شرکت ملی صادرات گاز در اغما
چرا ما نتوانستیم؟
بر اساس آخرین آمارهای رسمی تا پایان سال ۲۰۱۷، ایران با برخورداری از حدود ۲/ ۳۳ تریلیون متر مکعب از ذخایر اثبات شده گاز جهان و سهمی معادل ۲/ ۱۷درصد، جایگاه دوم را در میان دارندگان ذخایر عمده گاز جهان به خود اختصاص داده است. چرا ایران نتوانست با در دست داشتن ۱۸درصد از ذخایر گاز جهان و همچنین موقعیت استراتژیک خود در بازار گاز به عنوان یکی از بازیگران اصلی این بازار نقش‌آفرینی کند و به کمک صادرات و تجارت گاز طبیعی پیوندهای راهبردی بلندمدت با کشورهای طرف تقاضا ایجاد کند. سوال اینجاست: آیا صادرات و خام‌فروشی گاز این قابلیت را دارد که در راستای ارتقای امنیت ملی کشور نقش‌آفرین باشد؟ برای ارائه پاسخ، باید صادرات گاز را از ابعاد مختلف مربوط به جانب تقاضا و کشورها و مناطق بالقوه صادراتی همچنین از منظر رقبای بالفعل در بازارهای بالقوه از منظر هزینه‌فرصت‌های اقتصادی صادرات آن مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم.
۱-رابطه تجارت با امنیت چگونه است:
تعاملات تجاری با بیگانگان مجموعه‌ای از پیامدها نظیر ارتباطات فرهنگی، وابستگی تدریجی اقتصادی، تاثیرپذیری سیاست خارجی، ورود و خروج سرمایه فیزیکی و انسانی و حتی شکل‌گیری یا کاهش تنش‌ها‌‌‌ی منطقه‌ای و نظامی است که هر کدام به نوبه خود اثری سلبی یا ایجابی بر ارتقای امنیت ملی دارند. موضوع دیگر، تاثیر تجارت در بازدارندگی تنش‌ها و جنگ‌هاست. صادرات گاز علاوه بر مزیت اقتصادی فراوان خود از جنبه اثرگذاری بر معادلات سیاسی منطقه و جهان و همچنین ارتقای امنیت ملی کشور نیز قابل بررسی است؛ چراکه تجارت انرژی (نفت، گاز و...) با دیگر کشورها موجب وابستگی آنها به ایران و در نتیجه افزایش قدرت سیاسی و ارتقای امنیت ملی کشور می‌شود.
چشم‌انداز مبهم ایران در صنعت گاز دنیا
در حال حاضر قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. ترکیه در تلاش است تا خود را نسبت به گاز ایران بی‌نیاز کند. با فشارهای آمریکا، عراق به دنبال جایگزین‌هایی برای گاز ایران است. صادرات گاز به کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عمان و کویت مسکوت باقی مانده است.
با قدرت گرفتن طالبان، دولت ترکمنستان درصدد احداث خط لوله تاپی (پروژه خط لوله انتقال انرژی موسوم به «تاپی» میان کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند) برآمد. این خط لوله قرار است سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را در مسیری به طول ۱۸۰۰ کیلومتر (۱۱۲۵ مایل) از گالکینیش، دومین میدان گازی بزرگ جهان در ترکمنستان، به شهر فضیلکای هند در نزدیکی مرز پاکستان منتقل کند. همچنین در سال‌جاری شرکت توتال فرانسه در مراسمی با حضور مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق قرارداد همکاری ۲۷میلیارد دلاری با کمیسیون سرمایه‌گذاری ملی و وزارتخانه‌های نفت و برق این کشور امضا کرد. شنیده‌ها حاکی از آن است که آمریکا با حمایت از توتال در عراق، به دنبال جبران قطع همکاری این شرکت به دلیل تحریم‌ها با ایران است تا وابستگی عراق به گاز ایران را از میان بردارند. این قطع وابستگی بغداد به گاز ایران، جنبه دیگری نیز دارد و آن هم از دست رفتن احتمالی یکی از استراتژیک‌ترین بازارهای منطقه برای ایران است. بازار عراق هم از نظر اقتصادی و هم از نظر ژئوپلیتیک ارزش بسیار زیادی برای ایران دارد و از دست رفتن چنین بازاری می‌تواند فاصله‌ها میان بغداد و تهران را تشدید کند. به‌رغم آنکه در سطح خبر و دیپلماسی، ایران نقش موثری در سازمان کشورهای صادرکننده گاز OGEC در اختیار گرفت، اما متاسفانه در دولت گذشته برنامه‌ای جامع برای گسترش صادرات گاز برای اثرگذاری در معادلات سیاسی منطقه و جهان جهت ارتقای ملی کشور وجود نداشت و اگر تصمیم عاجلی گرفته نشود قطعا در چند سال آینده ایران هیچ گونه نقش و تاثیری در بازار جهانی گاز نخواهد داشت.
همچنان می‌توان امید داشت
این روزها اخبار نگران‌کننده‌ای از منفی شدن تراز صادرات گاز ایران به گوش می‌رسد. به گونه‌ای که مصطفی نخعی سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس پس از نشست معارفه مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، از توافق برای واردات گاز از ترکمنستان خبر داد. البته پیش از این نیز ایران سابقه واردات گاز از این کشور را داشته است، اما تلاش برای احیای مجدد قرارداد واردات گاز از ترکمنستان به منظور تامین نیاز زمستانی شمال شرقی کشور، چشم‌اندازی عجیب پیش رو می‌گذارد. شاید اگر تدبیر جدی اتخاذ نشود، در آینده‌ای نه چندان دور، با یک صورت‌جلسه، آگهی روزنامه رسمی و دعوت از دو، سه نفر جوشکار، تابلوی شرکت ملی صادرات گاز ایران به زیر کشیده شود و تابلوی شرکت ملی واردات گاز ایران جایگزین آن شود.
