در گفت‌وگو با عضو هیات‌مدیره شرکت فن ایران مطرح شد
ایران را از واردات فن بی‌نیاز کرده‌ایم
بیشترین فعالیت این شرکت در زمینه پروژه‌های تونل بزرگ آزادراه تهران-شمال، صنایع نفت و گاز و پتروشیمی است. همچنین در زمینه تهویه پارکینگ و ماشین‌های موبایل انتقال هوای اضطراری هم فعالیت داریم.
عضو هیات مدیره شرکت فن ایران معتقد است: با تولید این فن‌ها در داخل، کشور را از واردات فن بی‌نیاز و از خروج ارز از کشور جلوگیری کرده‌ایم. البته بخشی از فن‌ها از قبیل فن‌های صنعت ساختمان که اولویت در این بخش استفاده از تولیدات داخلی نیست، هنوز وارد می‌شود، اما در فن‌هایی که نقش استراتژیک در صنعت ما دارند، مثل فن‌های تهویه صنعت فولاد، سیمان، نیروگاه، خط رنگ خودرو و تونل‌های راهی، به جرات می‌توانم بگویم که ما ایران را از واردات فن بی‌نیاز کرده‌ایم. محمد توکلی در گفت‌وگو با خبرنگار ما ضمن تشریح چالش‌های تولید فن‌های تخصصی در ایران، خواستار برقراری شرایط عادلانه رقابتی بین بخش خصوصی و دولتی و نیز گشایش اقتصادی در کشور در دولت سیزدهم شده است. مشروح این مصاحبه به این شرح است.
ارزیابی شما از شرایط فعلی و آینده این صنعت چیست؟
صنعت تهویه در مقیاس کلی کشور تابع سیاستگذاریهای کلان نظام اقتصادی کشور است. چنانچه فرآیند توسعه صنعتی با آهنگ دو دهه اخیر ادامه یابد بی‌شک این شاخه صنعت هم گسترش خواهد یافت. ما بر آن هستیم تا با فرآیند تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، مقابله با تغییرات اقلیمی، مبارزه با آلودگی هوا و حذف گازهای گلخانه‌ای که همه آنها به ماشین‌های محرک هوا نیاز دارند، هماهنگ شده و در تولید هواکش‌های مناسب با این فرآیند فعالیت کنیم.
حضور رقیبان داخلی و خارجی را در بازار چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در تولید صنعتی رقیب ارزشمندترین عامل رشد بوده و رابطه رقبا با هم مانند درختان جنگل است که رشد و بالندگی و امنیت یکدیگر را تضمین می‌کنند. در عرصه بازار تهویه صنعتی تنوع زمینه‌های کار باعث یک تقسیم‌کار منطقی می‌شود. مثلا فن‌های ساختمانی مقوله‌ای جدا از فن‌های نیروگاهی است. چنانچه این اندیشه حرفه‌ای حفظ شود و رقبا در شاخه‌های خود به رقابت بپردازند، رشد حاصل می‌شود. یکی از نقایص بازار فعلی نبود رقابت سازنده است.
رقبای خارجی نیز با شرایط ارز فعلی از بازار خارج شده‌اند و در صورت حفظ قیمت ارز، بخشی از بازار منطقه را نیز شرکت‌های ایرانی به دست خواهند آورد.
در مقایسه با شرکت‌های دیگر فعال در این صنعت، شرکت فن ایران چه رویکرد و عملکردی دارد؟
با توجه به اهمیت مدیریت دانش در طول ۴۰ سال فعالیت تخصصی این مجموعه، ویژگی متمایز ما در مقایسه با رقبا، قابل‌انعطاف بودن بوده است و تابع سیاستگذاریهای کلی کشور هستیم. به‌طور نمونه در دهه ۶۰ فعالیت ما بر بخش کشاورزی و مرغداری متمرکز بود. در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ بر فعالیت در صنایع خودرو، سیمان و فولاد تمرکز داشتیم. در یک مقطعی هم که سیاست کشور بر توسعه راه‌ها متمرکز بود، در آن بخش هم فعالیت کردیم. در دهه ۸۰ به‌طور قطبی در صنعت مترو و در دهه ۹۰ در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و تونل‌های راهی فعالیت داشتیم. بنابراین در هر مقطع زمانی، فعالیت‌های ما به سمت بخشی از صنعت سوق پیدا کرده است.
با این اوصاف، میزان داخلی‌سازی تولیدات شما در هر صنعتی متفاوت و متغیر است؟
در برخی از صنایع هر چه میزان ریسک و های‌تک بودن یک صنعت افزایش یابد، مقاومت آن در برابر داخلی‌سازی افزایش می‌یابد. به‌طور نمونه داخلی‌سازی فن‌های عمومی، گلخانه‌ای و مرغداری‌ها که حدود سه دهه پیش انجام شده، به‌مراتب ساده‌تر از داخلی‌سازی فن‌های صنعت سیمان و فولاد بوده است.
چالشی که امروزه درگیر آن هستیم، تولید فن‌های پروژه نفت، گاز و پتروشیمی است که این فن‌ها به لحاظ شرایط پیچیده ساخت، تحویل، شرایط ضد انفجار و ضد خوردگی، از بالاترین گرید فناوری در دنیا برخوردارند. ما تنها تولیدکننده فن‌های پروژه نفت، گاز و پتروشیمی در ایران هستیم و مفتخریم که با تولید این فن‌ها در داخل، کشور را از واردات فن بی‌نیاز و از خروج ارز از کشور جلوگیری کرده‌ایم. البته بخشی از فن‌ها از قبیل فن‌های صنعت ساختمان که اولویت در این بخش استفاده از تولیدات داخلی نیست، هنوز وارد می‌شود، اما در فن‌هایی که نقش استراتژیک در صنعت ما دارند، مثل فن‌های تهویه صنعت فولاد، سیمان، نیروگاه، خط رنگ خودرو و تونل‌های راهی، به جرات می‌توانم بگویم که ما ایران را از واردات فن بی‌نیاز کرده‌ایم.
فن‌های تولیدی شما در مقایسه با نمونه‌های مشابه خارجی چه تفاوت‌هایی از نظر قیمتی و عملکردی دارند؟
درگذشته فناوری ما از کشورهای اروپایی عقب‌تر بود، اما در حال حاضر تمام شرکت‌های دنیا در زمینه دانش فنی، شبیه‌سازی و اصول مورداستفاده در حوزه طراحی و ساخت فن، اصول کلی را رعایت می‌کنند. البته تولیدات ما از جنبه ساخت تفاوت‌هایی با فن‌های اروپایی دارد که در حال رفع آنها هستیم. ازنظر عملکردی هم با توجه به شرایط کلی کشورهای اروپایی، اگر یک فن حتی یک درصد مصرف برق کمتر و راندمان بیشتری داشته باشد؛ یا اینکه اگر در فرآیند ساخت فن به نیروی انسانی کمتری نیاز باشد، آسیب کمتری به طبیعت وارد می‌کند و این موارد ارزش محسوب می‌شود. ازاین‌رو اولویت‌ها و ارزش‌های تولیدی در اروپا و کشورهای درحال‌توسعه متفاوت است و تفاوت عملکرد حداکثر در حد ۵درصد است و ازنظر کلی و ساخت تقریبا تفاوت فاحشی نداریم و از جنبه تکنیکال و عملکردی تولیدات خود را تضمین می‌کنیم.
از نظر قیمتی نیز تفاوت‌ها به لحاظ تفاوت درآمد افراد در ایران و کشورهای اروپایی است که در این کشورها بسیار بالاتر است. درنتیجه محصول ما ارزان‌تر است، چون هزینه تولید در ایران به‌مراتب کمتر از هزینه‌های اروپا است و این موجب می‌شود تا در صورت بهبود شرایط بین‌المللی و منطقه‌ای، پتانسیل صادرات خدمات فنی و تجهیزات فنی را به کشورهای همسایه داشته باشیم.
لطفا به معضلات و مسائل اختصاصی این صنعت اشاره‌کنید.
برخی از مسائل ما در این صنعت از شرایط عمومی مملکت نشات می‌گیرد. یکی از مشکلات ما مربوط به دانش فنی و نیروی انسانی است که اگر ادامه یابد، به بحران تبدیل می‌شود. چون در این صنعت نیروی متخصص و کاردان بسیار کم است، ضمن اینکه اشتغال به‌صورت کارمندی برای این نیروها توجیه اقتصادی ندارد. بنابراین همه شرکت‌هایی که در این صنعت فعالیت تخصصی انجام می‌دهند، با کمبود نیرو مواجه هستند. مساله بعدی در زمینه تولید فن‌های تخصصی، مربوط به تنوع و گستردگی صنعت تهویه است. تهویه، مکمل همه صنایع است و یک بخش اصلی از کل صنایع از صنعت لبنیات گرفته تا صنایع فولاد، نیرو، رنگ، خودرو، حمل‌ونقل و... را تشکیل می‌دهد. نمی‌توان صنعتی را نام برد که تهویه یک بخش اصلی از آن را تشکیل ندهد. این تنوع موجب می‌شود که متخصص شدن در هر صنعتی و ساختن تجهیزات موردنیاز هر بخشی به دانش فنی خاص و جامعی نیاز داشته باشد. ازاین‌رو ما در شرکت فن ایران با مدیریت دانش توانسته‌ایم برای اجرای هر پروژه و تامین فن موردنیاز هر صنعتی، بخش R&D، بخش مهندسی، بخش شبیه‌سازی و... ایجاد کنیم. چون فن‌های تولیدی ما جدا از فن‌های عمومی مورد استفاده در صنایع است. در واقع شما نمی‌توانید متخصص فن‌های صنعت فولاد باشید و به همان اندازه در بخش فن‌های تونل تخصص داشته باشید. درعین‌حال فنی که برای کارخانه فولاد در استان چهارمحال و بختیاری طراحی می‌کنیم، با فنی که برای کارخانه فولاد در استان خراسان طراحی می‌کنیم، متفاوت است و باید مجددا طراحی شود. ازاین‌رو فن‌های تولیدی ما کاملا پروژه‌محور است و برای هر درخواستی باید از ابتدا طراحی خاص و ویژه آن پروژه صورت بگیرد که این ویژگی، تولیدات ما را منحصربه‌فرد می‌کند، اما این عملکرد تخصصی برای ما بسیار دشوار، پرهزینه و زمان‌بر بوده است. چون در اغلب صنایع تولیدی، کار مهندسی و طراحی یک‌بار انجام می‌شود و باقی توان و ظرفیت شرکت‌ها در بخش مدیریت تولید و بازاریابی صرف می‌شود، اما پیچیدگی صنعت ما به این دلیل است که از صفر تا صد هر پروژه‌ای، طراحی خاص خود را می‌طلبد و درواقع فرآیند طراحی مجددا تکرار می‌شود که با توجه به بحران نیروی انسانی در بخش‌های مختلف، این مساله از معضلات اساسی ماست.
در دنیا تعداد شرکت‌هایی که در بخش‌های مختلف بتوانند در این حد از تخصص کافی برخوردار باشند، به ۵۰ شرکت نمی‌رسد و امروز اگر این شرکت‌ها به این حجم از دانش و اطلاعات رسیده‌اند که بتوانند در صنایع مختلف خدمات ارائه کنند، نتیجه بیش از ۱۰۰ سال زحمت و تلاش آنها بوده است.
مشکل بعدی ما مربوط به مقاومت مسوولان برخی صنایع مثل نفت، گاز و پتروشیمی نسبت به کالاهای داخلی است و معتقدند که کالاهای خارجی کیفیت بالاتری دارد. در این صنعت نظارت بر مراحل طراحی و ساخت تولیدات ما بسیار زیاد است و ما را قوی‌تر می‌کند، اما مقاومت‌ها به‌قدری زیاد است که فعالیت شرکت‌های داخلی را در این عرصه بسیار دشوار می‌کند یا هزینه‌ها را بسیار بالا می‌برد که درنهایت موجب می‌شود ادامه فعالیت در این صنعت برای شرکت‌های کوچک‌تر بسیار مشکل و غیرممکن شود. درواقع ریسک‌پذیر نبودن مدیران تصمیم‌گیر در برخی صنایع موجب شده که به استفاده از تولیدات داخلی روی نیاورند که درنهایت زیان این روند متوجه مصرف‌کننده نهایی و مردم است و موجب خروج ارز از کشور می‌شود.
با چه مشکلات و موانع عمومی در زمینه فعالیت خود مواجه هستید؟
به خاطر بسته بودن شرایط اقتصادی کشور که ناشی از تحریم‌ها و سیاست‌های عمومی است، در بازار یک‌طرفه‌ای فعالیت می‌کنیم که در چند بخش به ما آسیب می‌زند. بخش اول اینکه افق‌های توسعه‌ای برای شرکت‌ها مه‌آلود است و در حوزه صنعت هیچ شرکتی امکان برنامه‌ریزی بلندمدت و چندساله را ندارند که این مساله شرکت‌ها را به سمت روزمرگی می‌برد و پویایی و توسعه عمومی را از آنها می‌گیرد.
بخش دوم که به صنعت داخلی آسیب می‌زند، ناشی از آزاد نبودن اقتصاد ماست که موجب شده رقابت در برخی صنایع از بین برود. هرچند حضور و فعالیت شرکت‌های خارجی در کشور، سهمی را از تولیدکنندگان داخلی می‌گیرد و منجر به خروج ارز از کشور می‌شود، اما در عین حال موجب می‌شود شرکت‌های داخلی رشد کنند و کیفیت محصولات خود را ارتقا دهند تا توان رقابت با تولیدات خارجی را داشته باشند. این بسته بودن شرایط صنعت ما را منزوی کرده و نتیجه این انزوا رانت، افزایش هزینه‌ها و عدم پیشرفت کیفیت تولیدات داخلی است. چون لازمه رشد کیفیت محصولات داخلی، مقایسه و سنجش آنها با محصولات بهتر است. بسته بودن بازار، انگیزه ارتقای کیفیت محصولات را از شرکت‌ها سلب می‌کند که این درنهایت بازی دو سر باخت برای مصرف‌کننده نهایی و سایر ذی‌نفعان است.
مساله دیگر ما پروژه‌های مربوط به دولت و نهادهای شبه‌دولتی است. نبود نقدینگی و پرداخت نکردن به‌موقع مطالبات ما می‌تواند موجب شود که پروژه‌های رقابتی و ارزان، با هزینه بیشتری به اتمام برسند که بازنده این روند باز مردم هستند. پیمانکار بخش خصوصی نمی‌تواند در یک شرایط عادلانه با یک پیمانکار دولتی یا نظامی رقابت کند و امیدواریم سیاست‌ها به سمت و سویی برود که شرکت‌های شبه‌نظامی و غیرتخصصی در پروژه‌ها حضور نداشته باشند.
مشکل دیگر ما مربوط به ارتباطات بین‌الملل در زمینه زنجیره تامین است که شامل انتقال پول و واردات قطعات استراتژیک می‌شود که هنوز در کشور ما بومی‌سازی نشده است و واردات آنها بسیار دشوار و پرهزینه است که ما را از بازار آزاد رقابتی حذف می‌کند و در نهایت از جیب مردم هزینه می‌شود. امیدواریم شرایط به سمتی برود که به یک بازار آزاد و رقابت آزاد دست پیدا کنیم. صنعت ما با پتانسیلی که دارد، می‌تواند بسیار رشد کند و برنده آن مصرف‌کنندگان و ذی‌نفعان خواهند بود.
از دولت جدید چه انتظاراتی برای پیشرفت این صنعت و رفع مشکلات موجود دارید؟
با بهبود شرایط عمومی صنعت و باز شدن شرایط اقتصادی، بخش صنعت می‌توانند از این گشایش بهره‌مند شوند. در دوره‌های قبل تمرکز کشور بر واردات بود. در دولت آینده باید با نگاه درون‌محور برون‌گرا، به ساختارهای درونی بپردازند و شرایط برابری را برای رقابت ایجاد کنند که همه تولیدکننده‌ها بتوانند در این شرایط عرض اندام کنند. باید نگاه مسالمت‌آمیز و برون‌گرا نسبت به کشورهایی داشته باشیم که می‌خواهیم در ارتباط اقتصادی با آنها باشیم. همچنین برقراری ارتباط بین صنعت و دانشگاه از ضرورت‌هایی است که در صورت تحقق، صنایع از آن بهره‌مند خواهند شد.
