوی انتقال آب پیش‌روی صنایع و معادن
در این مرحله از کار محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور و علیرضا رزم‌حسینی مشاور وی در این بخش، هر دو به سویه‌های مهم و اثرگذار در ادامه راه این ابر پروژه مسلط شده و بنگاه‌های اقتصادی بزرگ که در حقیقت ذی‌نفعان این پروژه به حساب می‌آیند نیز تکلیف خود را به درستی می‌دانند. در این میان برخی از شرکت‌های بنیان‌گذار شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس که در انتهای خطوط بعدی تعریف شده‌اند با این تصور که انتفاعی از ادامه کار ندارند، در حال بررسی هستند که در افزایش سرمایه شرکت نکرده و حق تقدم خود را در افزایش سرمایه به دیگر شرکت‌های فعال در عرصه معدن و صنایع معدنی که اعلام مشارکت و حضور کرده‌اند واگذار خواهند کرد. به طور مثال هفته گذشته شرکت بین‌المللی توسعه صنایع و معادن غدیر در امر سرمایه‌گذاری در تامین آب صنایع با جدیت اعلام آمادگی کرده است. این اقدام با این باور است که ماندگار شدن در زنجیره فولاد، فارغ از جانمایی جغرافیایی، نیازمند نگاه راهبردی در حوزه‌هایی نظیر آب است. این در حالی است که به اذعان این شرکت بدون سرمایه‌گذاری در تامین آب، هیچ صنعتگری نمی‌تواند فعالیت کاملی در زنجیره داشته باشد. بنابراین در صورت عدم مشارکت احتمالی هر یک از سهامداران قبلی در افزایش سرمایه شرکت تامین آب صنایع و معادن، بنگاه اقتصادی دیگری که منفعت خود را در بلندمدت ترسیم کرده باشد، می‌تواند در افزایش سرمایه مشارکت داشته باشد.
در همین حال مهندسان طراح بخش آبگیری از دریا، نمک‌زدایی و خطوط انتقال نیز که نقشی موثر در مطالعات فنی و مهندسی و تهیه گزارش‌های بانکی این ابرپروژه داشته‌اند، در حال بررسی و مطالعات دریا و خشکی در خصوص خطوط انتقال ۲، ۳ و ۴ هستند. یکی از مباحث مهم درگیر در این مطالعات، بحث زیست‌محیطی است که در حین اجرای پروژه خط اول نیز بسیار مورد توجه طراحان خطوط و پیمانکاران احداث قرار گرفته است، به گونه‌ای که با انتخاب مسیرهایی با کمترین معارض و کمترین تخریب و قطع درخت، توانستند پس از ۸ سال فعالیت مستمر آب را به استان کرمان و در نهایت یزد برسانند.
در این ۸ سال اگرچه در خصوص بحران آب اصفهان نیز تذکرهای بسیاری به بنگاه‌ها و صنایع حاضر در استان اصفهان از طرف مجموعه سهامداری شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس گوشزد شد، اما به دلیل وجود چاه‌های آب و زاینده‌رود، چندان برای تامین آب صنایع این استان تمایل وجود نداشت.
خبر خوش اینکه اصفهان به تازگی با هدایت و راهبری علیرضا رزم‌حسینی و پیگیری‌های علی همتی، مدیرعامل شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس و حمایت ویژه سهامداران این شرکت، وارد پروژه تامین آب از محل خلیج‌فارس و زیرساخت‌های ایجاد شده آن شده و توافقات لازم برای اختصاص ظرفیت ۷۰ میلیون متر مکعب در سال به اصفهان در فاز اول، به امضای طرفین رسیده است. این رویداد نیز از شهریور سال قبل کلید خورد، زمانی که پروژه خط اول در مسیر خود شهر‌ها را یکی پس از دیگری پشت سر گذاشت و نور امید را در میان مردم هر منطقه روشن کرد. به هر ترتیب تنش آبی بدون ورود صنایع در کشور قابل حل نیست البته کمبود آب صرفا بر اثر فعالیت صنعت نیست، مشکل کمبود آب به پارادایم آب کشاورزی بر می‌گردد. چنانچه در این پارادایم تغییری ایجاد شود می‌توان به بهبود بحران امیدوار شد. این امر به سناریوهای پیاده سازی شده در مسیر راه خطوط بعدی و مدیریت مصرف در بخش کشاورزی بازمی‌گردد.
سناریوهای مورد بررسی مهندسان طراحی خطوط چیست؟
در نخستین سناریو خط ۳، با توجه به زیرساخت‌هایی نظیر نمک‌زدایی و جاده در خط ۱ از محلی که کارشناسان آن را نهایی کرده‌اند، از این خط جداگانه و به سمت اصفهان منشعب شود و به این سبب، دستیابی آن منطقه به آب از سرعت بیشتری برخوردار می‌شود. با مدیریت حاکمیتی و مشارکت بنگاه‌های اقتصادی در اصفهان که در انتهای خط به عنوان مصرف‌کننده تلقی می‌شوند اصفهان نیز به این خط انتقال می‌پیوندد. اگرچه باید بر این نکته تاکید کرد که مصرف آب در فولاد مبارکه تنها به ۱۵ میلیون متر مکعب در سال می‌رسد و همکاری تنها یک شرکت نظیر فولاد مبارکه نمی‌تواند صرفه اقتصادی سرمایه‌گذاری در انتقال آب را ایجاد کند و به طور حتم مشارکت سایر بنگاه‌های اقتصادی در این باره ضروری است.
به لحاظ مهندسی، طراحی خطوط انتقال و لوله‌گذاری‌ها برای انتقال آب در زیرساخت ایجاد شده توسط شرکت تامین و انتقال کمتر از ۲۰۰ میلیون متر مکعب در سال برای هر خط فرصت‌های آتی ایجاد شده این مسیر را از بین خواهد برد، به همین دلیل و اینکه از همه ظرفیت زیرساخت‌های ایجاد شده استفاده شود سناریوی مطالعات فنی و اقتصادی ادامه این خط و مسیر به خراسان رضوی نیز در این مقوله گنجانده شده و در حال انجام است.
سناریوی خط چهارم؛ توجه به دو مسوولیت اجتماعی و صنعتی
در این سناریو صرفه اقتصادی انتقال آب از مسیر خط ۴ به زاهدان، هم اکنون در دست بررسی است که برای این خط نیز دو حالت در جریان است؛ نخست اینکه صرفا تحت یک مسوولیت اجتماعی آب از آبگیر و مجموعه شیرین‌سازی تعیین شده در چابهار به سمت زاهدان انتقال یابد و به همین مقصد اکتفا شود. تفکر دوم در این سناریو این است که این خط تا خراسان رضوی از خط اول ادامه یابد و به شکل آنتنی از این خط برای مصارف صنعتی در مجموعه‌های سنگان و شرکت‌های معدنی و صنایع معدنی حاضر در خراسان جنوبی نیز منشعب شود.
تمام این سناریوهای فنی و اقتصادی با توجه به درس آموخته‌های خط اول و با مدیریت و راهبری علیرضا رزم‌حسینی، مشاور معاون اول و مدیران عامل شرکت‌های مرتبط در حال انجام است و به‌زودی وارد فاز اجرایی خواهد شد.
تجربه خط اول چراغ راه مهندسان در خطوط دیگر
نکته حائز اهمیت در این ابر پروژه ملی، دیدگاه ملی است که باید در ادامه مسیر به آن توجه ویژه داشت. به هر ترتیب نگاه جزیره‌ای نمی‌تواند موثر واقع شود و تنها ماحصل آن منافع گروهی است که دردی از بحران آبی کشور را درمان نمی‌کند. اقدامات انجام شده از سوی میرعلی یاری، مدیرعامل پیشین شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس در خصوص تامین مالی پروژه و همراه کردن سهامداران و ذی‌نفعان در یک کفه ترازو و ورود علی همتی به عنوان مدیرعامل جدید شرکت تامین و انتقال آب در شهریور ماه سال‌جاری با تکیه بر توان و دانش ایجاد شده در ۸ سال گذشته و ایجاد جریان تکنیکال و مهندسی برای ادامه راه در کفه دیگر این میزان جای دارند. اینکه در ادامه مسیر از دانش‌آموخته‌های ایجاد شده در خط اول بهره‌گیری شود، خود مساله مهمی در توسعه این طرح تلقی می‌شود.
کما اینکه خطاها و اشتباهات احتمالی گذشته که بر اثر محدودیت‌های اطلاعاتی رخ داده بود، این بار به حداقل برسد و هزینه کمتری را در برگیرد.
روش تامین مالی خط اول و الگوگیری از آن برای خطوط ۲ و ۳ و ۴
در خط اول انتقال آب خلیج‌فارس که به استان‌های کرمان و یزد منتج شد، ۳۰درصد آورده سهامداران و ۷۰درصد به تسهیلات اختصاص داشت.
در حالی که برای کل پروژه خط یک ۲۵هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری شد، تنها از این رقم حدود ۸هزار میلیارد تومان سهم سهامداران شرکت تامین و انتقال آب خلیج‌فارس بود و این نشان از طرح مناسب فنی و اقتصادی و حمایت صندوق توسعه ملی و بانک‌های عامل و کنسرسیوم موفق بانکی کشور بود که باید با این درس آموخته برای تامین سرمایه خطوط جدید در قالب پرتفویی شامل صندوق توسعه، کنسرسیوم بانکی و بانک‌های عامل اقدام شود.
در حال حاضر دانستن تخمین اجرای پروژه‌ها و مطالعات فنی و اقتصادی و تهیه گزارش‌های قابل وثوق بانکی، قبل از اجرا برای انتخاب بهترین گزینه برای انشعابات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که با سرعت و با استفاده از تجارب گذشته در حال انجام و بسیار مهم و زیربنایی، تلقی می‌شود. با مقایسه این اعداد می‌توان دریافت که آب از سمت چابهار به خراسان رضوی انتقال یابد به صرفه‌تر است یا از مسیر خط انتقال اول؟ در وهله بعد با گذاشتن همه گزینه‌ها در سبد انتخاب، پیشنهادی که باید به ذی‌نفعان داده شود تا برای آنها انگیزه سرمایه‌گذاری ایجاد شود نیز در سرعت بخشیدن به انجام کار و حرکت رو به جلو اثربخش خواهد بود.
این اقدام سبب می‌شود که پیش از موعد تصمیم‌گیری به‌هنگام، اتفاق غیر‌اقتصادی صورت نگرفته و منابع مالی هدرنرود.
تغییر توان ساخت داخل در خطوط ۲ و ۴
تجربه خط یک، اگر چه به دلیل تاثیر تحریم‌ها، نداشتن پلت‌فرم مشخص در برخی زمینه‌ها و ترکیب مطالعات خشکی و دریا کمی زمان‌بر بود، اما در همان حال سبب شده تا توان ساخت تجهیزات داخلی به بیش از ۷۰درصد ارتقا یابد. به درستی می‌توان دریافت که دستیابی به چنین ظرفیتی در دانش مهندسی و ساخت داخل در حوزه آب، می‌تواند قدرت چانه‌زنی در این صنعت تخصصی را در سطح بین‌المللی افزایش دهد. بر اساس اطلاعات کسب شده اکنون قیمت تمام شده یک ماژول با ظرفیت ۲۰۰هزار متر مکعب در شبانه‌روز در کشورهای عربی منطقه حدود ۲۴۰ میلیون یورو اجرا شده است، این در حالی است که ماژول با ظرفیت ۲۰۰ هزار متر مکعب در شبانه‌روز توسط سازندگان داخلی کشور با ۱۴۰ میلیون یورو به اجرا در می‌آید و این نتیجه و دستاورد اعتماد به صنعتکاران ایرانی است.
راهکار سرعت در اجرا
به نظر می‌رسد برای سرعت بخشیدن به اجرای خطوط ۲و۳و۴ که هر کدام در نهایت به مناطق بی‌بهره از آب خواهند رسید، توجه به مباحث تکنیکال همزمان با مبحث تامین مالی پروژه‌ها بسیار ضروری است. لازم است که با توجه به کمرنگ کردن مسائل فراجناحی و منافع گروهی، سرعت انتقال آب با داشتن دیدگاهی ملی افزایش یابد. باید توجه به تجربه ایجاد شده و مشخص شدن مشارکت‌کنندگان در افزایش سرمایه شرکت متولی اجرای این خطوط نیز در اولویت قرار گیرد تا همراه با سیاستگذار حاکمیتی، اقدامی اقتصادی در زمینه انتقال آب با رویکرد مهار تنش آبی در کشور انجام و در حرکت به سمت کاهش آن گامی موثر برداشته شود.
فارغ از مسائل فوق، در حال حاضر کار مهندسی در تمام جبهه‌ها و عملیات اجرایی در برخی جبهه‌ها به‌ویژه در بخش‌های آبگیری از دریا و نمک‌زدایی در حال انجام است و با انجام بررسی‌های تدقیقی و تعیین بهترین گزینه فنی و اقتصادی خطوط انتقال، عملیات اجرایی به صورت بی‌وقفه ادامه خواهد یافت.
